လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၁ သီ, ၂၀၂၀ နံၣ်

ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၁ သီအနံၤအံၤ မ့ၢ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်မုၢ်နံၤ ဒီး ဘၣ်တၢ်မၤလၤကပီၤအီၤတနံၣ် တဘျီ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်မုၢ်နံၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ် ကရၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖးဒိၣ် (UN General Assembly) ဖဲ ၁၉၈၁ နံၣ် မ့ၢ်ဒ်သိး ၦၤဖီၣ်စုကဝဲၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါ ကပတုာ်ကွံာ်တၢ်ထီဒုၣ်ဒါလိာ်သးလၢ ၂၄ နၣ်ရံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးမုၢ်လၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အမုၢ် တနံၤအံၤ ကဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အသးသဟီၣ် ဒ်သိးပကအိၣ်မူဘၣ်သကိးလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအံၤ ဖဲ တၢ်ဃဲၣ်လီၤကဆှၣ်ကွံာ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တနံၣ်အံၤ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဘၣ်တၢ်မၤလၤကပီၤ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မုၢ်တၢ်ခုၣ်မုၢ်နံၤဖဲ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ဆါ သတြိာ် လၢအတသ့ၣ်ညါ တၢ်သူၣ်တီသးရၤဒီး ထံကီၢ်အဖီခိၣ် (မ့) တၢ်သိၣ်တၢ်သီအဂ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်ႇ ဒီးတၢ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲဒုၣ်ဒါလၢပဝဲခဲလၢာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢၦၤအါဂၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးဒုၣ်ဒါအံၤအဃိႇ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ အနဲၣ် ရွဲၣ်ခိၣ်ကျၢၢ် အဲန်ထိနံယိၤဂူၤထ့ရၢးစ် (António Guterres) ဃ့ကညးဝဲကယဲၢ်ၦၤလၢအဒုးလိာ်ယာ်လိာ်အ သးခဲလၢာ် ကအိၣ်ဃူအိၣ်ဖိးဒီး ကဆိကတီၢ်ဃာ်တၢ်စိာ်တၢ်စုကဝဲၤ ဒ်သိးၦၤကူၦၤကညီကိးဂၤအသိးဒီးဒုးထီ ဒါသကိး ခိဝံး-၁၉ (Covid-19) တၢ်ဆါအဃၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဒီး တၢ်ဃ့ကညးလၢတၢ်ထီဒါဆိ ခိဝံး-၁၉ တၢ်ဆါအဃၢ်အံၤ ကီၢ်ပယီၤဒီး တၢ်လီၢ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါကွၢ်က ပာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.

ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ခၢၣ်စးန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤလၢၦၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂီၢ် မံးၡဲလံးဘဲၣ်ခၠၢလဲၣ် (Michele Bachelet) ထုး ထီၣ်ရၤလီၤ လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်လၢ အပာ်ဖျါဘၣ်ဃး ၦၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးလၢ ကီၢ်ပယီၤကလုာ်ဒူၣ်ဆံး ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါဘၣ်ဃး တၢ်မၤပယွဲၦၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီး တၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် လၢတၢ်ဒုးတၢ်ယာ်အပူၤ လၢကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်သုးတဖၣ်ဒီး သုးဖီၣ်စုကဝဲၤအဂၤလၢ ကီၢ်ပယီၤကီၢ်စဲၣ်အပူၤတဖၣ် မၤတ့ၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအၢမၤသီတဖၣ်အံၤ ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး တၢ်ထီၣ်ဒုးကၠိတၢ်မၤလိလီၢ်ႇ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအလီၢ် ဒီး တၢ်မၤသံမၤဝီကမျၢၢ် လၢအတဖိးသဲစးတဖၣ် လၢအကဲထီၣ်သးသကုၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ညါအပူၤန့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်ပ ဒိၣ်ပၦၢ်ဆဲးလီၤဝဲ ၂ဝ၁၅ နံၣ် ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခးလံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ (NCA) ဒ်သိးကပတုာ်ကွံာ် တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်သုးဒီး ကီၢ်ပူၤကလုာ်ဒူၣ်ဖီၣ်စုကဝဲၤကရၢအါဖုအဘၢၣ်စၢၤ ဘၣ်ဆၣ်တၢ် ထီၣ်ဒုးလိာ်သးတဖၣ်အိၣ်ဒံးဝဲဒၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

ခိဝံး-၁၉ တၢ်ဆါသတြိာ်အံၤ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်သူအီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တခါလၢကတြီဃးကလုာ်ဒူၣ် အတၢ် ခွဲးတၢ်ယာ်ဒီး  မၤတရီတပါ ၦၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢထံဖိကီၢ်ဖိ အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်လီၢ်တနီၤအပူၤႇ အ့ထၢၣ်နဲးဒီး တၢ်ဆဲးကျိးဆဲးကျၢအကျိၤတဖၣ် ဘၣ်တၢ်တြီတံာ်ဃာ်တ့ၢ်အီၤအဃိ ထံဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကမၤန့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ် ကျိၤအရ့ဒိၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်တြီဆၢဒီသဒၢတၢ်ဆါသတြိာ်အံၤအဂီၢ် တညီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဖီၣ်ဃံးစ့ၢ်ကီး တၢ်လဲၤ ထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အီၣ်လီၤတူာ်တကူတလၢတဖၣ်ႇ တကးဒံးဘၣ်တြီဃာ်စ့ၢ်ကီး တၢ် ဟ့ၣ်ဆူၣ် ချ့တၢ်ကွၢ်ထွဲတဖၣ်ဒီး ၦၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်မၤဂ့ၤ မၤစၢၤတဖၣ်အကျဲ လၢထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်တဖၣ်အ ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်မုၢ်နံၤအတၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ၦၢ်လၢတနံၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ “သူၣ်ထီၣ်သကိးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ဃူဃူဖိးဖိး” န့ၣ်လီၤ. အဝဲအံၤမ့ၢ် တၢ်ကစီၣ်လၢအဒုးသ့ၣ်ညါ ၦၤကိးဂၤဒဲးလၢ အမ့ၢ်ၦၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်စၢၤတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ခီ ဖျိ တၢ်ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤ တၢ်အိၣ်သးအိၣ်အဂ့ၤအဝါႇ တၢ်သးကညီၤဒီး တၢ်မုၢ်လၢ်ဖဲ တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ဆါသ တြိာ်အကတီၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်မၤလၤကပီၤ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်မုၢ်နံၤအဂီၢ်ႇ ကညီဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ကရူၢ် ဃ့ထီၣ်ကီၢ်ပယီၤထံကီၢ် ခိၣ်နၢ်ႇ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်သုးဒီး သုးဖီၣ်စုကဝဲၤတဖၣ်ခဲလၢာ် လၢကပာ်ဒိၣ်မၤလၤကပီၤသကိး မုၢ်နံၤအရ့ဒိၣ်ဝဲအံၤ ခီဖျိတၢ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်သကိးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်မုၢ်နံၤလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ပတုာ်တၢ်ခးအတၢ်ရဲၣ် တၢ်ကျဲၤလၢအကဘၣ်တၢ်မၤအီၤဖဲ တနံၤအံၤ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၁ သီအံၤန့ၣ်လီၤ. တနံၤအံၤ မ်ကမ့ၢ်တၢ်ဆၢက တီၢ်လၢ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤၦၤလၢအသံတ့ၢ်ဂီၢ်မုၢ်ဂီၢ်ပၤ ခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ်အဃိႇ ဒီးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် စ့ၢ်ကီး လၢပှၤကိးဂၤဒဲးအိၣ်ဒီးမူဒါလၢ ကဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.