၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်, ဒူဖိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသ့ၣ်တဖၣ် လၢအတၢ်လုၢ်အီၣ် နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြး ကီၣ်ကးကရၢ (SAC) အတၢ်ခးလီၤတၢ်ဆူဒူပူၤသ၀ီပူၤဒီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်အလီၢ် တပယူာ်ဃီအံၤ ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်တံာ်တာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤ, ဃုအီၣ်ဃုအီ, ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိ သးသမူအတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လၢ အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်ဒီးတၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤသဝီဖိ အတၢ်အီၣ်တၢ်အီ ဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီ လၢအသူဝဲလၢတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဖိ တၢ်လံၤဒီး တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢအရ့ဒိၣ်လၢအလိၣ်သူဝဲလၢကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ် ဒီးကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဘၣ်ဝဲအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တအိၣ်ဝဲလၢၤဘၣ်. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ, SAC တၢ်သမံသမိးအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီ  တၢ်ခဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကလဲၤဆူအတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ် ဒီးလဲၤဆူလီၢ်ကဝီၤတၢ်ပှ့ၤတၢ်ဆါအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ် လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဒီးပှ့ၤဝဲဆါဝဲ တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ် ကီခဲဒိၣ်ထီၣ် ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤထီဒါပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ ဒီးတကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢ SAC သုး ဒီး ကညီဒီကလုာ်တၢ် ထူၣ်ဖျဲးသုးမုၢ်ဒိၣ် (KNLA) ဃုာ်ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤပၢၢ်ဆၢတၢ်လၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ဟဲဆူၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိ တၢ်ကီ တၢ်ခဲဒီးတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢပှၤလီၢ်ကဝီၤဖိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ် ဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆဲး ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ဘၣ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲ, တၢ်တဂၢၢ်တကျၢၤထီရီၤ, ဒီးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကအီၣ်ဘၣ် အီဘၣ်ကူကူလၢလၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအဝဲအံၤ ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ SAC အတၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲ တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အကျိၤအကွာ်သ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်ပညိၣ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤနါစိၤဝဲ တၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢ အရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲတၢ်လုၢ် အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢအဟဲပိာ်ထွဲထီၣ်အခံ လၢအဒုးကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အီၣ်တကူတလၢ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးအပူၤ ဒ်အဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ လီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ  စးထီၣ် လၢလါယနူၤအါရံၤ တုၤ လၢလါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါဝဲအံၤအခီၣ်ထံးတဆၢဒိၣ်န့ၣ် ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအက့ၢ်အဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ လၢသုးမီၤစိရိၤ တၢ်ပၢအဖီ လာ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါဝဲအံၤ ခံဆၢဒိၣ်တဆၢဒိၣ်တခီပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်အဂုာ်အဂၤအကလုာ်ကလုာ် လၢအဒုးအိၣ် ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဝဲ SAC အတၢ်ခးလီၤမၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤ တၢ်သူၣ်အီၣ် ဖျးအီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်မၤသံမၤဘၣ်ဒိဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်မၤတံာ်တာ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ် တၢ်အီ ဒီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အတၢ်ဖံးတၢ် မၤလၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအဝဲအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲ တၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ဘၣ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲ, ဒီးတၢ်တြီဃာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ကဲလၢ ဒူဖိသဝီဖိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤ အဆၢဒိၣ်သၢတခီ ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်ဘျးစဲလိာ်အသးဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစး တၢ်ဘျၢအဖီလာ်န့ၣ် လီၤ. လၢခံကတၢၢ်, လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လီၤလီၤ ဆီဆီသ့ၣ်တဖၣ် လၢလီၢ်ကဝီၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၂. တၢ်အိၣ်သးအတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး - တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအကျိၤအကွာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤ ထံးအပူၤ

စံၣ်စိၤနုာ်အတၢ်အိၣ်သး- တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤ ဆဲးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ

တၢ်မၤဘၣ်ဒိဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်အသးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ စးထီၣ်လၢထံကီၢ်န့ၢ် တၢ်သဘျ့လၢ ၁၉၄၈ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤ. လၢသုးမီၤစိရိၤတၢ်ပၢအဖီလာ်န့ၣ်, တၢ်မၤသံဝဲထံဖိကီၢ်ဖိ ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတအိၣ်ဒီးဂ့ၢ်ဘၣ်ကျိၤလဲၤ, တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်, တၢ်မၤဆါပယွဲအဝဲသ့ၣ်အၢအၢသီသီ, ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးဝဲထံဖိကီၢ်ဖိ ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲ လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်ထီၣ်ဒုးနါစံၣ်နါစိၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအမၤကမၣ် ဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ် ဒီးကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[1] စးထီၣ်လၢ ၁၉၆၀ နံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ကီၢ်ပယီၤသုး စးထီၣ် မၤဝဲတၢ်ထီဒါတၢ်ပူထီၣ်လီထီၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဖးဒိၣ်လၢအဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ် တဲာ်လွံၢ်တဲာ်သနူ န့ၣ်လီၤ. တဲာ်လွံၢ်တဲာ် သနူအံၤ ပညိၣ်လၢကမၤထီၣ်တဲာ်ဝဲ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကလုာ်ဒူၣ်ဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိ တၢ်မၤပတုာ်ဝဲတၢ်အခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်ရ့ဒိၣ်လွံၢ်မံၤ လၢအမ့ၢ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, တၢ်ဂ့ၤတၢ်ကျိၤ ဒီးပှၤကညီ နီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢသနူဝဲအံၤအဖီလာ်န့ၣ် တၢ်ထံၣ်ဝဲဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်ဒ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အပှၤ ဒီးလၢတၢ်န့ၣ် အဃိ, တၢ်ပညိၣ်စ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်ကမၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဝဲ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်အခီၣ်ထံးကတၢၢ်တခါအဂီၢ် တၢ်အခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤသုးမၤဝဲန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒ်သိး သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သုတန့ၢ်လဲၤမၤဘၣ်တၢ်လၢအတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤဖဲဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်အါတက့ၢ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤန့ၣ်, ပယီၤသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲသဝီဖိအ တၢ်အီၣ်အကျိၤခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ပၣ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်, ဘုဟုဒီးတၢ်အီၣ် လၢတၢ်သိၣ်ဃာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်အဂုၤအဂၤလၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဟုသးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဝဲအံၤ ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသးခီဖျိ ပယီၤသုးအခိၣ်အနၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟ့ၣ်အပှၤသုးဖိလၢတၢ်မဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ ဒီးကျိၣ်စ့ တၢ်မၤစၢၤလၢလၢလီၣ်လီၣ်တန့ၢ်ဘၣ် ဒီးအသုးခိၣ်လၢတၢ်မဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်ညီနုၢ်ဟ့ၣ်လီၤအသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ ကဟးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်ဒ်န့ၤန့ၣ်လီၤ.[2] တကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စ့ၢ်ကီးဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ သုးဒီး တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအတၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးတၢ်မၤဃံးတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအံၤ တြီဃာ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢကလဲၤ ဝဲဆူအစံာ်ပျီ, လဲၤကူၣ်လဲမၤကၤ, ဒီးဟးဃုအီၣ်ဃုအီန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအတလူၤပိာ်ထွဲတၢ်ကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ထံၣ်ကမၣ် အဝဲသ့ၣ်လၢအဆီၣ်ထွဲပှၤပၢၢ်ဆၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်အဝဲသ့ၣ်, တၢ်တီၢ်အီၤ, ဒီးတၢ်ခးသံဒၣ်လဲာ်အီၤဖဲတၢ်မ့ၢ်ထံၣ် အီၤအဆၢကတီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.[3] ကျဲကူၣ်တရံးသ့ၣ်တဖၣ်လၢပယီၤသုးသူဝဲအံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ် အီၣ်တကူတလၢ ဒီးတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်န့ၣ်လီၤ.

ပယီၤသုးအံၤသူဝဲတၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်အဝဲအံၤ ဒီးမၤစ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်မၤပျီကွံာ်ဟီၣ်ကဝီၤအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကမၤ စှၤလီၤကွံာ်ပှၤအနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒိးသန့ၤထီၣ်ဝဲအသးလၢဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်သွၣ်ကိၢ်ဘီ အကျဲကူၣ်တရံး အဖီခိၣ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီအပီးအလီသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဟံၣ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိပယီၤသုးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢပှၤအိၣ်တသ့တဘူၣ်လၢၤဘၣ် အိၣ်ထီၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒိကနၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲအတၢ်ကလုၢ်ကသ့အဂီၢ် ပယီၤသုးအံၤသူဝဲတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ် တကးလၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ် ဒီးမၢဆူၣ်ဝဲသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကလဲၤသုးအိၣ်လၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢအဝဲသ့ၣ်ပာ် ပနီၣ်ဃာ်န့ၢ်ဝဲအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤညီနုၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဂၢၤဃာ်အီၤလၢဂၢၤ ဒီးအိၣ်ဝဲလၢပယီၤသုးတၢ်ပၢတၢ်ဆှၢ ဃံးဃံးအဖီလာ် ဒီးတကးဒ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်မၢဆူၣ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မၤတၢ်မၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်အိၣ် ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ဘၣ်.[4]

တၢ်မၤဝဲတၢ်ပတုာ်တၢ်ခးပတြီာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအလံာ်ဃံးဃာ်ဖဲ ၂၀၁၂ နံၣ် ဒီးထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခးအတၢ်အၢၣ် လီၤအီလီၤ အလံာ်ဃံးဃာ် (NCA) ဖဲ ၂၀၁၅ နံၣ်န့ၣ် မၤစှၤလီၤဝဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤလီၢ်ကဝီၤ ဖိသ့ၣ် တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒံးဝဲဒီးဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်ခွဲးယာ်အတၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ်လီၤ. ၂၀၁၂ နံၣ်စံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်အသဲစးတၢ်ဘျၢ ဒီးတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်သဲကတီၤဟီၣ်ခိၣ်အိၣ်ကလီ, စံာ်လၢတၢ်ကွးအီၤဝံၤဒီးတၢ်ပာ်ကလီအီၤ, ဒီးဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်လၢအကဆှီ (VFV) သ့ၣ်တဖၣ် အသဲစးတၢ်ဘျၢဃုာ်ဒီးတၢ်ဆီတလဲလၢတၢ်မၤအီၤ လၢလီၢ်ခံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တပာ်ပနီၣ်ဝဲတၢ်ပၢဘၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကျဲသနူ လၢအအိၣ် ဃာ်ဒ်လုလၢ်အသိးလၢက လုာ်ဒူၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အလီၢ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်ဘၣ်.[5] သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟ့ၣ်ဝဲ ပယီၤသုးခိၣ်နၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အခွဲးအယာ် လၢကနီၤဖးလီၤဝဲမိၢ်ပၢ်ဖံဖုဟီၣ်ခိၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပၢဘၣ်ဝဲ အကလုာ် ဒီးဟ့ၣ်လီၤဝဲဆူ ခီပနံၣ်လၢတဘၣ်ထွဲဒီးပဒိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အစုပူၤ လၢညီနုၢ်န့ၣ်တအိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်လိာ် တၢၣ်ပီၣ်သကိးလၢအခီပညီအိၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်အဘူးအလဲလၢအဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.[6] ခီဖျိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် တသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်အကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အဃိ, တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်သဝီဖိအါမးအဟီၣ် ခိၣ်ကပံာ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.

သုးဟံန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ - တၢ်မၤဆူၣ်မၤစိးဟဲနးဒိၣ်ထီၣ် ဒီးတၢ်ပညိၣ်ဝဲတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်, ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် အတၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ ဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲချ့ချ့ကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. သုးလၢအအိၣ်လၢ SAC တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကလုၢ်အဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤအၢမၤသီဒီးသူဝဲတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးလၢ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်, ပၣ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်နါစိၤတၢ်, တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်မၤသံမၤဝီလၢတဘၣ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဝီ, ဒီးတၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးကျိဖးဒိၣ်ဒီး ကဘီယူၤလၢထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးဖံးမၤလီၢ်ကျဲန့ၣ်လီၤ.[7] တၢ်အုၣ်ကီၤလၢတၢ်မၤနီၣ်ဃာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါဝဲ ဒၣ်လၢကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤသံမၤဝီ, တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်နီဟးထီၣ်ပှၤလၢကီၢ်ပူၤ, ဒီးတၢ်ဆှၢဆူၣ် ပှၤဆူတၢ်လီၢ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်အသးလၢထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်ညါအပူၤ, ပၣ်ဃုာ်ဒီးကညီကီၢ်စဲၣ်န့ၣ်လီၤ.[8] 

ခီဖျိတၢ်မၤအၢမၤသီမၤပယွဲ ဒီးတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤလၢအကဲ ထီၣ်အသးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤအံၤအဃိ, တၢ်လုၢ် အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲနးနးကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. SAC စးထီၣ်က့ၤသူဝဲ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်ကျဲသနူ ဒီးပာ်ဝဲ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ခၢၣ်သးလၢအဝဲသ့ၣ်အသုးတၢ်ထီၣ်ဒုးအပူၤန့ၣ်လီၤ.[9] တုၤလၢခဲအံၤန့ၣ် သုးမီၤစိရိၤမၤဃံး ထီၣ်ဝဲတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ဒီးမၤဟးဂီၤဝဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးကသံၣ်ကသီအပီးအလီသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးဖီၣ်ဝဲပှၤလၢ အကျဲးစၢးဟးနီၤ လီၤတၢ်အီၣ်ဒီးကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[10] တၢ်တြီဃာ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်ဟးထီၣ် က့ၤလီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ် တကးဒံး တၢ်သူစ့ၢ်ကီးအီၤလၢတၢ်မၤအၢမၤသီမၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်တၢ်, တၢ်ဃ့ဆူၣ်ဃ့စိးတၢ်, တၢ်ဖီၣ်ထၢန့ၢ်ဆူၣ် သုး, ဒီးတၢ်က့ၤမၤဆူၣ်ထီၣ်ကဒါက့ၤတၢ်မ့ၢ်ထံၣ်ခးသံအကျဲသနူသ့ၣ် တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[11] တၢ်က့ၤမၤသီထီၣ်ကဒါက့ၤ “ဒွဲၣ်အူခဲလၢာ်, မၤဟးဂီၤခဲလၢာ်”  အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်မၤအၢမၤသီမၤဆါပယွဲအက့ၢ်အဂီၤလၢအပူၤကွံာ် သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမၤနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဂံၢ်ဆံးဘါစၢ်ဒီး ကတီၢ်ယံာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢပှၤတဝၢအပူၤ ခီဖျိပှၤတဝၢ ဖိသ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်နီၢ်နီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံအနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါဒိၣ်ထီၣ်ဝဲအါအါကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤမၤစၢၤ ကညီလီၢ်အိၣ်ကမှံအကမံးတံာ် (CIDKP) ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢတုၤဖဲ လါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၅ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ လၢလီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲာ်အပူၤ အိၣ်အါန့ၢ်ဝဲပှၤအဂၤ ၁,၀၀၀,၀၀၀ (တကွဲၢ်) ဂၤန့ၣ်လီၤ.[12] SAC အတၢ်မၤဃံးဒီး တြီဃာ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးတၢ်တီဆှၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီး တၢ်မၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်အတၢ်ဆီၣ် ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ကရၢ ကရိသ့ၣ်တဖၣ်တလဲၤတုၤဆူပှၤတဝၢလၢအအိၣ်လၢခိ ခိၣ်ကစၢၢ်ကျါသ့ၣ်တဖၣ် အအိၣ်ဘၣ် ဒီးပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ် ကမှံလၢလီၢ်ကဝီၤလၢတၢ်လဲၤတတုၤဘၣ်သ့ၣ် တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်ကွၢ် ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်တကူတလၢထီရီၤ ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[13]

၃. တၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်အတၢ်ကွဲးဖုၣ်- SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဟးဂီၤထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ ဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီအကျိၤအကျဲ

ဒူဖိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဆါ ပယွဲအဝဲသ့ၣ် ဃုၣ်ဒီးစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအကဲထီၣ်သးတပယူာ်ဃီအံၤအဃိ ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ကဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ် SAC ကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ် ဒီးအတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်နါစံၣ်နါစိၤမ့ၢ်ဂ့ၤ လၢပညိၣ်ခးဝဲမ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးအသုးအတၢ်ဟူးတၢ် ဂဲၤလၢတၢ်ဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲဟံၣ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်, ဒူသဝီသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်တံးတာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢသဝီဖိ တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ် ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအရ့ဒိၣ်လၢအဂုာ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်ဒိးလီၤ မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးကျိချံလီၤတဲာ်တပိၢ်ဖးထီၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အဃိ ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကီ တၢ်ခဲလၢ သဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်ကလဲၤဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လၢအစံာ်ပျီပူၤ ဒီးကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးသးသမူတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ ထံဖိကီၢ်ဖိက မျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်မၤဝဲမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အဒိအါမးပာ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲ ဒၣ်လၢတၢ်မၤဘၣ်ဒိမၤဟးဂီၤ သဝီဖိအတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူန့ၣ်ပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်မၤသံသဝီဖိတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ဟံဆူၣ်သဝီဖိအတၢ်အီၣ် တၢ်အီ ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ် ခိၣ်လၢအရ့ဒိၣ် အဂၤသ့ၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသး ခီဖျိ SAC အတၢ်မၤဃံးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးတၢ်တီဆှၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအတြီဃာ်ဝဲသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကလဲၤဆူတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, အစံာ်ပျီ, ဒီးကမၤန့ၢ်ဘၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.  လၢတၢ်န့ၣ် အဃိ, ဒူဖိသဝီဖိလၢ လီၢ်ကဝီၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး, တၢ်တအိၣ်လၢအိၣ်ပှဲၤ, ဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီ တကူတလၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အုၣ်ကီၤလၢအဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢတၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်အတၢ်ကွဲးဖုၣ်အံၤအပူၤပာ်ဖျါဝဲ SAC အတၢ် ထီၣ်ဒုးမၤဘၣ်ဒိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိလၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်သ့ၣ် တဖၣ်, ဃုာ်ဒီးစုကဝဲၤအတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်အီၣ်တကူအီၣ်တလၢလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ် ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လါယနူၤအါရံၤ  တုၤလၢ လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်အဘၢၣ်ကဝီၤပူၤန့ၣ် KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ပာ်ဖျါလၢပျီပူၤ ၂၃၃ ဘ့ၣ် လၢအပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီးတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်အိၣ်သးအတၢ်ပာ်ဖျါ, တၢ်ကဲထီၣ်သး တၢ်ပာ်ဖျါ, ဒီးတၢ်ပာ်ဖျါအဖုၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအမၤနီၣ်မၤဃါဝဲဘၣ်ဃးဒီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ အတၢ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှးလၢကီၢ်ရ့ၣ်နွံဘ့ၣ်လၢာ်လၢအအိၣ်လၢကညီကီၢ်စဲာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါလၢပျီပူၤလၢတၢ်ဆှၢထီၣ်အီၤ သ့ၣ်တဖၣ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်ဒီးသဝီဖိပိာ်ခွါ ၆၆ ဂၤ ဒီးသဝီဖိပိာ်မုၣ် ၅၂ ဂၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်ထံၣ် တၢ်ဆိကမိၣ်ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ် နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်တၤတၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.  တၢ်မၤပယွဲ အက့ၢ်အဂီၤလၢ တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ အီၤသ့ၣ်တဖၣ်ပၣ်ဃုာ်ဝဲ (၃.၁) တၢ်မၤဟးဂီၤဒီးမၤတံာ်တာ် တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အတၢ်ဟး ထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, (၃.၂) တၢ်မၤဆါမၤဘၣ်ဒိတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဟံးဆူၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီလၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, (၃.၃) တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်, တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ, ဒီးတၢ်မၤမုာ်ကျိၤဝဲၤကွာ်ခွဲးယာ်, (၃.၄) တၢ်မၤဟးဂီၤ ဟံၣ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး, ဒီး(၃.၅) တၢ်တြီဃာ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤပယွဲလၢတၢ်မၤအီၤအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲမူၣ်မူၣ်နီၢ်နီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အါတက့ၢ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ SAC အသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, တၢ်ပာ်ဖျါစှၤခါဒုးနဲၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ သုးဖီၣ်စု ကဝဲၤပၢၢ်ဆၢတၢ်အသုးသ့ၣ်တဖၣ် မၤစ့ၢ်ကီးတၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လုၢ် အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ ဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢန့ၣ်လီၤ.

(၃.၁) တၢ်မၤဟးဂီၤဒီးမၤတံာ်တာ် တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အတၢ်ဟးထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်

ဖဲ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤန့ၣ် စံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဆဲးဟးဂီၤဝဲ အါမးခီဖျိ ပယီၤသုးကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ် ဒီးအတၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးကျိဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢသ ဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပျံၤဝဲ လၢတၢ်ဒုးကကဲထီၣ် ဒီး SAC အတၢ်ခးလီၤတၢ် အဃိ အဝဲသ့ၣ်လဲၤမၤတၢ်လၢ အတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်တဘူၣ်လၢၤဘၣ် ဒီးတၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိဝဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်အီၣ်ဒီး ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အကျိၤ ခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးတဘျုးခါပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ပှၤလၢဟံၣ်ဖိဃီဖိသန့ၤထီၣ်သးလၢအီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဒိမ့တမ့ၢ်သံဝဲခီဖျိ SAC ခးလီၤတၢ်အဃိဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢ အိၣ်လီၤတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢာ် မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ် တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်လဲၤဃုအီၣ်ဃုအီ, လဲၤဆူ အစံာ်ပျီပူၤ, မ့တမ့ၢ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤလၢကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ်အခါန့ၣ်လီၤ.

     က) တၢ်မၤဟးဂီၤစံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ် ဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အတၢ် ဖံးတၢ်မၤ

SAC အတၢ်ခးလီၤတၢ်ဆူထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲန့ၣ် မၤဘၣ်ဒိဝဲထဲဒူသဝီသ့ၣ်တဖၣ်တကး ဒ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ မၤဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးစံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်ဒီးတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ် အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကညီကီၢ်စဲာ်ဒီတဘ့ၣ်ညါန့ၣ်လီၤ. ကဘီယူၤတၢ်ခး လီၤတၢ်ဒီးတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မၤဟးဂီၤဝဲဘုဟုတၢ်ထူၣ်တၢ်ဘိ, တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအဟီၣ်ခိၣ်, ဒီးတြီဃာ်ဝဲသဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်လၢကလဲၤဖံးလဲၤမၤလၢ အစံာ်ပူၤပျီပူၤခီဖျိအဝဲသ့ၣ်ပျံၤဝဲလၢတၢ်ခးလီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကကဲထီၣ်ကဒီးသးအဃိ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ခးလီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးပှၤတဝၢအ တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူလိၤလိၤ ဒီးဒုးကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီးတၢ်တြီမၤတံးတာ်ဖးဒိၣ် လၢတၢ်ကဃုအီၣ်ဃုအီ ဒီးမၤန့ၢ်ကျိာ် စ့တၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်တနံၣ်ဧိၤ အတီၢ်ပူၤန့ၣ် KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲတၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ထွဲဒီး SAC အတၢ်ခးလီၤတၢ်လၢစံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်သ့ၣ် တဖၣ်အပူၤအိၣ် ဝဲအစှၤကတၢၢ် ၃၃ ခါန့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်အစှၤကတၢၢ် ၅၀ ခါန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပျံၤဝဲဒၣ်လၢကလဲၤမၤတၢ်လၢအတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်ခီဖျိဘၣ်ယိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ခးလီၤတၢ် ကကဲ ထီၣ်သးအဃိန့ၣ်လီၤ.

ဖဲလၢတၢ်ခးလီၤတၢ်ကဲထီၣ်အသးဖဲတၢ်ကူးဘုကူးဟုအဆၢကတီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤတချုးလၢတၢ်ကူးဘုကူးဟုအဆၢကတီၢ်ဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤဒၣ်လဲာ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိဝဲသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအကျဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤန့ၣ်, သဝီဖိတဂၤ လၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်အ---လၢအအိၣ်လၢ အအ---သဝီ, ဖှၣ်ဂီၤကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ SAC သုးလၢအအိၣ်လၢကမးမိၢ်အဝ့ၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဃိ အတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးဘၣ်ဒိဟးဂီၤဝဲတနီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒ်အံၤ “လၢမုၢ်ဂီၤခီဖဲလၢယ ဟဲလၢယတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျး အလီၢ်ဒ်သိးယကဟဲထဲးယနံၣ်သိ ဒီးကူးဘုအခါန့ၣ် ယကွၢ် [ယတၢ်ထူၣ်တၢ် ဘိဘၣ်ဒိဟးဂီၤ] ဒီးယသးသ့ၣ်ဖး ဒီးယသွံၣ်ထီၣ်ညီန့ၣ်လီၤ. ယမၤတၢ်တဘူၣ်ဘၣ်ဒီးယက့ၤဃ့ၢ်ကဒါဆူ [ယဟံၣ်] န့ၣ်လီၤ. […] ယသူၣ်ဒၣ်နံၣ်သိထူၣ်ဒီးဘုန့ၣ်လီၤ. ယကူးယဘုတဝံၤဒ်ဘၣ်. ယဘၣ်အိၣ်လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤထီဘိလီၤ.”[14] ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၁၇ သီ ၂၀၂၄ နံၣ်, ဂီၤခီ ၉ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်သုးခိးကီၢ်ဆၢ (BGF) သုးရ့ၣ် (၁၀၄၀) လၢအမၤသကိး တၢ်ဒီး SAC ဒီး (ဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢဘိၤမီၤခၠ့ၣ်ဒီးအိၣ်ဆီလီၤအသး ဖဲသၣ်ဂီၤပျ့ၤသုးကလၢၤ) န့ၣ်ခးလီၤဝဲကျိဖးဒိၣ် ဆူ အအ---သဝီ ဒီးလီၢ်ကဝီၤလၢအအိၣ်ဖဲတၢ်ကပိာ် ကပၤဖဲန့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ပၣ်ဃုာ်ဒီးသဝီဖိစံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတူၢ်ဘၣ်တၢ်အကျါတဂၤပာ် ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢအကူးအဘုလၢအသူၣ်ဝဲကအိၣ် ၆ အ့ၣ်ကၣ်န့ၣ်ဝံၤလံဒီးအိၣ်လၢ အဘၣ်ကူးက့ၤအနံၣ်သိန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ ခီဖျိလၢတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ခဲအံၤခဲအံၤအဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပျံၤဝဲလၢက လဲၤမၤတၢ်လၢ အစံာ်ပျီပူၤန့ၣ်လီၤ.[15]

သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲထီဘိဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးခီဖျိကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ် ဒီးတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် လၢအဒုးအိၣ် ထီၣ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ပျံၤထီရီၤ ဒီးတြီဃာ်အဝဲသ့ၣ်လၢက ကူးဘၣ်ဘုဟုတၢ်ထူၣ် တၢ်ဘိဘံၣ်ဘံၣ် ဘၢဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိအါဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢကိးမုၢ်နံၤဒဲးန့ၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ပျံၤ  ဝဲလၢကဘၣ်ဒိမ့တမ့ၢ် သံဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ကျဲးစၢၤလၢ တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်အခါန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၄ သီ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ် SAC ခးလီၤဝဲကျိဖးဒိၣ်ဆူ အဂ---သဝီ, စယးကၠံတီၣ်ခၠါကရူၢ်, ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ ဒီးကျိဖးဒိၣ်ချံန့ၣ်လီၤတဲာ်ဝဲလၢသဝီဖိအစံာ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. သဝီသးပှၢ်လၢအမံၤမ့ၢ်အ--- စံးဝဲ “အခဲအံၤန့ၣ် ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုးဝဲဒၣ်တၢ်စုကဝဲၤဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် [တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်] ဒီးကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတမ့ၢ်ထဲတဂၤဘၣ်, သဝီဖိခဲလၢာ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးန့ၣ်လီၤ. အခဲအံၤန့ၣ် တၢ်ကလဲၤကူးဘုကူးဟုဒၣ်လဲာ်တညီဘၣ်.”[16]  ဒ်န့ၣ်အသိး စီၤယ---, လၢအမ့ၢ်ဝဲသဝီဖိလၢအအ---သဝီ, ဖှၣ်ဂီၤကရူၢ်န့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢအလဲၤမၤတၢ်လၢအစံာ်ပျီပူၤတဘူၣ်လၢၤဘၣ်ခီဖျိ SAC ခးလီၤကျိဖး ဒိၣ်ခဲအံၤခဲအံၤအဃိ န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲ “ပဘၣ်ကနၣ်ထံဝဲတၢ်ထီဘိဒီးပဲာ် ထံနီၤဖးတၢ်အိၣ်သးဒ် သိးပမၤတၢ်ဆၢ တဲာ်လၢပလဲၤမၤတၢ်အဂီၢ်တၢ်ဘံၣ် တၢ်ဘၢအိၣ်တအိၣ်ကသ့န့ၣ်လီၤ. ပဘၣ်မၤစံၣ်မၤစံၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ.”[17]

တၢ်မၤတံာ်တာ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမၤဘၣ်ဒိဝဲလီၢ်ကဝီၤတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အတၢ်ဟးထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဒုးအိၣ် ထီၣ်ဝဲတၢ်အီၣ် တၢ်အီအတၢ်ဃံးတၢ်စ့ၤ ဒီးတၢ်ပှ့ၤထီၣ်ကလံၤထီၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် ဖါတံၢ်ဒ--- ဒီးအိၣ်လၢအင--- သဝီ, ခီပူးကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ “လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လုၢ်အီၣ်အနီၢ်ခိသးသမူ လၢတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ SAC အတၢ်ခးလီၤကျိ ဖးဒိၣ်ဒီးတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီယူၤအဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပျံၤဝဲလၢကလဲၤမၤတၢ်လၢ အစံာ်ပူၤပျီပူၤဒီး တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤဝဲဘုဘ့ၣ်ဟုသးတလၢတလီၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ဟုသးအပှ့ၤထီၣ်ဝဲ ဒီးသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်ပှ့ၤအီၣ်ဟုသးတန့ၢ်လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”[18]

တၢ်ခးလီၤတၢ်တပယူာ်ဃီဒ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကမၤန့ၢ်ဘၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်ခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးလၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ် ဘှီလၢအတၢ်အီၣ် တၢ်အီလၢ ကတီၢ်ယံာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မုၢ်ဂၢ်စ---လၢအအိၣ်လၢ အဒ---သဝီ, ဝ့ကၢ်ကရူၢ်, ကၠဲးထိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤဒ်အံၤ “တၢ်ဖံးတၢ်မၤတလဲၤအ သးဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးဘၣ်ခီဖျိပဘၣ်ပျံၤဝဲ SAC အတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၤဂာ်လၢပှၤသဝီဖိတဖၣ်က ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိကယီကယီ ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်တမၤဘၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤဘၣ်ဘျီး ဘၣ်ဒါဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. […] ပဘၣ်မၤတၢ်လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤန့ၣ်လီၤ. […] ပမ့တမၤတၢ်ဘၣ်ဒီး ပကသၣ်ဝံၤလီၤဒိ န့ၣ်လီၤ.” [19]တၢ်ခးလီၤတၢ်ဖဲ အအ---သဝီ, ဖှၣ်ဂီၢ်ကရူၢ်, ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ ၄ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ် SAC သုးလၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲကမးမိၣ်ဝ့ၢ်န့ၣ် ခးလီၤနါစိၤကဒီးကျိဖးဒိၣ်အသီတဘျီန့ၣ်လီၤ. တၢ်ခးလီၤတၢ် တဘျီအံၤကျိဖးဒိၣ်ချံလီၤတဲာ်ဝဲလၢသဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် အဖ--- တဂၤအစံာ်ပူၤ တဘျုးဖျၢၣ်ဒီးဘၣ် ဒိဟးဂီၤဝဲ အနံၣ်သိထူၣ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤဘအ--- လၢအအိၣ်လၢအအ---သဝီတဂၤစံးဝဲဒ်အံၤ “SAC မ့ၢ်ဆဲးခးလီၤဒံးကျိ ဖးဒိၣ် ဆူမဲာ် ညါတနံၣ်ခံနံၣ်ဒု ပမၤအီၣ်တၢ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤအံၤအပူၤတသ့လၢၤဘၣ်. ပကဘၣ် အိၣ်လၢတၢ်ပျံၤတၢ် ဖုးအပူၤ ထီဘိန့ၣ်လီၤ.”[20]

တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်အတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကီၢ်ရ့ၣ်အဂုာ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤန့ၣ် ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အတၢ်အိၣ်သးဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်လၢဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ အဃိ, သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကျဲးစၢၤမၤဝံၤ က့ၤအတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ပျံၤဒီးဘၣ် ယိာ်ဝဲဒၣ်လၢကဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်သၣ် ဝံၤလီၤဒိ ခီဖျိမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်အခွဲးအယာ်အဂၤလၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်တအိၣ်နီတမံၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.[21]

     ခ) ပှၤလၢလုၢ်အီၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိသံမ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒိ

တၢ်ခးလီၤတၢ်လၢတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ သဝီဖိတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီး  တၢ်သံတၢ်ပှၢ်ကဲ ထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသး ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအအိၣ်လီၤတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှး ဒီးဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်စ့ၢ်ကီးဒီးတၢ် ကီတၢ်ခဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ် သ့ၣ်တဖၣ်လၢကဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူကျိၤကျဲလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[22] အဒိ, ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၁ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ကဘၣ်ဖဲမုၢ်ထူၣ်ထီၣ် ၁၁ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် SAC သုးလၢအအိၣ်လၢသုးဟူးဂဲၤဝဲၤလီၤခိၣ်သ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၂၀) အဖီလာ် ဒီးလၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲသ့ၣ်စ့တီၣ်, ပၠီၣ်သိၣ်, ဒီးဘီကလံးသုးကလၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ခးလီၤဝဲကျိဖးဒိၣ်ဆူ တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်တတီၤ လၢအအိၣ်ဘူးဒီးအည---သဝီ, ကီၢ်သ့ဒၢ (ယ့ၣ်သိကၠံ) ကရူၢ်, ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်တဘျီအံၤဘၣ်ဒိဝဲသဝီဖိတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ဟ--- ဒီးဘၣ်သံဝဲသဝီဖိအဂၤ တဂၤလၢအမံၤ မ့ၢ်စီၤအ---န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိအဂၤတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ်စီၤယ---လၢအမၤတၢ်လၢတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်ဖဲတၢ်ကဲ ထီၣ်သးအနံၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒ်အံၤ “ဝံၤန့ၣ်, ကျိဖးဒိၣ်ချံအဂၤတဖျၢၣ်လီၤတဲာ် ဒီးပိၢ်ဖးထီၣ်ဝဲလၢသဲးကျီး ပူၤဖဲပမၤတၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. [...] ကျိဖးဒိၣ်ချံအက့ဘၣ်ဝဲစီၤယ---အကိာ်ဘိ, အစု, ဒီးအခီၣ် ဒီးအဝဲသံဝဲတဘျီဃီန့ၣ်လီၤ. [...] ဖဲလၢတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် အဆၢကတီၢ်န့ၣ် တၢ်လီၢ်အဘံၣ်အဘၢလၢနဃ့ၢ်အိၣ် ကဒုနသးသ့လၢသဲကျီးပူၤန့ၣ်တအိၣ်နီတလိၣ်ဘၣ်. [...] မ့ၢ်လၢယတလဲၤ ခီဖျိဘူဘၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်န့ၤ လၢယတၢ်အိၣ်မူပူၤနီတဘျီဘၣ်အဃိယပျံၤတၢ်ဖုးတၢ်ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.” စီၤယ--- အံၤပာ်လီၤတဲာ် ကွံာ်ဝဲအမါဒီးအဖိသၢဂၤ ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအအိၣ်လီၤတဲာ်အံၤဘၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ် တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ.[23]

ဒူဖိသဝီဖိတဘျုးဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဆူ KHRG လၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်တၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်သ့ၣ် တဖၣ်အါမးဖဲလၢပှၤ လၢအလုၢ်အီၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိအကျါတဂၤဘၣ်ဒိမ့တမ့ၢ်သံဝံၤအလီၢ်ခံအခါ ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဟံးထီၣ်က့ၤမူဒါလၢတၢ်ကွၢ်ထွဲ ဖိလံၤ ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိခံမံၤလၢာ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် ခ--- ဒီးအိၣ်လၢလ့က့ၣ်ကီၣ်ဝ့ၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ အတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ ဖဲလၢအဘၣ်ဒိလၢကဘီယူၤ တၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ခီဖျိအဝဲဒီး အဝၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပှၤမၤမုၢ်ဆ့ၣ်အီၣ်မုၢ်ဂီၤ ဒီးဘၣ်ကွၢ်ထွဲဝဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိ ၉ ဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲ “ဖဲလၢပဝဲခံဂၤလၢာ် [အဝဲဒီးအဝၤ] မၤတၢ်ကဲဒ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်ကိညၢ်တစဲးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့အခဲအံၤန့ၣ်, ပှၤမၤတၢ်ကဲက့ၤ ဒၣ်ထဲတဂၤ [ခီဖျိအဝဲဘၣ်ဒိ]န့ၣ်လီၤ. တနံၤအံၤ အဝဲ [အဝၤ]လဲၤလၢတၢ်မၤဘၣ်ဆၣ်အတမၤဘၣ်တၢ်ဘၣ် [ခီဖျိတၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ].”[24]

     ဂ) တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢတၢ်သူအီၤလၢတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤအဂီၢ်ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီသ့ၣ်တဖၣ်

SAC အတၢ်ခးလီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဒီးမၤဟးဂီၤစ့ၢ်ကီးဝဲသဝီဖိအတၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ အပာ် ဃာ်တၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤ အပီးအလီသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီ လၢအရ့ဒိၣ်လၢတၢ်သူအီၤလၢ တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒီးတၢ်ဖိတၢ် လံၤပီးလီ သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒိဟးဂီၤအခါန့ၣ်, တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိ သးသမူလၢသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်အဂီၢ်ကီခဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဘုဖီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ဝဲဒိၣ်မးလၢတၢ်အိၣ်မူ အဂီၢ် ခီဖျိမ့ၢ်ဝဲတၢ်ပာ်ကီၤတၢ်အီၣ်အလီၢ် လၢတၢ်သန့ၤထီၣ်သးလၢအီၤဒီတနံၣ်ကျၢၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, တၢ်မၤဟးဂီၤဝဲ ဘုဖီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲသဝီဖိအတၢ်ကီတၢ်ခဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါအဆၢကတီၢ်တကွီၣ်ပူၤန့ၣ်, KHRG ဒိးန့ၢ်ဝဲတၢ် ပာ်ဖျါယဲၢ် ဘ့ၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး ဘုဖီဘၣ်ဒိဟးဂီၤ ခီဖျိ SAC ကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ် ဒီးအတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် လၢတီအူ, မုၢ်တြီၢ်. ဒီးဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.[25]

     ဃ) တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ကျိချံတပိၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးမ့ၣ်ပိၢ်အက့အခီအိၣ်တီၢ်

သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အကလုာ်ကလုာ် လၢကက့ၤဖံးမၤသူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်တၢ်ဖဲလၢတၢ်ဒုးကဲထီၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံခီဖျိကျိဖးဒိၣ်ချံဒီးမ့ၣ်ပိၢ်လၢ SAC ခးလီၤသ့ၣ်တဖၣ်တနီၤန့ၣ် တပိၢ်ဖးဘၣ်ဒီးအိၣ်တီၢ်ဝဲလၢစံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ပျံၤဝဲလၢတၢ်ကခးလီၤကဒီးတၢ် တကးဒ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ ကျိချံမ့ၣ်ပိၣ်အိၣ်တ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဘံၣ် တၢ်ဘၢအဂီၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကျိချံဒီးမ့ၣ်ပိၢ်လၢအတပိၢ်ထီၣ်ဒ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ် စ့ၢ်ကီးတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢတၢ်ကမၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤအတၢ်မၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤ ဒီးတၢ်ကူးဘုကူးဟုသ့ၣ် တဖၣ် ဒီး သဝီဖိအါဒံအါဂၤလဲၤဆူအစံာ်ပူၤတဘူၣ်လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

အဒိ, ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀ သီ ၂၀၂၄ နံၣ် ဟါခီ ၉ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်, SAC ကဘီယူၤဒုးသုးတဘ့ၣ် ဟဲတ့ၢ်လီၤဝဲ မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဆူ စီၤလ---အစံာ်ပျီပူၤလၢအအိၣ် ဖဲအန---သဝီ, မဲၢ်ကနးခံဒိၣ်ကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အ ပူၤန့ၣ်လီၤ. ကဘီယူၤတၢ်ဟဲတ့ၢ်လီၤမ့ၣ်ပိၢ်တဘျီအံၤ ဘၣ်ဒိဟးဂီၤဝဲဘုသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမ့ၣ်ပိၢ် အက့အခီသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်တ့ၢ်ဝဲ န့ၣ်လီၤ. စီၤလ--- လၢအသူၣ်ဝဲကထံ, သၣ်ကပၢၤ, ဒီးဘုသ့ၣ်တဖၣ် လၢအစံာ်ပူၤန့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်ပျံၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢ ကဆဲးမၤတၢ် ခီဖျိတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤလၢအကဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဘၣ်ဖုးအဃိန့ၣ်လီၤ. “ယအဲၣ်ဒိးတဲဒၣ်လၢ မ့ၣ်ပိၢ်အက့အခီ သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်အကမၤဝဲဒ်လဲၣ်. မ့ၢ်ပကြၢးပာ်ခူသူၣ်အီၤလၢတၢ်လီၢ်လၢအဘၢဧါ. [ဖဲပမၤတၢ်လၢစံာ်ပျီပူၤအခါန့ၣ်] အဘၣ်ကူးပစုပခီၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ပထၢဖှိၣ်အီၤခဲလၢာ်တကဲဘၣ်.”[26]

တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်တၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢသဝီဖိလၢအမၤတၢ်လၢတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၄ သီ ၂၀၂၄ နံၣ်, ဂီၤခီ ၉း၄၅ မံးနံးအဆၢကတီၢ်န့ၣ် သဝီဖိတဂၤလၢ အမံၤမ့ၢ် စီၤမ---လၢအအိၣ်လၢ အဖ---သဝီ, လၢၢ်မုၢ်ပျီကရူၢ်, လူၤသီကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ် အက့ၢ်အဂီၤဟးဂီၤကွံာ်ဝဲခီဖျိ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် (M-၁၄) လၢ SAC သုး ဖဲလုၢ်ကၢ်ဘဲခံ , လၢၢ်မုၢ်ပျီကရူၢ်ပူၤ ဒိးလီၤဝဲတဖျၢၣ် ပိၢ်ထီၣ်ဘၣ်အီၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤကဲထီၣ်အသးဖဲ အဝဲဒီးသဝီဖိလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤဃုတၢ်လီၢ်လၢကဖဲးခုးဖဲးသံၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စီၤမ--- အံၤဒ်အမ့ၢ် ပှၤတဂၤလၢ အလုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသး သမူလၢတၢ်ဖဲးခုးဖဲးသံၣ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤအသိးန့ၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သးဒီးအီၤဝံၤအလီၢ်ခံ အဝဲဘၣ်ကွၢ် ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ် တၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ဒီးဘၣ်သန့ၤထီၣ်က့ၤအသးလၢအပုၢ်အဝဲၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.[27]

ဖဲ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤန့ၣ် KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲတၢ်ကဲထီၣ်သး ၁၈ ခါလၢအဘၣ်ဃးဒီးသဝီဖိ (ပၣ်ဃုာ်ဖိဒံဖိသၣ်) အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ်ခီဖျိဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီး ကျိချံလီၤတဲာ်အိၣ်တီၢ် ပိၢ်ဖးထီၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီး ကျိချံတပိၢ်ဘၣ်အိၣ်တီၢ်အတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ်အံၤတမ့ၢ်ထဲလၢတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤအတၢ်မၤတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်. တၢ်အံၤကဲထီၣ် စ့ၢ်ကီးတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ်လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဟး ဃု အီၣ်ဃုအီအခါန့ၣ်လီၤ.[28]

၃.၂ တၢ်မၤဆါမၤဘၣ်ဒိ ဒီးတၢ်ဟံဆူၣ်သဝီဖိအတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ် ဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီ

တၢ်ဘုၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ရ့ဒိၣ်အခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်တခါလၢသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်သံဒီးဘၣ် ဒိဝဲခဲအံၤခဲအံၤခီဖျိ SAC ကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး SAC သုးလၢတၢ်မဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်ဖီၣ်အီၣ်ဆူၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲ တၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲလၢ အဃ့ၢ်အခါန့ၣ် စိာ်ဃုာ်အတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တန့ၢ်ဘၣ် ဒီးညီနုၢ်န့ၣ်အဝဲသ့ၣ်က့ၤ ကဒါဆူအဒူသဝီ လၢကက့ၤကွၢ်ထွဲအတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်စ့ၢ်ကီးက့ၤဝဲတဘူၣ်ဘၣ်ခီဖျိ တၢ်ခးလီၤတၢ်တပယူာ်ဃီအဃိဒီး တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်တဂၢၢ်တကျၢၤဒိၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ, သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲတၢ်နးတၢ် ဖှီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ဖဲလၢတၢ်ဟံဆူၣ်ကွံာ်အတၢ်အီၣ် တၢ်အီဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒ်သိး သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မၤဝဲ ကန့ၢ်အဂီၢ် ညီနုၢ်န့ၣ်တံာ်တာ်ဝဲလၢအနံၣ်တဖၣ်အနံၣ် ဒီးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ဝဲဒိၣ်မးလၢ သဝီဖိကသူဝဲလၢ အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, တၢ်ဟံန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်သဝီဖိအတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဒ်အံၤန့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်အိၣ်သးကီခဲဖှီၣ်ယာ်လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဆူ KHRG အသိးန့ၣ် ပှၤလၢအဟံးဆူၣ် ဂုာ်ဆူၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အံၤအါတက့ၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ SAC အသုးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ လၢတၢ်ကဲထီၣ်သးတနီၤပာ်ဖျါဝဲလၢ ပှၤမၤတၢ်မ့ၢ်ဝဲ သုးဖီၣ်စုကဝဲၤပၢၢ်ဆၢတၢ် အပှၤသ့ၣ်တ ဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

     က) တၢ်မၤဘၣ်ဒိမ့တမ့ၢ်တၢ်အီၣ်ဟုၣ်တၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်

KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲတၢ်ပာ်ဖျါအစှၤကတၢၢ်အခါ ၂၀ လၢအဘၣ်ဃးဒီး သဝီဖိအတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်သံ မ့တမ့ၢ် ဘၣ်ဒိ ခီဖျိ SAC ကဘီယူၤတၢ်ခးလီၤတၢ် ဒီးအတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဒီးသံအိၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဖဲလၢတၢ်ခးလိာ်သးကဲထီၣ်လၢ SAC ဒီးလီၢ်ကဝီၤသုးပၢၢ် ဆၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤအခါန့ၣ်လီၤ.

SAC အသုးလၢတၢ်မဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်ပညိၣ်ခးစ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်လိၤလိၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၁၂ သီ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ် SAC အသုးသ့ၣ်တဖၣ်နုာ်လီၤဝဲဆူအရ---သဝီ, ကီးနွဲၢ်ကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ ဒီးဟံဆူၣ်ဝဲသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်အတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် ဃုာ်ဒီးသဝီဖိအတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢ အရ--- သဝီတဂၤပာ်ဖျါဝဲဒ်အံၤ “ အဝဲသ့ၣ် [SAC] သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဖီၣ်အီၣ်ဝဲပဆီဖဲ လၢအဟဲတုၤအနံၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဖီၣ်စ့ၢ်ကီးပထီး., ဖီအီၣ်ဝဲဒီးအီၣ်ဝဲန့ၣ် လီၤ. […] အဝဲသ့ၣ်မၢဟံၣ်ကစၢ်ဟးထီၣ်လၢအဟံၣ်ဝံၤ ဟးဃိတၢ်လၢဟံၣ်ပူၤ, မၤဟးဂီၤဝဲပဲတြီအသီးခွဲးသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးဟံဝဲတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢဟံၣ် ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”[29] ဒ်န့ၣ်အသိး တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢတၢ်ဒီသဒၢကမျၢၢ်သုး (PDF) ဒီး SAC အသုးဘူးဒီးအစ---သဝီ, ပရှီလိာ်ကရူၢ်, ဒီၣ်ဖါခိၣကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ် ဖဲလါယူၤလံ ၂၁ သီ ၂၀၂၄ နံၣ် ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် SAC ခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ် (၃၉) အသုးသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤနုာ်လီၤဝဲဆူသဝီပူၤ ဒီးသဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် မုၢ်ဂၢ်န---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ “အဝဲသ့ၣ် [SAC ခီၣ်သုးရ့ၣ် (၃၉) အသုး] မၤသံအီၣ်ဝဲထီးဒီးဆီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.” [30]

တၢ်ဘုၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်လၢသဝီဖိအါမးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ ဖဲလၢသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ပူၤပျဲးအသးလၢ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးဒီးခးလီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ထွဲဝဲအဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ် တဖၣ်တသ့ဘၣ် အဃိ သဝီဖိအါဂၤဆါရှူကွံာ်ဝဲ အဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီကမံးတံာ်အကျါတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤ ဖ---လၢအအိၣ်လၢအထ---သဝီ, ကီးလၢၢ်ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒ်အံၤ “ပကလဲၤမၤတၢ်လၢ ပစံာ်ပူၤပျီပူၤအဂီၢ် ပတူၢ်ဘၣ်လၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်ဘၣ် ဒီးပဆါရှူကွံာ်ဝဲပတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ် ဒ်အမ့ၢ် ကျီၢ်, ပနၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိလၢပအိၣ်ကွၢ်ထွဲအီၤလၢသဝီပူၤ တဘူၣ်လၢၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ကျီၢ်တဒုလၢအပှ့ၤကအိၣ်ဝဲ ၅၀၀,၀၀၀ ကၠး [238 ဒီၣ်လၣ်] န့ၣ် , သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဆါက့ၤဝဲထဲ ၂၀၀, ၀၀၀ ကၠး [95 ဒီၣ်လၣ်]မ့တမ့ၢ် ၃၀၀, ၀၀၀ ကၠး [143 ဒီၣ်လၣ်] န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဆါဆံးက့ၤဝဲအပှ့ၤခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်တယးဝဲဒၣ်လၢမ့ၢ်တဆါဝဲဒ်န့ၤဘၣ်န့ၣ် အဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိကသံခီ လီဒီးအဝဲသ့ၣ်တန့ၢ် ဘၣ်ဒၣ်လဲာ်တၢ်နီတမံၤဘၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.”[31]

တၢ်လီၤပျံၤဘၣ်ယိၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်, သဝီဖိလၢအဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်တနီၤ ဃုန့ၢ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကက့ၤဆူအသဝီလၢကက့ၤဒုးအီၣ်အတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်အဆၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ် ကမှံသဝီဖိ  နီၢ် ဖ--- လၢအဟံၣ်ဘၣ်  ဒိ ဟးဂီၤလၢ SAC တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ် ဒီး လၢအအိၣ်လၢ အဘ---သဝီ, ရွှ့ၣ်ယီၣ်ပၠးကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်န့ၣ် စံးဝဲဒ်အံၤ “သဝီဖိတနီၤက့ၤလၢသဝီပူၤလၢမုၢ်ဆါခီ ဒီးဟးမံ လၢသဝီချၢလၢအတၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်လၢမုၢ်နၤခီန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် [သဝီဖိတနီၤ] က့ၤဆူသဝီပူၤဒ်သိးကက့ၤ ဟ့ၣ်အီၣ် အဆီဒီးအတၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဆၣ် ခီဖျိအပာ်တ့ၢ်ဝဲလၢ သဝီပူၤန့ၣ်လီၤ.”[32]

     ခ) တၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်ဒီးတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်

ဖဲတၢ်ဒုးတၢ်ယၤအိၣ်ထီၣ်အဆၢကတီၢ် သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ဆူပှၢ်ကျါဒီးတၢ်လီၢ်အဂၤတဖၣ်အခါ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဃုထၢ တအိၣ်ဘၣ်အမဲာ်ညါဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်အတၢ်ဖိတၢ်လံၤအဃိညီနုၢ် SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်ဂုာ်ဆူၣ် မ့တမ့ၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဝဲဒၣ် န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါယနူၤအါရံၣ် ၁၅သီ, ၂၀၂၅နံၣ်အနံၤ SAC လၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲစွ့ၤနါကလ့သဝီ (အိၣ်လၢငပၠီတီၤ ကရူၢ်, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်) လၢဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၢ်မဲအီၤလၢဒုးယၤခိၣ်ဟါလ့အီၤနုာ်လီၤဆူ အထ---သဝီ, ထံ သးစီကရူၢ်, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ် ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်စီၤခ---အတၢ်ဖိတၢ်လံၤအကလုာ်ကလုာ်လၢအအိၣ်လၢအဟံၣ်ဒ်အမ့ၢ်ဟုသး ၃ထၢၣ်, စဲးထုးထီၣ်ထံ, လဲၣ်ပထီၣ်(laptop)ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤရ့ဒိၣ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[33]

တၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤအဂၤတခါ, ဖဲလါယူၤလံ ၂၂သီ, ၂၀၂၄နံၣ် ဂီၤခီ၁၁နၣ်ရံၣ်၅၀မံးနံးအဆၢတကီၢ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ SAC ဒီး PDFသုးတဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤဖဲပရှီလိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ် ဝံၤအလီၢ်ခံ SAC သုးဖိတနီၤလဲၤနုာ်လီၤဝဲဆူအည---သ ဝီဖိတဖၣ်အဟံၣ်ဒီးအကျးတဖၣ်ဒီးဂုာ်ဆူၣ်ကွံာ်တၢ်ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. စီၤရ---လၢအမ့ၢ်လီၢ်ကဝီၤဖိတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “အဝဲသ့ၣ် (SAC)လဲၤနုာ်လီၤလၢကျးပူၤဒီးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ဆီဒံၣ်,ကိၣ်,ဒီးတၢ်အီၣ်အဂၤတဖၣ်ဒ်အစိၣ်ဝဲန့ၢ်အသိး” လီၤ. ဖဲနံၤဝဲန့ၣ် SAC သုးတဖၣ်မၤဟးဂီၤစ့ၢ်ကိးသဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ်စ---အတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအအိၣ်လၢအဟံၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စီၤတ---အစ့ ဒီးဟံးန့ၢ်တၢ်ခဲလၢာ်လၢအစိၣ်ဝဲသ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[34]သဝီဖိအဂၤတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ်နီၢ်ဖ---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “သုးဖိတဖၣ် တကြၢးမၤပှၤဒ်အံၤဘၣ်. (…)အဝဲသ့ၣ်တကြၢးဟံးန့ၢ်ပတၢ်ဖိတၢ်လံၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်တကြၢးမၤဟးဂီၤပဟံၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်နုာ်လီၤလၢသဝီပူၤဒီးဟးမၤဟးဂီၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်ဒ်အလုၢ်အလၢ်တခါအသိးလီၤ.အဝဲသ့ၣ်ဂုာ်န့ၢ်ဆူၣ် ပှၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤ, ဟးအီၣ်ပှၤတၢ်, မၤဟးဂီၤဒီးခးဖျိပှၤဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ.”

တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သး၂ခါဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကိး သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဂုာ်န့ၢ်ဆူၣ်သဝီဖိတဖၣ်အတၢ်ဖိတၢ် လံၤအိၣ်စ့ၢ်ကိးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါမ့ၤ ၅သီ, ၂၀၂၄နံၣ် KNLA ဒီး PDF သုးပာ်ဖှိၣ်တဖၣ်ထီၣ်ဒုး SAC ဖဲအယ---သဝီ, ကျဲမုၢ်ထံး ဟီၣ်ကဝီၤ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အခါ, PDF သုးတဖၣ်နုာ်လီၤန့ၢ်ဆူၣ်လၢသဝီဖိတဖၣ်အဟံၣ်ဒီးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အဝဲ သ့ၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် သိလ့ၣ်ယီၢ်တဖၣ်, သိလ့ၣ်တဖၣ်, လီတဲစိတဖၣ်ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[35]

၃.၃ တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီအကျိၤအကျဲ, တၢ်ဟးထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်

ခီဖျိလၢတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအဃိ သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်တၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ ကဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ် တၢ်အီဒီးကလဲၤဆူတၢ်ဖဲးအီၣ်ခုးမၤအီၣ်စံၣ်တဖၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤဃံးထီၣ်တဖၣ်ပာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်တြီတံာ်ဃာ်ဝံစိာ်တီ ဆှၢ, တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးတၢ်ပညိၣ်မၤတံးတာ်တနံၤဘၣ်တနံၤမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢ တၢ်ကဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အတၢ်ဖိတၢ်လံၤတကးဘၣ် တၢ်သမံသမိး, တၢ်မၤတပျုာ်တပျီၤ, ဒီး တၢ်ဖီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဖဲ SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤအိၣ်စ့ၢ်ကိးဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤဒ်အံၤတဖၣ်မၤတံာ်တာ်ပနံးတၢ်ကၤ တၢ်မၤတဖၣ်တကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါ ကဲထီၣ်တၢ်နိးတၢ်ဘျးလၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီၣ်, တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီးတၢ်ဖဲ အီၣ်ခုးမၤ အီၣ်စံၣ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလီၢ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤဟးဂီၤခူသူၣ်လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ ကအိၣ်မူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     က) တၢ်မၤဃံးထီၣ်ဝံစိာ်တီဆှၢဒီးတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်ဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ်

သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲအါမး ခီဖျိလၢ SAC မၤဃံးထီၣ်တၢ်ပှ့ၤတၢ်ဆါဒီးဝံစိာ်တီဆှၢလီၤဆီဒၣ်တၢ် ပနံာ်တၢ်ကၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအပာ်ဃုာ်ဒီးဘုသးဒီးကသံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဃုာ်ဒီးက တီၢ်ယံာ်စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်သးတဂၢၢ်တကျၢၤဘၣ်အဖီခိၣ်  မၤအါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်လၢတၢ်ဂဲၤ လိာ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်လိၣ်နီၢ်နီၢ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်နိးတၢ်ဘျးဒ်အံၤတဖၣ်ခဲလၢာ်ဟဲခီဖျိအသးလၢ တၢ်မၤဟံးထီၣ်တၢ်ဖဲ တၢ်သမံသမိးတြဲၤ, တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ပနံာ်တၢ်ကၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်, တၢ်ဃ့ဆူၣ်ဃ့စိးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢတၢ်လုၢ် အီၣ်သးသမူအဂီၢ် မ့ၢ်လၢသဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်လဲၤခီဖျိတၢ်လီၢ်အါတီၤလၢတၢ်ပၢအီၤလၢသုးဖီၣ်စုကဝဲၤအါဖုဒီးဘၣ်လူၤတၢ်သိၣ် တၢ်သီတၢ်ဘျၢအါခါလၢသုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရၢသ့ၣ်တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲတၢ်တီဆှၢခီဖျိတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်ဖဲ SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤအခါ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ထီဘိတၢ်ဆိမိၣ်ကမၣ်အီၤလၢအ ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် ဒီၤဆ---, အိၣ်လၢကဒ---သဝီ, ဝ့ကၤကရူၢ်, ကၠဲၣ် ထိၤကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “အဝဲသ့ၣ် (SAC) တပျဲပစိာ်ဟုသးအါန့ၢ်ဒံး၃ထၢၣ်တုၤ၄ထၢၣ်တဝၣ် ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ပျဲပစိာ်ဘုသးထဲတဝၣ်ထၢၣ်လီၤ. ပစိၣ်တထၢၣ်မၣ်တန့ၢ်ဘၣ်. (…) အဝဲသ့ၣ်တဲပှၤလၢပဆီထွဲ PDF သုးခီဖျိ ပဟ့ၣ်အီၤဘုသးလီၤ. အဃိအဝဲသ့ၣ်တပျဲပစိာ်ဘုသးထၢၣ်အါအါဘၣ်. (…) ပတီဟုသးထၢၣ်မ့အါန့ၣ်အဝဲသ့ၣ်ထုးလီၤ ကွံာ်ပတၢ် (ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ပဟုသး)န့ၣ်လီၤ.”[36] စးထီၣ်လၢ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၁၉သီ, ၂၀၂၄နံၣ်အနံၤ SAC သုးကလၢၤအါ ဖျၢၣ်လၢအအိၣ်လၢဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ် မၤဃံးအါထီၣ်စ့ၢ်ကိးတၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢဟုးသး ဒီးစဲးဖီကဟၣ်သိဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ သဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအတီတၢ်အါန့ၢ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အလီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ဟံးဆူၣ်ကွံာ်ပနံာ်တၢ်ကၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC မၤဃံးထီၣ်တၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢအဃိ ဟုး သး ဒီးစဲးဖီကဟၣ်သိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်အပှ့ၤကလံၤဒိၣ်ထီၣ်ဝဲလၢလီၢ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ.[37]

ဒ်န့ၣ်အသိး တၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ဃး တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ် ဟဲကဲထီၣ်စ့ၢ်ကိးအသးလၢ ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ် လၢတၢ်လီၢ်တနီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၣ် ၁၀သီ, ၂၀၂၄နံၣ်အနံၤ SAC သုးဖိတဖၣ်(လၢအအိၣ်လၢ ယ့ၣ်တလီၤ သုးကလၢၤ လၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးလၢထီဝၣ်လီၤကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်) ဟံးန့ၢ်ဆူၣ် သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢ ဘဘ---သ ဝီ, ဆူးကလံကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်တဂၤအဟုသး ၃ခွဲန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိဝဲန့ၣ်လဲၤဝံန့ၢ်ဟုသးလၢ ဘဘ---သဝီဒ်သိးကပာ် ကီၤဃာ်အီၣ်ဝဲခါဆူညါအဂီၢ် ဖဲအမ့ၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်တဘျီလၢ်လၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိဝဲန့ၣ် တခီဆၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အဟုသးနီတမံၤ ဘၣ် ခီဖျိပျံၤဝဲလၢတၢ်မၤကၣ်က့ၤအီၤကအိၣ်ထီၣ်တမံၤမံၤအဃိန့ၣ်လီၤ.[38]

ကသံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ဒီးမၤဟးဂီၤစ့ၢ်ကိးအီၤဖဲ SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤန့ၣ်လီၤ.[39] လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်လၢအအိၣ် လၢဘဟ---သဝီ, သၣ်ကၠဲၣ်ကရူၢ်, တနီသရံၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဘၣ်ဃးအတၢ်လဲၤဆူ တၢ်ကဲထီၣ်သးအလီၢ်လၢ တၢ်ကလဲၤဟ့ၣ်လီၤဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူ ပှၤလိၣ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်အအိၣ်လၢ  “ဖဲလါအီကူး ၂၉သီ, ၂၀၂၄နံၣ်အနံၤန့ၣ်ပကလဲၤဆူသဝီဝဲန့ၣ်ပလဲၤတသ့ဘၣ်မ့ၢ်လၢနၤဝဲန့ၣ် SAC သုးတဖၣ်အိၣ်ခိးတၢ်ဖဲကျဲခိၣ်ထိးအဃိ န့ၣ်လီၤ. ပလဲၤဖဲန့ၣ် ပတလဲၤခီတၢ်သမံသမိးတြဲၤဘၣ်. ဒ်သိးပလဲၤနုာ်ဆူသဝီပူၤကန့ၢ်အဂီၢ်ပလဲၤလၢတၢ်ခူသူၣ်ကျဲတဘိ န့ၣ်လီၤ. ပလဲၤနုာ်လီၤဆူသဝီပူၤဒ်တမျာ်တဖၣ်အသိးလီၤ. (…) SAC သုးတဖၣ်အိၣ်ခိးတၢ်ဖဲန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်မ့သ့ၣ်ညါ လၢပဝံကသံၣ်န့ၣ်တမ့ၢ်တၢ်ညီလၢပဂီၢ်ဘၣ်.”[40] အဝဲလဲၤဆှၢဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်ဆူဆသ---သဝီ, ဘးဝးကရူၢ်, တနီသ ရံၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးကလဲၤကူဆါယါဘျါတၢ်ဒီးဟ့ၣ်လီၤကသံၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဟ့ၣ်ကျိၣ်စ့တဖၣ်ဆူသုးဖီၣ်စုကဝဲၤအါဖုဖဲအလဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအခါ ဒီးဒိးသန့ၤထီၣ်အ သးလၢ တၢ်လီၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်ခီဂာ် တၢ်သမံသမိးကြဲၤအဖီခိၣ် န့ၣ်လီၤ. အဒိ, သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဟ့ၣ် BGF တၢ်ခိတၢ်သွဲ ၁၀၀၀ကၠၣ်ဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤ လၢအအိၣ်ဖဲကတၢတံာ်ကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. သိလ့ၣ်တခိၣ်န့ၣ် BGF ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢတၢ်ကတီဟုသးထဲ၂ထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[41]

လၢတၢ်ကဲထီၣ်သးတနီၤအဖီခိၣ်, သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကိးမၤဃံးထီၣ်တၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါအီကူး ၆သီ, ၂၀၂၄နံၣ် PDF ဒီး KNLA သုးပာ်ဖှိၣ်တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ကတီၢ်ဖုၣ်တၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖျၢၣ်ဖဲ စါထ့ၤကရူၢ်, လၢၢ် ကဆီကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဒီးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်သဝီဖိတဖၣ်အဒးဆံၣ်သိ ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဃုကွၢ်သမံသမိးတၢ်အခါန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်လဲၤခီဂာ်တၢ်သမံသမိးတြဲၤကန့ၢ်အဂီၢ် သဝီဖိတနီၤတၢ်ဃ့စ့ၢ်ကိးအဝဲသ့ၣ်စ့န့ၣ်လီၤ.[42] သဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤည---လၢအအိၣ်လၢ ဘဆ---သဝီ, ဒ့ဝါကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “အခီၣ်ထံးအဝဲသ့ၣ် (KNU) ဆၢတဲာ်ဝဲလၢ ကပံးကွံာ်ကျဲ ခီဖျိလၢဒုၣ်ဒါ (SAC သုးတဖၣ်)ဆှၢတၢ်အီၣ်အဃိလီၤ. ပမ့ၢ်တီဟုသးလၢချံတခီ ပှၤဟ့ၣ်ပှၤတၢ်ပျဲလၢ ချံတ ဘ့ၣ်န့ၣ်ပတီဟုသးန့ၢ်ထဲ၂ထၢၣ်လီၤ.” ဖဲသဝီဖိတဖၣ်လဲၤဟဲက့ၤဒီးချံအခါ ဘၣ်ဟ့ၣ်စ့ ၅,၀၀၀ကၠၣ် ဘၣ်ဆၣ် သဝီဖိတဖၣ် ဟ့ၣ်စ့မ့ၢ်တန့ၢ်ဘၣ်တခီ KNLA သုးတဖၣ်တမၢဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.[43] 

     ခ) တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ

သဝီဖိတဖၣ် အတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့အံၤဘၣ်တၢ်မၤဃံးထီၣ်အီၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အဃိ မၤဘၣ်ဒိအဝဲသ့ၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤ, တၢ်မၤအီၣ်ခုးမၤအီၣ်စံၣ်ဒီးမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်တြီတၢ်ဟးထီၣ်က့ၤလီၤ, တၢ်ပံးကျဲ ဒီးတၢ်ပျံၤလၢတၢ်ကဖီၣ်တၢ်တဖၣ်တြီၤတံာ်မၤဃံးထီၣ် လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ်လၢကလဲၤဖံးမၤတၢ်လၢခုးလၢစံၣ် ဒီးလဲၤဆူလီၢ်ကဝီၤကျးလၢအအိၣ်ဘူးလၢဝ့ၢ်ဒီး သဝီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်ဒ်အံၤတကလုာ်အံၤမၤပတုာ်တၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤလၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမၤကီထီၣ် တၢ်ကမၤန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီး မၤလၢပှဲၤဂံၢ်ခီၣ်ထံး တၢ်လိၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤဃံးထီၣ် တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့အံၤ  တြီတံာ်ဃာ် ပှၤထူစံၣ်မၤခုးအါမးလၢ ကလဲၤဆူအတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်အလီၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲး ဒီးလဲၤဝဲဆူအတၢ်မၤအီၣ်လီၢ်ကိးဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢအမံၤမ့ၢ် ကိၤယ---လၢအ အိၣ်လၢ ဘဒ---သဝီ, မဲးကျီကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “နအိၣ်လၢ SAC တၢ်ပၢအပူၤ မ့ၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအဒိၣ်ကတၢၢ်လီၤ. တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤဒီးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်တလဲၤသးဘၣ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဝီနီတမံၤဘၣ်. တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ် လၢအကီဒိၣ်ကတၢၢ်လီၤ. အဒိ, ပကလဲၤလၢစံၣ်ခုး ဘၣ်ဆၣ်ပကဘၣ်ကွၢ်ဒံးတၢ်အိၣ်သးဒီးလဲၤတၢ်လၢအဆၢကတီၢ်. ဒ်ပမ့ၢ် ပှၤမၤဝဲၤဖိတဂၤအသိးပဘၣ်လဲၤတၢ်မၤမ့ဂီၤ ဒီးပကဘၣ်ဟဲက့ၤလၢတၢ်မၤလီၢ်တချုးလၢတၢ်ခံးန့ၢ်ဒံးပှၤဘၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် တပျဲပှၤဒ်န့ၢ်ဘၣ်ဒီးပာ်ပနီၣ်န့ၢ်ပှၤလၢတၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.”[44]

ခီဖျိလၢတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဖဲ ဘဃ---သဝီ, စ့ၣ်ဖူတီၤကရူၢ်, တီအူကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်အဃိ သဝီဖိလၢ အမံၤမ့ၢ် စီၤရှ---ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်လၢအကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ ဘၣ်ဃးတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ် ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိနီၢ် ခိ သးသမူန့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “လၢတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတကပၤပကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ အကလုာ်ကလုာ်လီၤ. ပမ့ၢ်ပှၤမၤမုၢ်ဆ့ၣ်အီၣ်မုၢ်ဂီၤလီၤ. လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအပူၤတၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢ ယဟံၣ်ဖိဃီဖိပူၤယမ့ၢ်ဖိခွါအဒိၣ်ကတၢၢ်တဂၤ ဒီးယကဘၣ်မၤတၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်မၤတဘၣ်ဂီၢ်ဘၣ် ခီဖျိလၢ SAC သုးပံး ကျဲတဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူဂီၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ဒိၣ်မး ခီဖျိလၢပလဲၤမၤတၢ်လၢ တၢ်ချၢတန့ၢ်ဘၣ်အဃိလီၤ.”[45]  

လၢတၢ်လီၢ်တနီၤ သဝီဖိတဖၣ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်အဝဲဒိးသန့ၤအသးလၢတၢ်ဃုအီၣ်ညၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ် က့ တၢ်လီၢ်တဖၣ်လၢ SAC မၤဃံးဆူၣ်ထီၣ် တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအလီၢ်န့ၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢတၢ်ကမၤအီၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် ကီဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကိၢ်ဂီၤကီခဲလၢသဝီဖိတဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲ၂၀၂၄နံၣ်န့ၣ် SAC သုးတဖၣ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်ပှၤမၤအီၣ်ညၣ်ဖိ၂ဂၤလၢအအိၣ်လၢ ဘဂ---သဝီ, ခးရွဲၤကရူၢ်, ကၠဲၣ်ထိၤကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်လဲၤဃုအီၣ်ညၣ်လၢမုၢ်နၤအခါန့ၣ်လီၤ. SAC မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤဒီးဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်တဘၣ်ဟး ထီၣ်က့ၤလီၤလၢလီၢ်ကဝီၤပူၤ ဒီးဒိးလီၤစ့ၢ်ကိးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ ထံကျိကပၤအဃိဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢသဝီဖိတဖၣ် တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤန့ၣ်လီၤ.[46]

SAC အတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ပှၤကလုာ်တၢ်ကဲသုးတၢ်သိၣ်တၢ်သီၣ်စ့ၢ်ကိး ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ခီဖျိလၢပှၤသးစၢ် ဒီးဖိသၣ်လၢအညါဘီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်ဟးဆှဲးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၢ်လီၤ မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢ SAC သုးတ ဖၣ် ကထၢဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢသုးအဃိန့ၣ်လီၤ.[47] လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်ပိာ်မုၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဟံးမူဒါလဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ, လဲၤ ပှ့ၤတၢ် ဒီးလဲၤမၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်အခၢၣ်စး ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်နာ်ဝဲလၢပိာ်မုၣ်တဖၣ်က ဘၣ်သဂၢၢ်တၢ်ကီခီတၢ်ခဲ မ့တမ့ၢ်တၢ်ကမၤတံာ်တာ်အီၤဖဲ SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤကစှၤဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်တနီၤဟး ကိးဃုာ်ဒီးအဖိမ့ၢ်ဒ်သိးကဟးဆှဲးတၢ်သံကွၢ်သမံသမိးအီၤဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤသုတအိၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[48]

၃.၄ တၢ်မၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီဒိးတၢ်ဘၣ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲ

ခီဖျိလၢ SAC  အတၢ်မၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီဒီး စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်ဒံးဝဲအဖီခိၣ် တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဟဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဒီဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲဟံၣ်ဃီတဖၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤအခါ ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်အတၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ် လီၤမၢ်တကးဒံးဘၣ် အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးတၢ်အိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤစ့ၢ်ကိး လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲအဃိ ညီနုၢ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ် အိၣ်လၢတၢ်အိၣ်ကဒုတစိၢ်တလီၢ် မ့တမ့ၢ်သဝီအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီးတၢ်လၢအလိၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်တန့ၢ် ဘၣ်ဝဲလၢပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢအကဲထီၣ်သးသတူၢ်ကလာ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢအဝဲ သ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်က့ၤသူၣ်ထီၣ်က့ၤအတၢ်အိၣ်မူဖဲတၢ်အိၣ်သးတဂၢၢ်တကျၢၤကတီၢ်အံၤဒုးအါထီၣ်တၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤဒီးတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအဂီၢ် မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တ့ၢ်လံ တၢ်ကီတၢ်ခဲအလုာ်ကလုာ်လံအဃိန့ၣ်လီၤ.

     က) SACမၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤဟံၣ်ဃီ

ဖဲ ၂၀၂၄နံၣ်အကတီၢ် KHRG ဒိးန့ၢ် လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါ ၉၂ဘ့ၣ်ဘၣ်ဃးဟံၣ်ဃီတဖၣ်လီၤပှီၢ်ဟးဂီၤခီဖျိ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးအဃိ န့ၣ်လီၤ. ဒ်သဝီကမံးတံးပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤဝ---လၢအအိၣ်လၢကတ---သဝီ, ကီၤလၢၢ်ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး “သဝီဖိလၢ SAC မၤဟးဂီၤအဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်မ့ၢ်လၢအက့ၤတ့ထီၣ်က့ၤအဟံၣ်တန့ၢ် ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူကီခဲဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အဖိမ့ၢ်တလဲၤမၤ တၢ်လၢယိၤကီၢ်န့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်က့ၤတ့ထီၣ်အဟံၣ်ဒ်အံၤတန့ၢ်ဘၣ်. ”[49]

သဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤဘ---အိၣ်လၢကဘ---သဝီ, ကတၢတံးကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ အဟံၣ်ဘၣ်တၢ် မၤဟးဂီၤအီၤလၢ SAC ကဘီယူၤတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲ လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၃၁သီ, ၂၀၂၄နံၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ယအဲၣ်ဒိးတဲ လၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်မ့ၢ်ကတၢၢ်န့ၣ် ယမ့ၢ်က့ၤအိၣ်က့ၤလၢသဝီန့ၣ် ယကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်. ပကဘၣ်မၤအီၣ်ပာ်တၢ်လၢ နံၣ်လၢကဟဲအဂီၢ် ဘၣ်ဆၣ်ယဃုတၢ်မၤစၢၤတန့ၢ်နီတမံၤဘၣ်. ယလိၣ်ဘၣ်တၢ်အီၣ်, တၢ်ကူတၢ်ကၤ, ဒီးတၢ်ဖီၣ်အီၣ်ပီးလီ တဖၣ် ခီဖျိလၢယဟံၣ်ဟးဂီၤကွံာ်ဒီတဖျၢၣ်အဃိလီၤ.” စီၤဘ---အဖိအိၣ် ၆ဂၤ, အကစၢ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိဘၣ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ် ဆူဘဧ---လ့ လၢအအိၣ်လၢလ့ဖိထၣ်ကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ် ခီဖျိလၢကဘီယူၤဟဲခးတၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲနံၤဝဲန့ၣ် စီၤဘ---ဘၣ်ဒိ ဒီးခဲအံၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ ကမၤအီၣ်တၢ်အဂီၢ်ဒီးကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ် န့ၣ်လီၤ.[50] 

အါန့ၢ်တၢ်ခးလီၤကျိးဒီးကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်န့ၣ် SAC အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ဖဲအဝဲသ့ၣ်လဲၤနုာ်လီၤဆူသဝီပူၤအခါဒွဲၣ်အူထီၣ် သဝီဖိတဖၣ်အဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၣ် ၁၀သီ, ၂၀၂၄နံၣ် ဟါခီ ၆နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ SAC ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤလၢအဘူးဒီး ကဂ---သဝီ, ထံဒ့ဟီၣ်ကဝီၤ, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ် ဝံၤအလီၢ်ခံ SAC သုးလၢအအိၣ်လၢန့ၤပၠံၤဒီၤတဖၣ်လဲၤနုာ်လီၤဝဲဆူသဝီပူၤဒီးဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်၆၄ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[51]

လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးကတီၢ် တၢ်က့ၤသူၣ်ထီၣ်က့ၤဟံၣ်ဃီအဂီၢ်ကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ဒီးသဝီဖိအါဂၤ ဃုထၢဝဲလၢတသူၣ်ထီၣ်က့ၤအဟံၣ်ဘၣ် ခီဖျိသ့ၣ်ညါဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ပညိၣ်ထီဒါအီၤဒီးအဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်က ဟးဂီၤအါဘျီဒံးအဃိန့ၣ်လီၤ. အူဆဂ---လၢအအိၣ်လၢ ဘက---သဝီ, ဖါဒီၤကိကရူၢ်, ယ့ၤတၤရှ့ၤကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ဆၣ် တဂၤအဟံၣ်ဘၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်အီၤလၢ SAC သုးတဖၣ်ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၈သီ, ၂၀၂၄နံၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ခဲအံၤယတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤတအိၣ်လၢယကက့ၤတ့ထီၣ်က့ၤယဟံၣ်ဘၣ်. တမ့ၢ်တၢ်ညီလၢယကက့ၤတ့ထီၣ်က့ၤယဟံၣ်ဒ်သိးတၢ်တဖျၢၣ်အံၤဘၣ်. ယဆိမိၣ် ယကက့ၤတ့ထီၣ်က့ၤ ယဟံၣ်လၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤမ့ဝံၤလီၤ. ယတ့ထီၣ်က့ၤဒ်အံၤဒုတန့ၢ်ဒ်သိးတၢ်တဖျၢၣ်အံၤဘၣ် ဘၣ်ဆၣ်အိၣ်မ့သ့န့ၣ်ဘၣ်လံ.”[52] ဒ်န့ၣ်အသိး လၢဒူပာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤစ့ၢ်ကိး ဟံၣ်အါဖျၢၣ်လၢအအိၣ်လၢ ဘဧ---သဝီ, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ် ဘၣ်ဒိဟးဂီၤခီဖျိကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲ၂၀၂၄နံၣ်ဒီးသဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် ဆဟ---တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ခဲအံၤ သ့ၣ်တဖၣ်အပှ့ၤဒိၣ်မး. ဟံၣ်လၢအအူထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဲဟံၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ခဲလၢာ်လီၤ. ဟံၣ်သ့ၣ်ဘၣ်တဖျၢၣ်ကလီၤလၢ စ့အစှၤကတၢၢ် ၄၀၀,၀၀၀,၀၀၀ကၠၣ် (စ့ဒီၤလၤ ၁၉၀-၃၈၁ဒီၤလၤ)န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤအိၣ်ဒၣ်ထဲသ့ၣ်ပှ့ၤဒံးလီၤ. ထးပှ့ၤဒီးဟံၣ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤတဖၣ်အပှ့ၤတပာ်ဒံးဘၣ်. အအံၤယဒွးထဲဟံၣ်လၢအဆံးတဖျၢၣ်အပှ့ၤဒံးလီၤ. တမ့ၢ်ဟံၣ်ဖးဒိၣ်လၢဟံၣ်ဖိ ဃီဖိတဖၣ်အိၣ်ဝဲဒံးဘၣ်. ”[53] 

ဖဲတၢ်ကွဲးထုးထီၣ်လံာ်အဆၢကတီၢ် KHRG ဒိးန့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်ကဲထီၣ်သးတခါဘၣ်ဃး သဝီဖိတဖၣ်အဟံၣ်အူထီၣ်ခီဖျိ PDF   ထီၣ်ဒုးတၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါမ့ၤ ၅သီ, ၂၀၂၄နံၣ်အဆၢကတီၢ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ PDF-KNLA  သုးပာ်ဖှိၣ် ဒီး SAC အဘၢၣ် စၢၤအခါ PDF သုးတဖၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ပယီၤသုးတဖၣ်အဟံၣ် ၁၆ဖျၢၣ် လၢအအိၣ်လၢအယ---သဝီ, ကျဲမုၢ်ထံးဟီၣ်ကဝီၤ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အဃိ မ့ၣ်အူသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤအူထီၣ်တုၤဆူသဝီဖိတဖၣ်အဟံၣ်န့ၣ်လီၤ.[54]

     ခ) တၢ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲ

SAC အိၣ်ဒီးအတၢ်တိာ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢကမၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီ ဒီးအတၢ်ပညိၣ်ထီဒါဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးတပျုၤတပျီၤသဝီဒီးတၢ်  သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ်ကျဲလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲအဃိသဝီဖိအါဂၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဝဲအဖီခိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲအါမးလၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဒီးအိၣ်လီၤဖးဒီးဟံၣ်ဃီ တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လီၢ်ကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်စိာ်ဃုာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအရ့ဒိၣ်တသ့ဘၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ် ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ ကက့ၤမၤအီၣ်ကဒါက့ၤ တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ် အဝဲသ့ၣ်ကဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်အကျိၤအကျဲကီထီၣ်ဝဲဒိၣ်မးဒီး ညီနုၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီၣ်သ့တဖၣ် တအိၣ်လၢပှဲၤဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

သဝီဖိနီၢ်ဆဒ---လၢအအိၣ်လၢဘန---သဝီ, ကီၤဘီကရူၢ်, လၢၢ်ကဆီကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤဘၣ်သဂၢၢ်ဒီးကဘီ ယူၤဟဲလးလီၤတၢ်ဘူးဒီးအသဝီဖဲလါမ့ၤ ၂၀၂၄နံၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်အိၣ်သးဘၣ်ဃးအဝဲဒီးသဝီဖိအဂၤတဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဖဲအဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအဆၢကတီၢ်ဒ်အံၤ “ပကတဲာ်ကတီၤတၢ်တချုးနီတမံၤဘၣ်. ပကဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်တဘျီ ဃီဆူပှၢ်ပူၤလီၤ. (...) ယတကတီၤပာ်တၢ်နီတမံၤဘၣ်. ယဃ့ၢ်တဘျီဃီဖဲကဘီယူၤဟဲခးတၢ်အဆၢကတီၢ်လီၤ. (...) ထံလၢ အကဆှီလၢပကအီအီၤန့ၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ ဖိသၣ်တနီၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဟၢဖၢလူတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ.”[55]

ခီဖျိလၢတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်ခွဲးယာ်တအိၣ်အဃိ သဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢက အိၣ်မူဝဲအဂီၢ် ခီဖျိလၢကပှ့ၤအီၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတန့ၢ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.  ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်ညီနုၢ်တအိၣ်လၢပှဲၤ လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီးဖိသၣ်ဒီးမ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢကထဲးဂံၢ်ထဲးဘါမၤန့ၢ်တၢ်လိၣ်လၢအကါဒိၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် ဟုသးတသ့ဘၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီတလၢတပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအ ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢအမံၤမ့ၢ် မၣ်ဘည---လၢအအိၣ်လၢ ဘရ---သဝီ, မဲးကျီကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်လၢအ ဃ့ၢ်ထီၣ်ဖဲလါမးရှး ၂၇သီ, ၂၀၂၄နံၣ်တဂၤဆိကမိၣ်တဲဖျါထီၣ်က့ၤတၢ်အိၣ်သးဒ်အံၤ  “ပဟဲအိၣ်ဖဲအံၤ (အိၣ်လၢမးထီကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်)ဖးယံာ်လံ. ပှၤဟ့ၣ်အီၣ်ပှၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီဘၣ်ဆၣ်တမ့ၢ်တၢ်လၢတၢ်ပှဲၤလၢပဂီၢ်ဘၣ်. ပဟံၣ်ဖိဃီဖိအိၣ်အါဒီး ပကအိၣ်ပှၤ၇ဂၤဃၣ်ဃၣ်လီၤ. တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢပဟဲစိၣ်တဖၣ်ပပှ့ၤအီၣ်အီၤလၢစ့န့ၣ်လီၤ. (...) ပအိၣ်ဖဲအံၤအလါအါလံ အဃိ စ့လၢပှၤဟ့ၣ်ပှၤတဖၣ်ပသူအီၤဖဲပအိၣ်ဖဲအံၤလၢာ်ခဲလၢာ်လံန့ၣ်လီၤ. ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ် ဘါဘၣ် ခီဖျိလၢပပှ့ၤဒုးအီၣ်အီၤတၢ်တန့ၢ်လၢၤဘၣ်အဃိလီၤ. အဝဲသ့ၣ်တအိၣ်ဘၣ်ဖဲအံၤဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်. ဖဲလၢယပှ့ၤဒုးအီၣ်အီၤ တၢ်တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် ယသးတမုာ်ဘၣ်.”[56] ဒ်န့ၣ်အသိး သဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ဆက---ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံခီဖျိ SAC ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲဘဝ---သဝီ, ထံဝၣ်ဘျီကရူၢ်, တန့ဆါကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါအါထီၣ်စ့ၢ်ကိးဝဲလၢ “ပဟုသးတအိၣ်နီတဖျၢၣ်လၢပကအီၣ်အီၤအဂီၢ်ဘၣ်. ယကဘၣ်ဃ့လိၢ်အီၣ်ယသကိးတဖၣ်အဟုသးလီၤ. အဒိ, တၢ်ကီၢ် တၢ်ကဲလၢအဟဲပိာ်ထွဲထီၣ်အခံ (ခီဖျိ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုး)လၢအပာ်ဃုာ်ဒီးတၢ်လဲၤဆူတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်လီၢ်ဒီးတၢ်လဲၤ ထီၣ်က့ၤလီၤတညီတဘၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.”[57]  လၢတၢ်ခီၣ်ဆၢက့ၤတၢ်အိၣ်သးဝဲအံၤအဖီခိၣ်သဝီဖိတနီၤသူဝဲတၢ်ကူၣ်သ့ တၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်ခီဖျိ လဲၤမၤတၢ်ဖဲတၢ်လီၢ်လၢအဘူးဒီး တၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလီၢ် ဒ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အိၣ်ဒီးအီၤအသိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤလၢအဝဲသ့ၣ်မၤဝဲတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျး, တၢ်ဘိးဘုခ့ဒီးတၢ်ထဲးပထိးအကလုာ်ကလုာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[58]

ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဆၢကတီၢ် ပိာ်မုၣ်တဖၣ်ညီနုၢ်ဟံးမူဒါလၢကကွၢ်ထွဲအဖိဒီး  ပိာ်ခွါတဖၣ်မၤတၢ်လၢတၢ်ဃုကျိၣ်ဃုစ့တ ဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မၣ်ဘည---လၢအမ့ၢ်ပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢအအိၣ်လၢဘရ---သဝီ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီ တၢ်ခဲဒ်မိၢ်တဂၤလၢအကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်အဖိလီၤဆီဒၣ်တၢ် ဆၢကတီၢ်ဖဲ တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါတအိၣ်လၢပှဲၤ, တၢ်အိၣ်ကဒု လီၢ်တအိၣ်လၢပှဲၤ ဒီးတၢ်ပှ့ၤအီၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတန့ၢ်ဒ်အံၤ “ဒ်မိၢ်တဂၤအသိး ဖဲယထံၣ်ဘၣ်ယဖိတဖၣ်ဘၣ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒ် အံၤအခါယသးတမုာ်ဘၣ်. ”[59]

၃.၅ တၢ်တြီတံာ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲ ဒီးတၢ်မၤစၢၤတဖၣ်

ဖဲသဝီဖိတဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူဟးဂီၤန့ၣ် ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤမ့ၢ်တၢ်အကတၢၢ်တခါလၢသဝီဖိတဖၣ်ပာ်ဂံၢ် ပာ်ဘါဒီးဒိးသန့ၤထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်တၣ်သနာ်က့ တၢ်မၤစၢၤအံၤအိၣ်ဒၣ်ထဲတဘျီတခီၣ် မ့ၢ်လၢ SAC တဖၣ်တြီတံာ် ဃာ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်မၤစၢၤ န့ၣ်လီၤ. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကရၢသဘျ့တဖၣ် နုာ်လီၤဆူ စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သ ဘုၣ်ကဲထီၣ်အလီၢ် ဒီးခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါတၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်တဖၣ်တသ့ဘၣ် ခီဖျိလၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတၢ်ဂ့ၢ် ကီဒီးတၢ်နုာ်လီၤလၢလီၢ်ကဝီၤပူၤကီခဲဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ် လီၢ်ကဝီၤတၢ်ကရၢကရိတဖၣ် မ့ၢ်ဘၣ်ကွၢ် ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်တၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢကလဲၤတုၤဆူတၢ်ခူၣ်သူၣ်လီၢ်လၢအအိၣ်လၢပှၢ်လာ်ကျါလၢတၢ်လဲၤအီၤတညီခီဖျိကျဲတအိၣ်ဘၣ်အဃိသနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအလဲၤဟ့ၣ်လီၤညီနုၢ်တၢ်မၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.[60] ဒ် KHRG မၤနီၣ်မၤဃါတ့ၢ်ဝဲ လၢအပူၤကွံာ်အသိး ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢအမၤတၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တ့ၢ်ဒီးတၢ် ဘၣ်ယိၣ်ကိၢ်ဂီၤ လၢအပာ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုး, တၢ်မၤတံာ်တာ် ဒီးတၢ်ဖီၣ်ဒုးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်တဖၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်လဲၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲ မၤစၢၤအခါန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်အိၣ်သးဒ်အံၤအဖီခိၣ် ပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ် တနီၤတဒိးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤနီတစဲးဘၣ်န့ၣ် လီၤ.[61]

ခီဖျိလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးအဃိ သဝီဖိတဖၣ် အတၢ်အီၣ်တၢ်အီတအိၣ်လၢပှဲၤ ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤစ့ၢ် ကိးဟံးတၢ်ဆၢကတီၢ်ယံာ်ဝဲလၢ ကတုၤဆူအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲ လါမ့ၤ ၂၆သီ, ဒီး ၂၈သီ, ဒီးလါယူၤ ၉သီ, ၂၀၂၄နံၣ် ဖဲဘစ---, ဘတ---, ဘဖ--- သဝီတဖၣ်, မးထီကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အ ဆၢကတီၢ် သဝီဖိတဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံကအိၣ်လၢ၄လါဃၣ်ဃၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတအိၣ်လၢပှဲၤဘၣ်န့ၣ် လီၤ. သဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်နီတမံၤဘၣ် ဒီးအဝဲ သ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးဝဲအဖီခိၣ် အဝဲသ့ၣ်လဲၤမၤတၢ်လၢအ တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လီၢ်တဘူၣ်ဘၣ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ကိၢ်ဂီၤလၢတၢ်အီၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤလၢနံၣ်လၢကဟဲဆူညါ အဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.[62]

သဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢအမံၤမ့ၢ် ဒီၤဆဆ--- လၢအအိၣ်လၢ ဘထ---သဝီ, မဲးကျီကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ် ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ခဲအံၤ ပကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိ. (...) ခဲအံၤပဖိအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ် ဒီးယကပှ့ၤန့ၢ်အတၢ် ဆၢထံလၢအလီၤလၢ ၅၀၀ကၠၣ် (၀.၂၄ ဒီၤလၤ)တဘူန့ၣ်ယပှ့ၤတန့ၢ်ဘၣ်. ပှၤ (တၢ်ကရၢကရိလၢတၢ်တသ့ၣ်ညါအမံၤတဖု) ဟ့ၣ်လီၤပှၤဟုးသးဒီးသိ. လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်ပအီၣ်အီၤလၢ ဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤပပှ့ၤအီၣ်တန့ၢ်ဘၣ်ခီဖျိလၢတၢ်ပှ့ၤထီၣ်အဃိလီၤ. (...) ပအဲၣ်ဒိးလၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ကဟဲဟ့ၣ်လီၤတၢ်မၤစၢၤ. တၢ်အီၣ်တၢ်အီတအိၣ်လၢပှဲၤလၢပကအီၣ်အီၤဘၣ်. တၢ်အ ဂၤတခါန့ၣ် ယကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ ယပှ့ၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီတန့ၢ်ဘၣ် ဒီးပတဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘၣ်လၢပှဲၤ ဘၣ်.”[63]

တၢ်ကီတၢ်ခဲဒ်အံၤတဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်သနာ်က့ စုလီၤဃုာ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသဟီၣ်အိၣ်ဒံးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ် ထွဲမၤစၢၤတလၢပှဲၤလၢသဝီဖိတနီၤအဂီၢ်ဖီခိၣ် ဒ်သိးကလဲၤခီဖျိတၢ်အီၣ်တကူတလၢကန့ၢ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်တနီၤဒိးသန့ၤထီၣ် အသးလၢသဝီဖိအဂၤတဖၣ်ဒီး တနီၤဒိးသန့ၤအသးလၢ အဖိတဖၣ်ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် လၢအလဲၤမၤတၢ်လၢတၢ်ထံဂုၤကီၢ်ဂၤန့ၣ်လီၤ.[64] သဝီဖိတနီၤလၢအအိၣ်ဘူးဒီးတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလီၢ် ဟ့ၣ်မၤစၢၤစ့ၢ်ကိးတၢ်တစဲးဖိလၢအအိၣ်ဒီးအီၤဆူပှၤဂၤတ ဖၣ်လၢအအိၣ်လၢတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလီၢ်န့ၣ်လီၤ.[65]

၄. တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးသဲစးတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး - တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုး တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံတုၤဃီဆူ၂၀၂၄နံၣ်အတီၢ်ပူၤ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်တၢ် လီၢ်တၢ်ကျဲကဲထီၣ်အသးတလီၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးအံၤဒုး လီၤပှီၢ်ဟးဂီၤသဝီဖိတဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ် သးသမူလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအကျဲလၢ အဒါဒိၣ်တဖၣ်ဟး ဂီၤဂီၢ်မုၢ်ဂီၢ်ပၤဒီးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်တၢ်မၤမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်မၤအကါဒိၣ်တဖၣ်လၢသဝီဖိအနီၢ်ကစၢ်တၢ်အိၣ်လၢအိၣ်ပှဲၤအဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်လၢတၢ်အိၣ်သးဝဲအံၤအဖီခိၣ် တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်အိၣ်သးကီခဲနးထီၣ် ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်သူအါထီၣ်ကဒါက့ၤတဲာ်လွံၢ်တဲာ်တၢ်ကူၣ်တရံးကျဲခိၣ်သ့ၣ်ဒ် တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤအကျဲတ ဘိဖဲတၢ်ဟံးန့ၢ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ကမျၢၢ်တဖၣ်ဒီးအတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူကဲထီၣ် တၢ်ပညိၣ်ထီဒါလၢကီၢ်ပယီၤ သုးသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဒုးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်တကးဘၣ်အမဲာ်ညါ SAC အတၢ်ဟဲခးလီၤကဘီယူၤဒီးတၢ်ခးလီၤတပျုာ်တပျီၤနါစိၤတၢ် လၢကမျၢၢ်တဖၣ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ ဒီးUXO တဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကိးအဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သူၣ်ပျံၤသးဖုးလၢခိၣ်ဃၢၤဝးတရံးထီဘိ, ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်လၢအမၤဃံးထီၣ်သဝီဖိတဖၣ်အတၢ်ဖဲးအီၣ်ခုးမၤအီၣ်စံၣ် မ့တမ့ၢ်တၢ်ဃုဖံးဃုမၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲသဝီဖိတ ဖၣ်ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤ မ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒိၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်ဘၣ်အိၣ်တ့ၢ်လၢတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဖးဒိၣ်အပူၤခီဖျိလၢကဘၣ် လုၢ်အီၣ်က့ၤအသးသမူလၢတၢ်ကီတၢ်ခဲအပူၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢလီၢ်ကဝီၤပူၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်ဟးထီၣ်စှၤအဃိ ဒုးအါထီၣ် မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢလီၢ်ကဝီၤဒီး တၢ်ပှ့ၤကလံၤထီၣ်တဖၣ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကိးမ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအဆီၣ်သနံးသဝီဝီဖိတဖၣ် လၢကဆါကွံာ်အတၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် အပှ့ၤကလံၤလၢလၢဆံးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂဲၤပျုၢ်ကျဲးစၢးလၢတၢ်ကဒိးန့ၢ် ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်လိၣ်တဖၣ်လၢအဂၢၢ်ကျၢၤလၢပှဲၤအဂီၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်တ့ၢ်လံတကးဘၣ် သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးခီဖျိ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတဖၣ်, တၢ်မၤဟးဂီၤအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဟံၣ်ဃီ, ဘၣ်ပာ်တ့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, နီၢ်ကစၢ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤ ဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်တကးဘၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ဂုာ်ဆူၣ် မ့တမ့ၢ်မၤဟးဂီၤအီၤလၢ SAC သုး တဖၣ်ခဲအံၤခဲအံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဒီးတၢ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲဒုးအါထီၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်ဒီးတၢ် တ့ထီၣ်ဟံၣ်ဃီတၢ်ဂ့ၢ်ကီအဃိ ပှၤအါဂၤအတၢ်ဃုထၢတအိၣ်ဘၣ်ဒီး ဘျုးလီၤအသးလၢ တၢ်သံခ့သံပှၤအလီၢ်ဒီးမ့ၢ်ပျံၤလၢ တၢ်ဒုးကကဲထီၣ်ဒီး UXO ကအိၣ်သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်က့ၤဖဲးအီၣ်ခုးမၤအီၣ်စံၣ်ဒံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဒုးအါထီၣ်တၢ်ကီ တၢ်ခဲလီၤဆီဒၣ်တၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီးဖိသၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ခီဖျိလၢ SAC သုးတဖၣ်မၤဃံးဒိၣ်ထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးတၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်အဃိ တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ် ဟဲအါထီၣ်န့ၢ်ဒံးအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. သုးတၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ်အိၣ်လၢတၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးအဃိ လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤလၢအတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ်ကျဲ, တၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤကျးဒီးဝံစိာ်တီဆှၢကျဲတဖၣ်ဃံးထီၣ်အဖီခိၣ် တၢ်ဃုဖံးဃုမၤ ဒီးကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်ကျဲလၢ ကမၤန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအကျဲတဖၣ်အဂီၢ်စ့ၢ်ကိး   ပတုာ်ကွံာ်အသးခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. SAC သုးတဖၣ်ဟဲအိၣ်လၢကမျၢၢ်တဖၣ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲအံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်တကးဘၣ် ဒုးကဲထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢသဝီဖိတဖၣ်အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ်ခီ ဖျိလၢတၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကသံၣ်ကသီ, ဒီး ကျိၣ်စ့တဖၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အီၤ ဒီးတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဖဲအဝဲသ့ၣ် မ့ၢ်လဲၤခီဂာ်တၢ်သမံသမိးတြဲၤတဘျီလၢ်လၢ်မ့ၢ်လၢသဝီဖိတဖၣ်တၢ်ထံၣ်ကမၣ်အီၤလၢ အဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဟးဆှဲးကျဲလၢအအိၣ်ဒီး SAC တၢ်သမံသမိးအတြဲၤတဖၣ်အဃိ ထီဘိဘၣ်သူကျဲလၢ ပှၤလဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတအိၣ်အလီၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤယံာ်ထီၣ်ဒီးမ့ၢ်ကျဲလၢပှၤလဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတညီ, မ့တမ့ၢ်တဟး စိာ်ဟးဝံတၢ်နီတမံၤဘၣ်ဖဲအဟးထီၣ်က့ၤလီၤအခါန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်မၤဘၣ်ဒိမုၣ်ခွါတၢ်သ့ဟံးမူဒါ ခီဖျိလၢ SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ်အိၣ်လၢတၢ်လီၢ်ကိးတီၤအဃိ သဝီဖိတဖၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တ ကး ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးဘၣ်ဃးတၢ်ထၢဆူၣ်သုး ဒုးကီထီၣ်တၢ်ဟးထီၣ်က့ၤလီၤလၢပိာ်ခွါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဃိ ပိာ်မုၣ်တဖၣ်ဘၣ် ဟံးအါထီၣ်မူဒါလၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူဒီးမၤတၢ်လိၣ်အရ့ဒိၣ်လၢအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံအဆၢကတီၢ် ပိာ်မုၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကိးကဘၣ်ဆၢထၢၣ်ဟံးန့ၢ်မူဒါလၢတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကိးန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူကီထီၣ်အလီၢ် ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကဲထီၣ်တၢ်ဃုထၢအကတၢၢ်တဘိလၢပှၤတဝၢဖိတဖၣ် လၢအကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်အီၣ်တကူတလၢတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤစ့ၢ်ကိးဃံးထီၣ်ကီထီၣ်  ဝဲခီဖျိလၢ SAC မၤဃံးထီၣ်တၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အံၤအဖီခိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တြီဃာ်လၢသဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ အါဂၤကဒိးန့ၢ် ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်, တၢ်အီၣ်တၢ်အီမ့တမ့ၢ်တၢ်လိၣ်တဖၣ် တအိၣ်လၢပှဲၤဖဲအဝဲသ့ၣ် ဃ့ၢ်အိၣ်ခူ   သူၣ်ယံာ်ထီၣ်, ဃ့ၢ်စိာ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတန့ၢ်လၢပှဲၤ မ့တမ့ၢ်ကလဲၤလၢတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤကျးလီၢ်တညီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်တြီတံာ် ဃာ်သးသမူတၢ်ပူၤဖျဲးဂီၢ်တၢ်မၤစၢၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤတဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ကိၢ်ဂီၤ ခီဖျိလၢကမျၢၢ်တဖၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်သၣ်ဝံၤလီဒိဒီးမ့ၢ်ကျဲကူၣ်တရံးပာ်ဖှိၣ်အက့ၢ်အဂီၤတဘိလၢအဟ့ၣ်ပှၤတၢ်စံၣ်ညီၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢခံကတၢၢ် တၢ်မၤဘၣ်ဒိအိၣ်ထီၣ်ခီဖျိ SAC တၢ်မၤတပျုာ်တပျီၤအၢသီအကလုာ်ကလုာ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤဟးဂီၤ တၢ်စု လီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢအကါဒိၣ်, တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, ဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လီၢ်မၢ်, ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတအိၣ်လၢပှဲၤတဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အီၣ်တကူတလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ.  တၢ်ပာ်ဖျါ ထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢလံာ်ဒုးသ့ၣ်ညါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကူၣ်တရံးမၤအၢမၤသီအက့ၢ်အဂီၤတဖၣ်, တၢ်အီၣ် တၢ်အီတလၢတပှဲၤအိၣ်ထီၣ်ခီဖျိ ကီၢ်ပယီၤသုးခိၣ်နၢ်တဖၣ်သူဒီးဟ့ၣ်လီၤ တၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်ကမၤအၢတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ် ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်တၢ်လီၢ်တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်လၢ တၢ်လီၢ်ကိးပူၤအဖီခိၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် ကမျၢၢ်လၢအအိၣ်လၢတၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးအတၢ် အိၣ်မူ, တၢ်မၤဘၣ်ဒိဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီသဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်, ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်သဲးစး, ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲး ယာ်သဲစးဒ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢလာ်အံၤအသိးလီၤ.

တၢ်အိၣ်သးလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤခဲအံၤ အပတီၢ်မ့ၢ်တတုၤထီၣ်ဘးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ပတီၢ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့မ့ၢ်စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအပတီၢ်တုၤဆူ IHLသဲစးပတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤမ့ၢ်ထံကီၢ်တ ဘ့ၣ်လၢ အဆဲးလီၤစုမုၢ်လၢယ့းနံးဘၢၤခီလံာ်ဃံးဃာ်အပူၤအဃိ လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအဆၢဖိ (၃)မ့ၢ်တၢ်ဘျၢတခါလၢအတြီ တံာ်ဃာ်တၢ်အါခါအကျါလၢအပာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်မၤဆါပှၤဂၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်အၢသးသီဒီး တၢ်မၤတရီတပါပှၤဂၤသူးသ့ၣ် လၤကပီၤသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဃုာ်စ့ၢ်ကိးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤမ့ၢ်တဆဲးလီၤစုမုၢ်လၢ Additional Protocol II (AP II)အပူၤသ နာ်က့ တၢ်သိၣ်တၢ်သီအါထံၣ်ဘျးစဲဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤသဲစးတဖၣ်အဃိမ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်လူၤ ပိာ်ထွဲအီၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်လၢပသ့ၣ်ညါအီၤသ့တခါအသိး သဲစးတၢ်ဘျၢအဆၢဖိ (၁၄) လၢအအိၣ်လၢ AP II အပူၤဒီးဟီၣ်ခိၣ် ဒီဘ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤသဲစးတဖၣ်အပူၤမ့ၢ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အတြီတံာ်ဃာ် တၢ်သူတၢ်သၣ်ဝံၤလီဒိဒ်တၢ်ဒုးအစု ကဝဲၤကျိၤကျဲလၢအမၤဟးဂီၤလီၤပှီၢ်တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်တဖၣ်လၢအကါဒိၣ်လၢကမျၢၢ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အီၣ် တၢ်အီ, တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိ, ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိဒီးထံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[66] တၢ်ဘျၢဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘျးစဲစ့ၢ်ကိးဒီး တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီ ဘၣ်ဃးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲဒီးတၢ်မၤစၢၤဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်လိၣ်ဒီး တၢ်တဘၣ်သမံသမိးတၢ်ဟ့ၣ်လီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်လိၣ် လၢ ကမျၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒ်အအိၣ်ဖျါလၢ လံာ်အဆၢဒိၣ် (၁၈)လၢအအိၣ်လၢ AP II လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအပူၤဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤသဲစးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးတၢ်သိၣ်တၢ်သီအကါဒိၣ်လၢအမ့ၢ်တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးဒီးတၢ်ထိၣ်သတြီၤတၢ် ကၢကီၣ်သဃီၤလိာ်သးလၢတၢ်ကဘၣ်ပာ်ပနီၣ်သုးအတၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီး တၢ်ကဘၣ်ဟးဆှဲးသုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအမၤဟးဂီၤ ကမျၢၢ်လၢအဘၣ်ဘျုးသုးတဖၣ်အဂီၢ်စ့ၢ်ကိး အိၣ်ကွဲးဃာ်အသးန့ၣ်လီၤ.[67] လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ AP IIလံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ အဆၢဖိ ၄(၂)(ဆ) ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤသဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီအပူၤတဖၣ်စ့ၢ်ကိးတြီတံာ်ဃာ်တၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ် တဖၣ်တဲာ်တဲာ်ဖျုဖျုန့ၣ်လီၤ.

ဒ်တၢ်အုၣ်သးလၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်လၢ လံာ်ဒုးသ့ၣ်ညါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤသိး SAC ပညိၣ်ထီဒါဒီးမၤဟးဂီၤလီၤပှီၢ်တၢ်စုလီၢ်ခီၣ် ခိၣ်အကါဒိၣ်ကတၢၢ်လၢကမျၢၢ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ် ဒီးတကတီၢ်ဃီတၢ်တြီတံာ်ဃာ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးတၢ်မၤဃံးထီၣ်ကမျၢၢ်တဖၣ်အတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတဖၣ်အဖီခိၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးဆံးလီၤစှၤလီၤပှၤတဝၢအတၢ်အီၣ်တၢ် အီဒီးတၢ်ဟဲနုာ်အကါဒိၣ်လၢအဂၤတဖၣ်အကျဲန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤတၢ်အိၣ်သးလၢအတကွီၢ်လဲၢ်တခီ  SAC အတၢ်သူတဲာ် လွံၢ်တဲာ်အကျဲကူၣ်တရံးခိၣ်သ့ၣ်အံၤမ့ၢ်တၢ်အက့ၢ်အဂီၤတခါလၢအပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်သူတၢ်ကူၣ်တရံးအကျဲလၢအအိၣ်ဒီးတၢ် ပညိၣ်ထီဒါလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒီးတမ့ၢ်တၢ်လၢအကဲထီၣ်အသးသတူၢ်ကလာ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်သံခံသံပှၤအလီၢ်တၢ်သူတၢ် မၤလီၤစှၤကမျၢၢ်တဖၣ်အနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်အပတီၢ်တုၤသိးစ့ၢ်ကိးဒီးတၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိပတီၢ်အဃိလီၤပလိာ်ဒီးတၢ်သူကမျၢၢ်လၢတၢ်သၣ်ဝံၤလီဒိအပူၤ ဒ်တၢ်ဒုးအစုကဝဲၤကျိၤကျဲတခါအသိးစ့ၢ်ကိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဒ်အံၤတကလုာ်အံၤ တမ့ၢ်တၢ်ဒုးတၢ် ယၤလၢအဘၣ်ဘျိးဘၣ်ဒါဒီးမ့ၢ်တၢ်ဒုးလၢလုၢ်သ့ၣ်ခါပတာ်တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးသုးဒီးကမျၢၢ်အတၢ်ဖိတၢ်လံၤ မ့တမ့ၢ်ပှၤကမျၢၢ်တ ဖၣ်အဃိ ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်လုၢ်သ့ၣ်ခါပတာ် တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးဒီးတၢ်ဘၣ်ဘျိးဘၣ်ဒါတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ် ဘျၢဒီးတပာ်ကဲတၢ် အုၣ်သးလၢတၢ်ကမၤလီၤစှၤဒီးဟ့ၣ်တၢ်ဒီသဒၢလၢကမျၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ်လၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်ဖဲ Common Art (၃)အပူၤန့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢ IHL သဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီအပူၤ တၢ်သူ UXO တဖၣ်လၢကမျၢၢ်တဖၣ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲန့ၣ်တၢ်ပာ်အီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤလၢအတကြၢးတဘၣ်ဒီး မ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်မၤလၢအတဖိးသဲစးတခါန့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ် လံာ်ဒုးသ့ၣ်ညါပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ် ကိး SAC သုးတဖၣ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်သဝီဖိတဖၣ်ဟံၣ်ဃီတၢ်ဖိတၢ်လံၤ, တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လီၢ်ကျဲလၢအပာ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဟံးန့ၢ် ဆူၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအမၤကမၣ်အါထီၣ်သဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢတဖၣ်လၢအထီဒါတၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်တခါလၢအမၤဂ့ၤထီၣ်ကျဲကူၣ်တရံးခိၣ်သ့ၣ်ဒ်န့ဆၢၣ်ဒၣ်ဝဲအသိးလၢတၢ်ကမၤအၢမၤသီတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ တၢ်လုၢ်သ့ၣ်ခါပတာ် သဲးစးတၢ်ဘျၢတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် ဘၣ်တၢ်လုၢ်သ့ၣ်ခါပတာ်အီၤ လၢ SAC သုးတဖၣ်ဘၣ်ဆၣ် ပှၤကိးဖုလၢအပၣ်ဃုာ်လၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အပူၤန့ၣ်အရ့ဒိၣ်လၢကပာ်သူၣ်ပာ်သးဒီးလူၤ ပိာ်မၤထွဲ IHLဒ်သိးသိးန့ၣ်လီၤ. သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် PDF တဖၣ်အတၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိးဆူၣ်ဒီးတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ် တဖၣ်မ့ၢ်တဖျါထီၣ်ထဲန့ၣ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့တၢ်တဆံးတက့ၢ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်မၤကမၣ်IHLသဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအပၣ်ဃုာ်တၢ်တြီဃာ်တၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အံၤတဖၣ် ဒုးအါထီၣ်တၢ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီလၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ဘျၢသဲစး (ICL)အပူၤန့ၣ် လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဘျၢမိၢ်ပှၢ်ခိၣ်သ့ၣ်(Rome Statute)လၢအအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ကွီၢ်မ့ၣ်ဘျီၣ် ဒိၣ် (ICC) အပူၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ် လီၤလိၣ်ဒီးဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ်လၢ အပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်တိာ်ပာ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢကဒုးထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ်(နီၣ်ဂံၢ်.၈(၂)(င)(ည)), တၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ် (နီၣ်ဂံၢ်.၈(၂)(င)(ဟ)), ဒီးတၢ်ဒုးလီဒိကမျၢၢ်ဒ်တၢ်ဒုးအစုကဝဲၤကျိၤကျဲ (နီၣ်ဂံၢ်.၈(၂)(င)(ဧဧဟ)) တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[68] တၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကိးကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်-ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤပှၤဂၤဒ်တလီပှၤကညီ (နီၣ်ဂံၢ်. ၇(၁)(ဒ)) မ့တမ့ၢ် တၢ်ထီၣ်ဒုးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်တိာ်ကျဲၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢအထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[69]

SAC လုၢ်လုၢ်သကဲးပဝးလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါပူၤအံၤပာ်ဖျါထီၣ် - တၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်တဖၣ်အတၢ်စု လီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လီၢ်တံၢ်လီၤဆဲး, တၢ်တြီတံာ်ဃာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, တၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်ဒီးတၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိ ဒီးတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢကမျၢၢ်တဖၣ်အဖီခိၣ် မ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအအိၣ်လၢတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်အတကွီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ်ပညိၣ်ထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်တိာ် ကျဲၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအံၤလီၤပလိၣ်ဒီးတၢ်မၤကမၣ်ဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ်ခီဖျိတၢ်ပညိၣ်ထီၣ်ဒုးထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ်လိၤလိၤ, တၢ်မၤဟး ဂီၤလီၤပှီၢ်ကမျၢၢ်တဖၣ်တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢအကါဒိၣ်တဖၣ်  လၢအတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်လိာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတ ဖၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤကမၣ်တၢ်ဒုးကွီၢ်မ့ၣ်ခီဖျိလၢ ကမျၢၢ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် တၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိ[70] မ့တမ့ၢ်အပတီၢ်တုၤလၢ တၢ်မၤပှၤဂၤလၢတလီၤပှၤကညီလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်မိၢ်ပှၢ်အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး မ့တမ့ၢ်သးတၢ်တူၢ်ဘၣ်တဖၣ်လၢ  တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကမျၢၢ်တဖၣ် အတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤပလိၣ်ဒီး  တၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်တၢ်န့ၣ် လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်အသးလၢ SAC မၤဝဲသ့ၣ်တဖၣ်တမ့ၢ်တၢ်မၤလၢအသီဒီးတလီၤဆီဘၣ် မ့မ့ၢ်တခီမ့ၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတ ဖၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤဝဲလၢ တၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒီးသူတ့ၢ်ဝဲလၢပျၢၤလံအဃိ မ့ၢ်တၢ်မၤကမၣ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်မၤကျိၤကျဲခိၣ်သ့ၣ်လီၤ တံၢ်လီၤဆဲးလၢပယီၤသုးတဖၣ်သူဝဲ ဒီးမ့ၢ်တ့ၢ်ပှၤတဖၣ်လၢ အဘၣ်ဘျုးတ့ၢ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလၢတၢ်စံၣ်ညီၣ် မ့တမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်တၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးထဲးဂံၢ်ထဲးဘါလၢတၢ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂံၢ်စၢ်ဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ.

လၢခံကတၢၢ် ကီၢ်ပယီၤပူၤ ဖဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်အကတီၢ်အဝဲသ့ၣ်မူဒါအိၣ်ဒံးဒၣ်လၢ IHRL သဲးစးတၢ်သိၣ်တၢ် သီဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီး တၢ်အိၣ်မူပတီၢ်အလၢအပှဲၤမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အကါဒိၣ်ခိၣ် သ့ၣ်တခါစ့ၢ်ကိးအဃိမ့ၢ်တၢ်လၢအဘျးစဲဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဖိသူးသ့ၣ်လၤကပီၤဒီး မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်တခါလၢတၢ်ကပာ်ကဲသူဆိးကါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်သးခုအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဖဲလံာ်အဆၢဖိ (၁၁)လၢအ အိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤဘၣ်ထွဲဒီး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်, ပှၤဂ့ၢ်ဝီဒီးတၢ်ဆဲးတၢ်လၤခွဲးယာ် (ICESCR), လံာ် အဆၢဖိ (၂၅)လၢအအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဘၣ်ဃးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ် (UDHR)အပူၤ, သဲစးတၢ်အၢၣ်လီၤ အီၤလီၤအဂၤဒ်အမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဂဲၤလိာ်လၢတၢ်ကပတုာ်ကွံာ်တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးထီဒါပိာ်မုၣ် (CEDAW), ဒီးဖိသၣ် ခွဲးယာ်လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ(CRC)တဖၣ် မ့ၢ်လံာ်ဃံးဃာ်တဖၣ်လၢကီၢ်ပယီၤဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢကလူၤပိာ်မၤထွဲဝဲန့ၣ် လီၤ.[71] အါန့ၢ်အန့ၣ်သဘျ့လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤခွဲးယာ် အိၣ်ကွဲးလီၤစ့ၢ်ကိးအသးဖဲလံာ်အဆၢဖိ (၁၂)လၢအအိၣ်လၢလံာ်တၢ် အၢၣ်လီၤအီလီၤဘၣ်ဃး ထံဖိကီၢ်ဖိဒီးထံရူၢ်ကီၢ်သဲးခွဲးယာ်(ICCPR) အပူၤဒီးလံာ်အဆၢဖိ (၁၃(၂) လၢအအိၣ်လၢ UDHR လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤမ့တမ့ၢ်ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢ အဆဲးလီၤစုမုၢ်လၢ ICCPR လံာ်ဃံးဃာ်ပူၤသ နာ်က့ တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တဖၣ်လၢအပၣ်ဃုာ်သဘျ့လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ မ့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တထံၣ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်လုၢ်လၢ် ဆဲးလၤသဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢအဃိတၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢပာ်ကဲအီၤန့ၣ်လီၤ.

SAC တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီကျိၤကျဲ, တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ, ဒီးတၢ်မၤဃံး ထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် မၤကမၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ် အီၣ်တၢ်အီခွဲးယာ်, တၢ်အိၣ်မူပတီၢ်လၢအိၣ်ဒီးတၢ်လၢတၢ်ပှဲၤ ဒီးသဘျ့လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤတ တီတတြၢ်အၢသီလၢအဆဲးကဲထီၣ်အသးအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤပလိၣ်ဒီးတၢ်မၤကမၣ် ကီၢ်ပယီၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤမူဒါလၢ အအိၣ်လၢ IHRL အပူၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

၅. တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတဖၣ်

ဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ, ကရၢသဘျ့ (NGOs), လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်, ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပဒိၣ်တဖၣ်အအိၣ်-

• သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်သုးမီၤစိရိၤလၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တကီခါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်ဒီး တၢ်ကဘၣ်ပာ်ပနီၣ် မီၤစိရိၤဒ်အမ့ၢ် ပှၤတဖုလၢအတဖိးသဲစးခီဖျိတၢ်တဘၣ်ဆဲးလီၤလံာ်တၢ် အၢၣ်လီၤအီလီ, ဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤလၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ကွဲမုာ်အီၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်ပၢတၢ်အိၣ် ဖှိၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်ဘၣ်.
• ပတုာ်ကွံာ်တၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤစုကဝဲၤပီးလီတဖၣ်ခဲလၢာ်လၢကီၢ်ပယီၤအအိၣ်ဒီးမၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်တၢ်ထုးကွံာ်သုးတၢ်စုကဝဲၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်ဒီးသုးတၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အဖီခိၣ် ဒ်အမ့ၢ်ကဘီယူၤသိ, သုးက ဘီယူၤ, ကဘီယူၤပီးလီတဖၣ်, တၢ်ပၢၤဃာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤစုကဝဲၤ, စဲးဖီကဟၣ် (ထဲးခနီလိၤဂၠံၤ)ကျိၤကျဲတၢ်သ့တၢ် ဘၣ်, တၢ်သိၣ်လိဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တၢ်မၢၤစၢၤကျိၤကျဲအဂၤဒီးတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤတဖၣ်.
• ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးမၤလဲၢ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံသမံသမိးတကွီၢ်ဒ်သိးတၢ်မၤကမၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ် ဖိခွဲးယာ်, ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးကွီၢ်မ့ၢ်သဲစးလၢတၢ်မၤကမၣ်ထီဒါကညီဖိတဖၣ် ဒီးဟံးဂ့ၢ်ဝီ SAC အတၢ်မၤ ကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါကမျၢၢ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤတဖၣ်ခီဖျိလိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ် SAC ခိၣ်နၢ်တဖၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်ပတီၢ်ဒ်အမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ် (ICC) ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်လိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ်အကျိၤအ ကျဲလၢအဂၤတဖၣ်.
•  တူၢ်လိာ်တၢ်ထီၣ်ဒုးသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိၣ်သးသမူလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ပညိၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢအမ့ၢ် တၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးကွီၢ်မ့ၣ်သဲစး, ပာ်သူၣ်ပာ်သးပာ်ပနီၣ် SAC အတၢ်မၤကမၣ် ကျိၤကျဲအက့ၢ်အဂီၤလၢအတကွီၢ်လဲၢ်ဒီးအတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤကမျၢၢ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူ.
• ဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်ဆူ လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိ (CSO), ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိ (CBO) တဖၣ်ဒီးကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ကရၢကရိလၢ အဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လၢအနုာ်လီၤဟီၣ်ကဝီၤန့ၢ် ဒီးကရၢလၢ လီၢ်ကဝီၤ သဝီဖိတဖၣ်နာ်န့ၢ်အီၤ, ကရၢလၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒံးသဝီဖိတဖၣ်လၢဆဲးအိၣ်မူကသ့, ဒီးလဲၤခီဖျိ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး လၢ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်လီၢ်ကျဲတဖၣ်ကသ့ကန့ၢ်အဂီၢ်တက့ၢ်. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤကမၤစၢၤဒီးမၤလီၢ်တံၢ်သ ဝီဖိလၢဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအလိၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ပ နီၣ်လီၢ်ကဝီၤတၢ်လိၣ်ဒီး လီၢ်ကလီၤအတၢ်ခီၣ်ဆၢအကျဲကမ့ၢ်တၢ်လၢ အဒုးအါထီၣ်တၢ်ကဲဘျုးဒီး တၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ထဲသိးတုၤသိးဆူကီၢ်ခီအါတီၤ လၢတၢ်အိၣ်သးအါခါအဖီခိၣ်   ကမ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
• ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး လီၢ်ကဝီၤပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကရၢတဖၣ်ဒ်သိး တၢ်ကရဲၣ်ကျဲၤကူၣ်ထီၣ်ဖးလီၤဒီး မၤ လိၣ်ထီၣ်ကဲထီၣ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢကတီၢ်ယံာ်လၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်အဂီၢ်, အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးပှၤတဝၢဖိတဖၣ်လၢ အတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတဖၣ် ဘၣ်ဒိဟးဂီၤခီဖျိ တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်. ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ တၢ်လိၣ်ဒီးကတီၢ်ယံာ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခံကလုာ်လၢာ်လၢ အပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်က့ၤသူၣ်ထီၣ်က့ၤတၢ်အိၣ်မူ, တၢ်က့ၤ မၤအီၣ်က့ၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်ဖံးတၢ်မၤ ဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကဆၢထၢၣ်လၢအနီၢ် ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအခီၣ်ဖဲတၢ်ကီတၢ်ခဲအဆၢကတီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ကြၢးဟ့ၣ်လီၤအီၤခီဖျိ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်အိၣ် စံၣ်အိၣ်ကျၢၤအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.
• ဃ့ကညးထံကီၢ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီးကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်လၢကမၤ လီၤတံၢ်ကီၢ်ဆၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ကဘၣ်ပာ်အီၤလၢ နီၣ်ဂံၢ်တၢဒ်လီၢ်ကဝီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်က ရၢကရိလၢ အအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ် အတၢ်ထုးစုနဲၣ်ကျဲအသိး ဒီးမၤလီၤတံၢ်ပှၤလၢအလိၣ် ဘၣ်တၢ်အိၣ်တဒၢအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကခီကီၢ်ဆၢလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလၢပှဲၤအဂီၢ်.

တၢ်ကွဲးနီၣ်လၢလံာ်ကုခိၣ်ဂီၢ်

တၢ်ဂီၤလၢအအိၣ်လၢလံာ်ကုခိၣ်တဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤလၢ   လီၢ်ကဝီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအမုာ်သးမၤကလီ တၢ်တဂၤအအိၣ်ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၀၂၄နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂီၤဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် ဟံၣ်၆၀ဖျၢၣ် ဘၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်အီၤလၢထံကီၢ် တၢ်ပၢတၢ်ပြးကရၢ(SAC)ခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ် (၂၈၅) ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်၂၀၂၄နံၣ်လၢအအိၣ်လၢ ပလီၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ, လၢၢ်မုၢ်လါကီၢ် ဆၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤမၤ တၢ်မၤပျီထီၣ်ကွံာ်လီၢ်ကဝီၤဒုးယၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်မၤဒုးယၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဆၢ ကတီၢ်တၢ်ဒုးတဖၣ်ကဲထီၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်အဘၢၣ်စၢၤအိၣ်ဝဲလၢဟီၣ်ကဝီၤဖဲန့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. (တၢ်ဂီၤ - လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိ)