၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ကမျၢၢ်လၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါ လၢအကါဒိၣ်တဖၣ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကျဲးစၢးဂဲၤလိာ်ဝဲ မ့ၢ်လၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်အိၣ်ဒံးအဃိန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢကီၢ်ပယီၤသုးလၢအအိၣ်လၢ ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (S AC) အတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဖီလာ်တဖၣ် ထီၣ်ဒုးတၢ်ဒီးခးနါစိၤတၢ်အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီးသးသမူတၢ်လီၤမၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါ တၢ်ကွၢ်ထွဲအတၢ်အိၣ်သးအံၤ ဟဲနးထီၣ်ဝဲ ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်အဃိ, SAC ထီၣ်ဒုးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီး ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်, ကသံၣ်ဒီးဆူၣ်ချ့ပီးလီတလၢတပှဲၤ, ဝံစိာ်တီဆှၢတၢ်တၤတၢ်, SAC တတူၢ်လိာ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသးသမူတၢ်ပူၤဖျဲးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တကတီၢ်ဃီသဝီဖိဒီး ပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ် ကျဲးစၢးဟ့ၣ်မၤစၢၤဒံး သးသမူတၢ်ပူၤဖျဲးဂီၢ် တၢ်ကွၢ်ထွဲတဖၣ် ဖဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ထီၣ်ဒံး အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါတဘ့ၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်သမၢသဝီဖိအတၢ်ကူစါယါဘျါခွဲးယာ်, ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်လိၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ကမၤဂ့ၤထီၣ်ကသံၣ်ကသီတၢ်ဒီသဒၢဒီး SAC ကပတုာ်တၢ်ထီၣ်ဒုးအဂီၢ်ထံဂုၤကီၢ် ဂၤကဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါတဘ့ၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်အုၣ်သးဘၣ်ဃး ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ အတၢ်တၤတၢ်အကလုာ်ကလုာ်လၢသဝီဖိတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒီးဘၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါစ့ၢ်ကီးအီၤလၢ KHRG တကးဘၣ် ကပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်ဃးသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်လဲၤခီဖျိလၢ တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဒီးကသံၣ်ကသီတဖၣ်အဖီခိၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒီးတၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ ကညီကီၢ်စဲၣ် လၢအအိၣ်ဖျါလၢလံာ်ပူၤအံၤတဖၣ်ဘၣ်တၢ်တီၣ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢသဝီဖိတဖၣ်ဒီးဘၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါစ့ၢ်ကီးအီၤလၢ KHRG စးထီၣ်လၢလါယနူၤအါရံၤတုၤလါအီးကထိဘၢၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အဆိကတၢၢ်လၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်လၢ လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအကဲထီၣ်သးစးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံၤအလီၢ်ခံ လံာ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီဒီးတၢ်လဲၤခီဖျိ ဘၣ်ဃးတၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဖဲတၢ်ဒုးတၢ်ယၤဒီးတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံကတီၢ်, တၢ်ပီးတၢ်လီ, တၢ်သူၣ်ထီၣ်, ဒီးပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်တအိၣ်လၢအိၣ်ပှဲၤလၢအကဲထီၣ်သးလၢပူၤကွံာ်အလါတဆံတဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ် လံာ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ် သဲစးတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးဘၣ်ဃးတၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခွဲးယာ်လၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤ ဖဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး ဒီးပိာ်ထွဲထီၣ်အခံလၢတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃး တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢလၢလီၢ်ကဝီၤဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၂. လီၢ်ကဝီၤတၢ်အိၣ်သးအဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိာ် - ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီ

တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး

စးထီၣ်လၢကီၢ်ပယီၤန့ၢ်တၢ်သဘျ့ဖဲ ၁၉၄၈ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီး တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးဝဲလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး တုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤသုးစးထီၣ်သူ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်တၢ်ကူၣ်တရံးခိၣ်သ့ၣ် လၢအမ့ၢ် တၢ်ဒီၣ်တဲာ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, ပ့ၢ်ဆှါတၢ်မၤကျိၤကျဲၤဒီးတၢ်ဒီၣ်တဲာ်သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ် အတၢ်မၤအါထီၣ်သုးနီၣ်ဂံၢ် ခီဖျိတၢ်ပညိၣ်ထီဒါ ပှၤကိးဂၤဒီးသဝီကိးဖျၢၣ် လၢအတၢ်ဘၣ်ထွဲအိၣ်ဒီးကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ(KNU) လၢကထီဒါသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် စးထီၣ်သူတ့ၢ်တဲာ်လွံၢ်တဲာ်လၢ ၁၉၆၀ နံၣ်လံန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအၢမၤသီ လၢကီၢ်ပယီၤသုးမၤဝဲတဖၣ် ပာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢအထီဒါသဝီဖိတဖၣ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤသံလၢတဖိးသဲစး, တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်, တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်, တၢ်မၢဆူၣ်, သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါ တၢ်မၤတ ရီတပါတဖၣ် ဒီးတၢ်မၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လီၤပလိာ်ဒီး ဒုးယၤကွၢ်မ့ၣ်ဒီးကွၢ်မ့ၣ်လၢအထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[1] 

စးထီၣ်လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤ ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်အကတီၢ်  SAC  မၤအါထီၣ်တၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ် လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိမၤဂ့ၤထီၣ်ဒီးသူဝဲ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်တၢ်ကူၣ်တရံးခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.[2] လၢအပူၤကွံာ် အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် အဝဲသ့ၣ်သူဝဲ ဒုးယၤတၢ်ထီၣ်ဒုးကျိၤကျဲလၢမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ်တၢ်ဒုး ဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤ သူအါထီၣ်ဝဲတၢ်ဒုးနါစိၤလၢအမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ်ဒီးကလံၤတၢ်ဒုးခံခါလၢာ်အဃိ မၤဟးဂီၤသဝီဖိတဖၣ်ဟံၣ်ဃီ ဒီးတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[3] ကလံၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ်တၢ်ဒုးမ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ် ဒီးသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအဂ့ၢ်- တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး

ကညီဆူၣ်ချ့မၤစၢၤဝဲၤကျိၤ(KDHW) အံၤဟဲလီၤစၢၤဝဲဒၣ်လၢ ကညီဆူၣ်ချ့ဒီးကူၣ်သ့ဝဲၤကျိၤဒီး မ့ၢ်ဝဲၤကျိၤလၢ KNU ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဖဲ ၁၉၅၆ နံၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဂံၢ်ခီၣ်ထံးဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ် လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီး တၢ်ထီၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တ့ၢ်အနံၣ်တဖၣ်အနံၣ်ဃိ တၢ်ဒိးန့ၢ် တၢ်ကူစါယါဘျါတၢ်မၤစၢၤ လၢသဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ် ဘၣ်တၢ်သမၢအီၤလၢ ကီၢ်ပယီၤသုးတဖၣ် ခီဖျိတၢ်သူတဲာ်လွံၢ်တဲာ် ဒီးတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤ လီၤသဘျ့ ဒီးတၢ်ကူၣ်လဲၤမၤကၤကသံၣ်တၢ်ပီးတၢ်လီဖဲ ၁၉၉၀ နံၣ်ဒီး ၂၀၀၀ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.[4] စးထီၣ်ဖဲန့ၣ် KDHW ဒီးဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ် ကရၢကရိတဖၣ် ဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်လၢပှဲၤလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်အလီၢ် ဟ့ၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါလၢ အတလၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤ မ့တမ့ၢ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤစှၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး တၢ်ဆါဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဖီလာ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အီၤလၢ ဝ့ၢ်ဒိၣ်တဖၣ်လၢကီၢ်ခီတဖၣ်အပူၤ ဘၣ်ဆၣ်သဝီဖိတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကူစါယါဘျါအပှ့ၤကလံၤဒိၣ်, တၢ်တပာ်ကဲ ဒီးတၢ်ကွၢ်တလီၤအီၤလၢ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် လၢအပာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်သမၢတၢ်ကူစါယါဘျါအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[5]

လၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ ခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါအဂီၢ် တၢ်တၤတၢ်အိၣ်တ့ၢ်လံဝဲ တချုးလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ် ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤ မ့ၢ်လၢကျဲမုၢ်ကျဲဘိတဂ့ၤ, တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢတၢ်ကၢၤဃာ်ကသံၣ်ကသီ ဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်တအိၣ် လၢပှဲၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢ KDHW, ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ် မ့တမ့ၢ် NGO တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်သနာ်က့ ညီနုၢ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီ, ကသံၣ် ဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် တအိၣ်လၢပှဲၤအဃိမၤလီၤစှၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ် လၢတၢ်ကကူစါယါဘျါတၢ်ဆါလၢအကဲထီၣ်သးတဆံးတက့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆါလၢအဒိၣ်အမုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆှၢခီဖျိအီၤလၢ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်တၢ်ဆါဟံၣ် မ့တမ့ၢ် ပှၤဆါတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ကီၢ်ဆၢဒီးကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤစးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤ

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကျိၤကျဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ်ခိခိၣ်လီၢ်ကဝီၤလၢအအိၣ်လၢကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ပၢတဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲအါကတၢၢ်မ့ၢ်လၢ ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်စှၤလီၤဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ.[6] SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီးမၤတံာ်တာ်သဝီဖိအါဂၤလီၤဆီဒၣ်တၢ်ပှၤလၢဂုာ်ကျဲးစၢးဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ကူစါယါဘျါတၢ်မၤစၢၤလၢအချုးဆၢကတီၢ်ဒီးလၢပှဲၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီး ဃုထံၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ကူစါယါဘျါတဖၣ်ဒီးဆူၣ် ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ လၢဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဃိ တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်ဟဲနးထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC သုးတဖၣ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်တီဆှၢကသံၣ်ကသီပီးလီတဖၣ် ဒီးမၤ အါထီၣ်စ့ၢ်ကီးသုးတၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတနီၤ ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢကီၢ်ဆၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ် ဘၣ်ဆၣ်အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ (IDPs) ဒီးသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါတဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတလၢတပှဲၤ, ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်ဟဲအါထီၣ်လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး ခိဝံၣ်-၁၉ တၢ်ဆါတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အါဂၤတၢ်ဃုထၢတအိၣ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါအဃိ အဝဲသ့ၣ်ကျဲးစၢးကူဆါယါဘျါအသးလၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဒီးတၢ်ခွဲနီၤလီၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီတဖၣ် အါဆူစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အါလီၢ်ဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးစှၤလီၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[7]

ဒ်စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီး SAC ကလံၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ်တၢ်ဒုးဟဲအါထီၣ်ဝဲအသိး လီၢ်ကဝီၤဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢတၢ်သုးအီၤန့ၢ်တဖၣ် ဒီးနီၢ်ကစၢ်တၢ်လဲၤဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဆူသဝီဖိလၢ လိၣ်တၢ်မၤစၢၤနီၢ်နီၢ်တဖၣ်အအိၣ်လၢလီၢ်အိၣ်ကမှံတၢ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီး ဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဒီးကီၢ်ပယီၤဆၢဒီးဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤလၢ KDHW ဒီးမ့ၢ်ပှၤလၢမၤစၢၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီးထၢၣ်ဝံချၢဆူၣ်ချ့မၤစၢၤကရူၢ်(BPHWT), မဲၢ်တီချံနံး ဒီးကီၢ်ပယီၤဆူၣ်ချ့မၤစၢၤကရၢ(BMA) န့ၣ်လီၤ. ကရၢသ့ၣ်တဖၣ်အါတက့ၢ်မၤစၢၤဝဲ သဝီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်ယံၤတဖၣ် ကသံၣ်သရၣ်ဒီးကထၢၤ လၢအမ့ၢ်ပှၤလၢနုာ်လီၤ မၤသကိးတၢ်လၢ တၢ်တဒိကနၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ(CDM) တဖၣ် သိၣ်လိသဝီဖိတဖၣ် လၢကကူစါယါဘျါပှၤဆါတဖၣ် အဃိအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ထီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဆူတၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်ယံၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

၃. တၢ်ကွဲးဖုၣ်က့ၤတၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ် - တၢ်တြီဃာ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤန့ၣ် သဝီဖိလၢ အအိၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတဖၣ် ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးဝဲ ဒီး ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) အတၢ်ထီၣ်ဒုးတဖၣ်အိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢလါယနူၤအါရံၤ တုၤဃီၤဆူလါအီးကထိဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ် အကတီၢ် KHRG ဒိးန့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃးသဝီဖိအစှၤကတၢၢ် ၂၁ တဂၤလၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးဖိသၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤ, သဝီဖိ ၇၃ ဂၤလၢအပၣ်ဃုာ်ဖိသၣ် ၂၁ ဂၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ခီဖျိသုးအတၢ်ထီၣ်ဒုးဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်, SAC တၢ်ခးလီၤကျိချံမျိာ်သၣ်ဒီးကဘီယူၤခးတၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်မၤနီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ ၂၀၂၄ နံၣ်အတီၢ်ပူၤအသိး တၢ်ထီၣ်ဒုးသဝီဖိဒုးအါထီၣ်တၢ်ပူၤဖျဲး ဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ် ခီဖျိလၢ SAC မၤလီၤပှီၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢး အတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးလၢဆူၣ်ချ့ဒီးဂ့ၢ်ဝီပှၤမၤစၢၤတၢ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ် တကးဘၣ် SAC မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဒီးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စ့ၢ်ကီးကသံၣ်တဖၣ် ဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်ကျဲးစၢးဟးဆှဲး SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်သူတၢ်လဲၤကျဲလၢအယံၤဝဲတကးဘၣ် သူစ့ၢ်ကီးကျဲလၢတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတညီလၢ ကတီဆှၢကသံၣ် ပီးလီဒီးပှၤဆါတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အါဂၤသးသမူဘၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်ခီဖျိလၢတဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါ ဒီးလဲၤတုၤ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢး တချုးဆၢကတီၢ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢပှၢ်လၢ်ကျါအဆၢကတီၢ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ်တၤတၢ်တဖၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပှၤသးပှၢ်, ဖိသၣ်ဒီးမိၢ်ဒၢဖိဆံးတဖၣ်တကးဘၣ် တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဟဲနးထီၣ်ဝဲဖဲ တၢ်စူၤခါအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ် အဝဲသ့ၣ်ဆူၣ်ချ့ခွဲးယာ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်သမၢအီၤလၢ SAC အဃိအိၣ်မူဘၣ်ဝဲကီခဲဒိၣ်မးဖဲ SAC ဒုးကဲထီၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဂ့ၢ်ကီအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လံာ်ဆၢဒိၣ်ဝဲအံၤပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်တၤတၢ်အကလုာ်ကလုာ်လၢ သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဂ့ၢ်ကီဖဲ အပူၤကွံာ်အလါတဆံ (လါယနူၤအါရံၤ တုၤလါအီးကထိ ဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်) ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါ ၉၄ ဘ့ၣ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ထံၣ် လိာ်သံကွၢ်, ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်ပာ်ဖျါ, တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါ ဒီးတၢ်ပာ်ဖျါဖုၣ်တဖၣ်လၢတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤလၢလီၢ်ကဝီၤပှၤမၤသကိးတၢ်ဖိလၢ KHRG သိၣ်လိအီၤလၢကကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးတဖၣ် လၢအဝဲသ့ၣ်လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခွဲးယာ် တၢ်တၤတၢ်တဖၣ်ပာ်ဃုာ်ဒီး (က) SAC တၢ်ထီၣ်ဒုး တၢ်ဆါဟံၣ်, တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်, (ခ) ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတအိၣ်, ကသံၣ်ကသီဒီးတၢ်ကူစါယါဘျါပီးလီလီၤဟိတအိၣ်လၢပှဲၤ, (ဂ) တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ, တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤယံၤဝဲလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီး တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ် ကသံၣ်ကသီတဖၣ်, (ဃ) တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး ဒုးအိၣ်အါထီၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒီး(င)နီၢ်သး ဆူၣ်ချ့တၢ်မၤစၢၤစှၤဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်ဆၢဒိၣ်ဝဲအံၤပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးထဲးဂံၢ်ထဲးဘါဒီး မၤပှဲၤတၢ်လိၣ်ဘၣ်လၢအလီၤဟိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

က) တၢ်ထီၣ်ဒုးတၢ်ဆါဟံၣ်, တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်

ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်အဆၢကတီၢ် SAC ထီၣ်ဒုးဒံးကမျၢၢ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတဖၣ်အဃိ မၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤတၢ်ဆါဟံၣ်, တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးမၤပျံၤဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး အိၣ်ဒံးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီၣ်ဒုးအံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်လၢကမျၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပှၤလၢအဒိးသန့ၤအသးလၢဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ် ကဲထီၣ်က့ၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤတသ့တန့ၢ်လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

     သဝီဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖၣ်လၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲး

SAC တၢ်ထီၣ်ဒုးသဝီဒီးတၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤဘၣ်ဒိဟးဂီၤမ့ၢ်လၢသဝီဖိတဖၣ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တန့ၢ်တသ့လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ ၂ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်ဘၣ်ဖဲဂီၤခီ ၈ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ် SAC ပၢၤကီၢ်ဒီး သုးဖိတဖၣ်လၢအအိၣ်လၢခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၆၀၃), အိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲတၤပူၤ(လ့ၣ်သိၤ)ဝ့ၢ်, ဒီၣ်ဖါခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ် ခးလီၤမီထၣ်ချံတဖၣ် ဆူတၤပူၤကဝီၤ ကက---ဖဲသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်ထီၣ်ဒုးအဝဲသ့ၣ် ဖဲပၢၤကီၢ်သန့အနံၤန့ၣ်လီၤ. သဝီ ဖိလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤက---အိၣ်လၢလ့ၣ်သိၤကဝီၤကခ---တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ဟံၣ်အါဖျၢၣ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်ဒီးမီထၣ်ချံ လၢတၢ်ခးစိအီၤလၢပၢၤကီၢ်သန့(---).တၢ်ဆါဟံၣ်ဒီးဟံၣ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီးပၢၤကီၢ်သန့အါဖျၢၣ်ဘၣ်ဝဲဒီးကျိချံတဖၣ်လီၤ.” တၢ်ခးလီၤ မီထၣ်ချံအံၤ ဘၣ်ဒိဝဲသဝီဖိ ၃ ဂၤ ပၣ်ဃုာ်ဒီးပိာ်ခွါဖိလၢအသးနံၣ်တပှဲၤတဂၤ လၢအအိၣ်လၢ ကက---ကဝီၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်ဆါဟံၣ်ပူၤတၢ်ပူၤဖျဲးတအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ထီၣ်တနီၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤခီဖျိတၢ်ခးလီၤကျိချံအသိး သဝီဖိတဖၣ် လဲၤဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါလၢအနီၢ်ကစၢ်ဝ့ၢ်တသ့ဘၣ်အဃိအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်လဲၤဝဲဆူ တီအူဝ့ၢ်မ့တမ့ၢ်စံၤပူၤဝ့ၢ်လၢကဒိးန့ၢ် တၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီသးပှၢ် လၢအအိၣ်လၢ ကဂ---သဝီ, ကီၤဝၣ်လဲၤကရူၢ်, ကၠိၤဒိကီၢ်ဆၣ် လၢအမံၤမ့ၢ် စီၤခ---တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤဖဲလါမ့ၤ ၂၀၂၄ နံၣ်လၢ 

“တၢ်ဆါဟံၣ်အိၣ်တဖျၢၣ်ဖဲကြုၢ်တုကီၢ်ဆၣ်ပူၤ. ပှၤမိၢ်ဒၢလၢကဘၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်အဖိ ဒီးပှၤလၢဘၣ်ဖှဲးသးတဖၣ်အလီၢ်မ့အိၣ်လဲၤဝဲလၢတၢ်ဆါဟံၣ်ဝဲန့ၤလီၤ. ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ တဖၣ်ဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်ကသံၣ်ကသီဒီးမၢပှၤဆါက့ၤလၢအဟံၣ်ဒီးတဲဘၣ်စ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်အီကသံၣ်ဒ်လဲၣ်လီၤ. ပှၤဆါတဖၣ်အိၣ်လၢတၢ်ဆါဟံၣ်ပူၤတဘူၣ်ဘၣ် ခီဖျိလၢတၢ်ခးလီၤကျိချံဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၁၁ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်တဖၣ် လီၤဘၣ်ဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်အဃိလီၤ.”

တၢ်မ့ၢ်လိၣ်ဘၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ကူစါယါဘျါသနာ်က့ SAC တၢ်ခးလီၤကျိချံမျိာ်သၣ်ဒီးကဘီယူၤခးလီၤတၢ်အံၤမၢန့ၢ်ဆူၣ်သဝီဖိတဖၣ်လၢကဃ့ၢ်ပူၤဖျဲသးအဃိဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤတံာ်တာ်လၢတၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဒိတခါ, ဖဲလါယူၤ ၂၅ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် မုၢ်ဟါလီၤ ၈နၣ်ရံၣ်၃၀မံးနံးအဆၢကတီၢ် SAC ကျိဖးဒိၣ်သုးနီၣ်ဂံၢ် (၃၁၀) လၢအအိၣ်လၢခီၣ်ချ့သုးတြိၤ (LID) နီၣ်ဂံၢ် (၄၄)တၢ်ပၢဖီလာ် ခးလီၤ ၈၁ မီထၣ် ၃ ဖျၢၣ် ဖဲကဃ---သဝီ, ခၤယွဲၤကရူၢ်, ကၠဲၣ်ထိၤကီၢ်ဆၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ခးလီၤတၢ်အဆၢကတီၢ် ဘၣ်သံဝဲမၣ်ဂ---လၢအသးအိၣ် ၂၁ နံၣ်ဒီးဘၣ်ဒိကိၤဃ---ဒီးအဖိမုၣ် မၣ်င---လၢအသးအိၣ် ၁၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ မၣ်င---ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢအဘူးတဖျၢၣ်လၢကကူစါယါဘျါအခီၣ် ကံၣ်ဒုၣ်လၢအဘၣ်ဒိနးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်သရၣ်တဂၤလၢအအိၣ်လၢသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ် ကူစါဝဲကိၤဃ---လၢအဘၣ်ဒိတဂၤန့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီဖဲအဝဲဆးန့ၢ်အတၢ်ပူၤလီၢ်အခါ SAC ခးလီၤကဒီးကျိအဃိ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဝဲဆူ ကင---သဝီဒီးဆးဝံၤက့ၤတၢ်ပူၤလီၢ်ဖဲန့ၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဖီခိၣ် သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢ ခၤယွဲၤကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဝဲလၢအသဝီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

စီၤဆ---လၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဖဲကဆ---သဝီ, နိၣ်တကီကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲဘၣ်ဃး တၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဖဲ SAC အိၣ်ဆိးလၢလီၢ်ကဝီၤပူၤဆၢကတီၢ်ဒ်အံၤ

“တဘျီတခီၣ်ပှၤဆါအိၣ်ဝဲတနီၤတုၤဒၣ် လဲၤကသံဝဲအဃိပဘၣ်လဲၤဆှၢအီၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ် ဘၣ်ဆၣ်ပလဲၤဆှၢအဝဲသ့ၣ်တသ့ဘၣ်မ့ၢ်လၢ ပယီၤသုးတဖၣ်အိၣ်ဆိး လၢတၢ်ဆါဟံၣ်ပူၤအဃိလီၤ. ဖဲမုၢ်ဆါခီဆၢကတီၢ် အဝဲဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢ တၢ်ကလဲၤဆှၢ ပှၤဆါလၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်အဂီၢ် ဘၣ်ဆၣ်ပှၤဆါတဖၣ်ဘၣ်တၢ်မၢဆူၣ်အက့ၤကဒါဆူအဟံၣ်ဖဲမုၢ်နၤခီဆၢကတီၢ်လီၤ.”

     SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤဆူၣ်ချ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်ကျဲတဖၣ်

ဒ်သဝီဖိတဖၣ်ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးတၢ်ဆါဟံၣ်လၢဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဂီၢ်အသိး SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤဆူၣ်ချ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤဒီးလါအီးကထိဘၢၣ်အဘၢၣ်စၢၤ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤဆူၣ်ချ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်အစှၤကတၢၢ်အိၣ်လံ ၄ ဖျၢၣ်လံန့ၣ်လီၤ.

ထီဘိတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတဖၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကဲထီၣ်သးတနီၤအဖီခိၣ် SAC သုးတဖၣ်မၤလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤ ဆူၣ်ချ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်ဖဲသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်ထီၣ်ဒုးအဝဲသ့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် ရှ---လၢအအိၣ်လၢကရှ---သဝီစီၤဃ့ဟီၣ်ကဝီၤ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်လၢအလဲၤခီဖျိ SAC ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်ဖဲလါမ့ၤ ၈ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ဖဲကတ---သသီ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး “ကထ---တၢ်ဆါဟံၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤပှီၢ်ဟးဂီၤဝဲဖဲ တၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီယူၤဖဲကတ---သဝီန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ် SAC တၢ်ဆါဟံၣ်တဖျၢၣ်လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်အီၤဝံၤသီသီဒီး တၢ်တသူအီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒံးဘၣ်. ယနၢ်ဟူလၢသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်ထီၣ်န့ၢ်ဝဲ SAC သုးကလၢၤဝံၤအလီၢ်ခံအဝဲသ့ၣ် လဲၤကူစါယါဘျါအသးဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်ဝဲန့ၤလီၤ. ဖဲ SAC ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီယူၤဆၢကတီၢ် ပှၤတအိၣ်လၢ တၢ်ဆါဟံၣ်ပူၤနီဂၤဘၣ်. SAC နၢ်ဟူဝဲလၢသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သုးဖိတဖၣ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်မၤလီၤပှီၢ် ဟးဂီၤတၢ်ဆါဟံၣ်လီၤ.” [8]  SAC ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲ ကညီဒီကလုာ်တၢ်ထူၣ်ဖျဲးသုးမုၢ်ဒိၣ်(KNLA) ထီၣ်ဒုးန့ၢ် SAC ဖဲဒဲၣ်သုးကလၢၤ လၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးလၢ ဘျံးဒဝဲၢ်ကျဲမုၢ် လၢအယံၤဒီးတၢ်ကဲထီၣ်သးလီၢ် ၅၀ ကံလိမံးထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.

     တၢ်ထီၣ်ဒုးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်

တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢပှၤလၢဟ့ၣ်တၢ်မၤစၢၤဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်လၢကဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်အလီၢ် ခီဖျိလၢ SAC ကလံၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ်တၢ်ဒုးအဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်လဲၤခီဖျိ SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤအဆၢကတီၢ် ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်ဂီၢ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ကဖီၣ်အီၤဖဲတၢ်မ့ၢ်ထံအဝဲသ့ၣ်ဟးဝံဒီးကသံၣ်တၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.

စီၤတ---လၢအမ့ၢ် လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ် လၢအအိၣ်လၢကပ---သဝီ, သၤကၠဲၣ်ကရူၢ်, တနီသရံၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်လၢအလဲၤဆှၢဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်ဆူကဖ---သဝီ, ဘၤဝၤကရူၢ်, တနီသရံၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် လၢကဟ့ၣ်လီၤကသံၣ် ကသီဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ပကလဲၤခီကျဲအဂီၢ်တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ဖးဒိၣ်တမံၤ ခီဖျိလၢပှၤအိၣ်ဝဲ တဖုလၢပဘၣ်ပျံၤအီၤဒီးမ့ၢ်ဝဲ SAC သုးတဖၣ်လၢ အဟူးဂဲၤဝဲလၢ တၢ်လီၢ်ဝဲန့ၤလီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဆီလီၤ တၢ်သမံသမိးတြဲၤအဃိ ဖဲပလဲၤဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပတလဲၤခီဖျိအတၢ်သမံသမိးတြဲၤဘၣ်. ပသူကျဲလၢ တၢ်တသ့ၣ်ညါအီၤတဘိ ဒ်သိးပကလဲၤတုၤ ဘၣ်ဆူသဝီအဂီၢ်လီၤ. ပလဲၤဆူသဝီဒ်တၢ်ဘျၣ်အသိးလီၤ. ပကဘၣ်လဲၤလၢပှၢ်လၢ်ကျါကျဲလၢတၢ်ကီတၢ်ခဲအပူၤလီၤ.” အဝဲတဲအါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ

“SAC သုးတဖၣ်အိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်မ့သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ပဟးဝံကသံၣ်တၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်တမ့ၢ်တၢ်ညီလၢပဂီၢ်ဘၣ်. […] တကးဒံးဘၣ် အဝဲသ့ၣ်တဖၣ် သ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီးလၢ PDF သုးတဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဖဲဘၤဝၤလီၢ်ကဝီၤတဖၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပမ့ၢ်တဲအီၤလၢပဟဲစိာ်ကသံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢသဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်အဝဲသ့ၣ်တနာ်ပှၤဘၣ်. […] SAC သုးတဖၣ်မ့သ့ၣ်ညါဘၣ်ဖုးလၢပလဲၤဟ့ၣ်လီၤကသံၣ်ကသီတဖၣ်န့ၣ် ပကအိၣ်မူဘၣ်အဂီၢ်မ့ၢ်တၢ်လၢအစှၤဝဲလီၤ.” 

ဖဲလါအီကူး ၃၀ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်အဆၢကတီၢ် ပလဲၤဆှၢကသံၣ်ကသီတဖၣ်ဆူသဝီဖိလၢအကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး ထံဒိၣ်တဖၣ်အိၣ် ဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ လၢလဲၤဆှၢတၢ်တဖုဘၣ်တၢ်ခးအီၤလၢ SAC ဖဲအဝဲသ့ၣ်လဲၤလၢကျဲအဆၢကတီၢ်လၢအဘူး ဒီးကဖ---သဝီန့ၣ်လီၤ. စီၤတ---တဲအါထီၣ်ဝဲလၢ “ပလဲၤတၢ်ဘၣ်ဖဲထံဒိၣ်အလါ ဒီးဖဲပလဲၤဆူသဝီအဆၢကတီၢ်အဝဲသ့ၣ်ခးပှၤဒီးမီထၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢ KDHW ဒီး BPHWT တဖၣ်လဲၤဃုာ်ဒီးပှၤလီၤ.”

ခ) ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ ဒီးကသံၣ်ကသီပီးလီတအိၣ်လၢပှဲၤ

တချုးလၢ ၂၀၂၁ နံၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤအဆၢကတီၢ် တၢ်တၤတၢ်လၢတၢ်ကဒိးန့ၢ် ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအိၣ်တ့ၢ် လံဝဲဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိလၢ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဒီးတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအါထီၣ်ဝဲအဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢတၢ်ဆါဟံၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖၣ် ကဟူးဂဲၤဒီးဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူ ပှၤလၢလိၣ်တၢ်မၤစၢၤ လၢအအိၣ်လၢတၢ်လီၢ်လၢအယံၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ကသီဒီးကသံၣ်ပီးလီတဖၣ် တလၢတပှဲၤခီဖျိလၢ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးဒီး တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ကသံၣ်တဖၣ်ဖဲ တၢ်သမံသမိးတြဲၤ, တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢအနးတဖၣ်အပှ့ၤကလံၤဒိၣ် ဒီးလၢတၢ်ဂ့ၢ်အါမံၤအဖီခိၣ်တၢ်အံၤဒုးနးထီၣ်တၢ်အိၣ်သးလၢအနးတ့ၢ်လံတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[9] 

     ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတအိၣ်လၢပှဲၤ

တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တၤတၢ်လၢသဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ် လၢကဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဖဲအဝဲသ့ၣ်အိၣ်တဆူၣ်မ့တမ့ၢ် ဘၣ်ဒိအဆၢကတီၢ် ခီဖျိလၢဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်ကိးဆၢကတီၢ်ဖဲ SAC ထီၣ်ဒုးသဝီတဖၣ် အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိ လၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ လၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ထ---လၢအအိၣ်လၢကဘ---သဝီ, ဃီဖိပျဲၢ်ကရူၢ်, ဘ့လ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ် ရ့ၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ SAC ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲကဘ---သဝီ, လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၉ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်ဘၣ်ဖဲဟါခီ ၁၁ နၣ်ရံၣ် ၃၀ မံးနံးအဆၢကတီၢ် ဘၣ်ဟးဂီၤကၠိတဖၣ်, တၢ်ဘါယွၤသရိာ် ဒီးဟံၣ်တဖၣ်, ဘၣ်ဒိသဝီဖိတဂၤ ဒီးပှၤအါဂၤဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဝဲန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ် နီၢ်ထ---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ 

“တၢ်အံၤကီခဲဒိၣ်မး ဖဲပှၤလိၣ်ဘၣ် ဆူၣ်ချ့တၢ်ကူစါယါဘျါအဆၢကတီၢ် ပဘၣ်ဟးလူၤဃုကသံၣ်သရၣ် သရၣ်မုၣ်လၢ ကွၢ်ပှၤဆါတဖၣ်ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ဒီးစံၣ်မှံဟးဖျိးလၢတၢ်လီၢ်ဂၤအဃိလီၤ.” 

သဝီဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်ခီဖျိလၢဆူၣ်ချ့ ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်တအိၣ်လၢ သဝီပူၤဘၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဒိးသန့ၤအသးလၢ ပှၤကွၢ်မိၢ်ဒၢဖိဆံးတဖၣ် လၢကကွၢ်ထွဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိမံၤလၢစီၤဒ---အိၣ်လၢ ဃတ---သဝီ, ဒ့လိၣ်ကဝီၤ, ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤစံးဝဲလၢ “ဖဲသဝီဖိတဖၣ်အိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်ဆၢကတီၢ်, ပှၤလၢကွၢ်ပှၤမိၢ်ဒၢဖိဆံးလၢအအိၣ်လၢသဝီပူၤတဂၤကွၢ်ထွဲပှၤဆါတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲကွၢ်ဒၣ်ပှၤဆါလၢဆိက့တစံးတက့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ. တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဖဲသဝီဖိတဖၣ်မ့ၢ်ဘၣ်ဖှဲးအသးန့ၣ်တၢ်လဲၤဆှၢအီၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ်အဂီၢ် တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤကီခဲဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးဖဲသဝီဖိတဖၣ် မ့ၢ်ဘၣ်ဖှဲးအသးန့ၣ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤအါဝဲအဃိ အဝဲသ့ၣ်အကမၢ်ထီၣ်ဖဲဘၣ်ဖှဲးသးဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.”

သဝီဖိတဖၣ်လၢအဘၣ်ဒိလၢ SAC ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်ဒီးတၢ်ခးလီၤကျိချံမျိာ်သၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤကီခဲလၢ ကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဂၤ လၢအမံၤမ့ၢ်န---လၢအအိၣ်လၢကယ---သဝီ, သၤဒီၤကၠံကျဲ, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤဘၣ်ဒိဒီး SAC မီထၣ်က့ဖဲတၢ်ခးလီၤအီၤဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် ၇ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိ ထုးထီၣ်ကွံာ်န့ၢ်မီထၣ်က့လၢတၢ်တံာ်စုမ့ၣ်ဒီး ယါဘျါအသးဖဲအဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ်ဒိဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်ကိၢ်ထီၣ်အီၤဒီးဘၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢလီၢ်မံခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးသဝီဖိအဂၤတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤပ---အိၣ်လၢကရ---သဝီ, စီၤမုၢ်ပျီကရူၢ်, လူၤသီကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ 

“ပတအိၣ်ဘူးဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးတၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ်ဘၣ်. တၢ်ဆါကသံၣ်ကျးဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအိၣ်ဘၣ်ဆၣ် အိၣ်ယံၤဒီးပဟီၣ်ကဝီၤလီၤ. ပဖိတဖၣ်မ့ဆိက့န့ၣ် ပကဘၣ်လဲၤတၢ်ဆါဟံၣ် ယံၤဝဲ ဒီးတမ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်လၢအိၣ်ပှဲၤဘၣ်လီၤ. တၢ်တကတဲာ်ကတီၤကသံၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ဆါဆံးတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်. ပှၤတနီၤဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါစဲးခံဃိ အသးသမူဟးထီၣ်ဝဲအိၣ်န့ၣ်လီၤ.”

ခီဖျိ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးဒီးတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်ဒံးဝဲအဃိသဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဒိအါထီၣ်အဖီခိၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢပှဲၤအံၤ လိၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါမးရှး ၂၀၂၄ နံၣ် BPHWT တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးမူဒါခိၣ် လၢအအိၣ် လၢမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်လဲၤဝဲဆူတၢ်လီၢ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်သးအါအလီၢ် ဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဝဲလၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတနီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ BPHWT တၢ်မၤလီၢ်ခၢၣ်သးခံဖျၢၣ်တဖျၢၣ်လၢအအိၣ် လၢ မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤအံၤ တီခိၣ်ရိၣ်မဲမၤသကိးတၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤဃိ ကဲထီၣ်က့ၤ တၢ်လီၤဃံၤလၢတၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတချုးဆၢချုးကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါဟဲအါထီၣ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢ အဘှါရှဲတၢ်လီၤဟိအိၣ်ထီၣ်လၢ တၢ်ကူစါယါဘျါ တၢ်လိၣ်တဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. အဒိ, ဖဲဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတအိၣ်လၢ တၢ်ကူစါယါဘျါပှၤဆါလၢအလိၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဖှဲးမိၢ်ဖိဆံးလၢကဘၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဖိတဖၣ်ကဒိးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤဂီၢ်လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်လၢဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး BPHWT ဒီး KDHW တဖၣ်ဒီးသူၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ကူးကါသးလီၢ်တတီၤဖဲလါယူၤ ၂၀၂၄ နံၣ် ဖဲကလ---သဝီ, နီၤဃံၤကရူၢ်, တၢ်ကြဲၢ်ကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.

သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သူဝဲတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ကျဲခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအလီၤဆီလိာ်သးအါဘိလၢတၢ်ကွၢ်ထွဲပှၤဆါတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ ကဝ---သဝီ, ဟးတရဲးကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်လဲၤထီၣ်ကသံၣ်တၢ်သိၣ်လိ လၢဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်အီၤလၢ သရၣ်ဖ---လၢအကူစါယါဘျါတၢ်ဖဲ ကဟ ---သဝီ, ကြုကၠံကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤပှၤကွၢ်ထွဲမိၢ်ဒၢဖိးဆံးလၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ဘ---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “တၢ်ဆူးတၢ်ဆါမ့ၢ်အိၣ်ထီၣ်လၢသဝီပူၤန့ၣ် ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ လၢအလဲၤထီၣ်ကသံၣ်တၢ်သိၣ်လိလၢသရၣ်ဖ---ဟ့ၣ်ဝဲတဖၣ် ကွၢ်ထွဲဝဲပှၤဆါတဖၣ်လီၤ. အတၢ်ဆါမ့နးတလၢတခီ ပှၤဆါတဖၣ်တၢ်လဲၤဆှၢအီၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ်လီၤ. တၢ်ဆါဟံၣ်အိၣ်လၢကဟ---သဝီလီၤ. CDM ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢက့ၤကဒါဆူ ဝ့ၢ်တဘူၣ်ဘၣ်တဖၣ်ကွၢ်ထွဲစၢၤပှၤဆါတဖၣ်ဖဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢတၢ်တ့ထီၣ်အီၤ လၢဝၣ်တစိၢ်တလီၢ်အိၣ်ဃိတၢ်လီၢ်အိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကကွၢ်ထွဲပှၤဆါတဖၣ်လီၤ. တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤကဲထီၣ်က့ၤတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဒီးအိၣ်ဝဲလၢ KNU တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဖီလာ်လီၤ.”

လၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဂီၢ် သဝီဖိတနီၤဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ CDM ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အူမ---လၢ အမ့ၢ်သဝီသးပှၢ်ဒီးအိၣ်ဝဲလၢကအ---သဝီ, သရဲၣ်သံတီၤဆၤကရူၢ်, ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်ဒီးဟံးစ့ၢ်ကီးမူဒါလၢ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်မၤစၢၤလၢ သရဲၣ်သံတီၤဆၤကရူၢ်ပူၤတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ကီၢ်ပယီၤဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢအကဲ CDM တဖၣ် အိၣ်စ့ၢ်ကီး ဖဲအံၤလီၤ. စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤန့ၣ် CDM ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် မၤစၢၤကွၢ်ထွဲကမျၢၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လၢကျဲအါဘိဒ်အဝဲသ့ၣ်မၤဝဲသ့အသိးန့ၣ်လီၤ.”

သဝီဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး ဆှၢခီဖျိပှၤဆါတဖၣ်ဆူကီၢ်ဆၢတၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ် လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါလၢအချုးဆၢကတီၢ်ဒီးလၢပှဲၤသ့ဝဲအလီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     ကသံၣ်ကသီဒီးကသံၣ်တၢ်ပီးတၢ်လီတအိၣ်လၢပှဲၤ

ဖဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဟဲအါထီၣ်အဆၢကတီၢ် ကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ် ညီနုၢ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါမ့ၤ ၃သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် မ့တမ့ၢ် လါမးရှး ၅ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ဘၣ်ဖဲဟါခီ ၁ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ် ဖိသၣ်ပိာ်မုၣ် လၢအသးအိၣ် ၁၂ နံၣ် လၢအမံၤမ့ၢ် မၣ်ရ---လၢအအိၣ်လၢ ခဂ---သဝီ, ပၠံၤကၠံမၣ်နဲၤကရူၢ်, ဘိၣ်ပၠ့ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤယီၢ်ဘၣ်ဝဲဟီၣ် လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ SAC ခမရ နီၣ်ဂံၢ် (၅၆၀) ဖဲအဝဲလဲၤဃုအီၣ် တန့သၣ်အခါဒီးဘၣ်ဒိဝဲနးနးကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ပိၢ်ဖးအဃိ အခီၣ်စ့ၣ်ဟးဂီၤဝဲဒီခီဒီးအမိၢ်ပှၢ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်ဒိဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဂၤလၢ အအိၣ်လၢကဂ---သဝီပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ပလဲၤဟံက့ၤအီၤ ဒီးလဲၤဆှၢအီၤဆူကဃ---တၢ်ဆါဟံၣ် ဒီးမ့ၢ်လၢ တၢ်ဆါဟံၣ်အံၤ ကသံၣ်ကသီဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤအဃိ ပဘၣ်လဲၤဆှၢကဒီးအီၤဆူကီၢ်ပယီၤသုးတၢ်ဆါဟံၣ် လၢအအိၣ်လၢ ဘိၣ်ပၠ့ကီၢ်ဆၣ်ဘၣ်ဖဲမုၢ်ဟါလီၤ ၃ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.” ဒ်န့ၣ်အသိး သဝီဖိမၣ်လ---လၢအအိၣ်လၢ ခင---သဝီ, သပၠ့ၤညိၤကရူၢ်, မူကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူဝ့ၢ်တကူၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဖဲအဝဲဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ်ဒီး SAC ခလရ နီၣ်ဂံၢ် (၇၃)ခးလီၤတၢ်ဖဲလါအီကူး ၆ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်အနံၤန့ၣ်လီၤ. အဆိကတၢၢ်အဝဲ လဲၤထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်လၢ ခဆ---တၢ်ဆါဟံၣ် ဘၣ်ဆၣ်ကသံၣ်တၢ်ပီးတၢ်လီတအိၣ်လၢပှဲၤ လၢတၢ်ကကူဆါယါဘျါအီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲတနီသရ့ၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ ဆူၣ်ချ့မၤစၢၤဝဲၤကျိၤတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤအီၤလၢ ကညီဆူၣ်ချ့မၤစၢၤဝဲၤကျိၤ(KDHW) ဒီးနီၢ်ကစၢ်ပၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးအဃိ သဝီဖိတဖၣ်ဒိးသန့ၤအသးသ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ် ဆၣ်သနာ်က့ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ လၢအဟ့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ အအိၣ်လၢဆူၣ်ချ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်လၢအပာ်ဃုာ်ဒီး ကသံၣ်ကသီတအိၣ်လၢပှဲၤဒီးတၢ်မၤဃံးထီၣ်ဝံစိၣ်တီဆှၢဒီးဘၣ်တီဆှၢခူသူၣ်ကသံၣ်ကသီလၢအဟဲလၢ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤ လၢအအိၣ်လၢ လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ 

“ကသံၣ်ကသီမ့တမ့ၢ်တၢ်ပီးတၢ်လီအဂၤတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် အဲၣ်စ်ရ့စဲးတဖၣ် တအိၣ်လၢပှဲၤလၢပကမၤကွၢ်ပှၤဆါတဖၣ်အတၢ်ဆါအဂီၢ်ဘၣ်အဃိ ပလိၣ်ဘၣ်ပှၤလၢကမၤစၢၤပှၤမ့ၢ်ဒ်သိးပကူစါပှၤဆါတဖၣ်ကန့ၢ်ဂ့ၤဂ့ၤဒီးလၢပှဲၤဝဲအဂီၢ်လီၤ.” 

လၢမူကီၢ်ဆၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်အိၣ်သးအံၤလီၤဂာ်လိာ်သး ခီဖျိလၢတၢ်ကဘၣ်မၤလိာ်န့ၢ်ကသံၣ်လၢဝ့ၢ်ပူၤ လၢတၢ်ခူသူၣ်အပူၤ ဒီးတဘျီတခီၣ် ပိာ်မုၣ်တဖၣ်တၢ်မၢအလဲၤပှ့ၤကသံၣ်လၢဝ့ၢ်ပူၤဒီးဟဲက့ၤစိာ်ဆှၢကသံၣ်တဖၣ်ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ်တနီၤ တဲတၢ်ဒီးတၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးတၢ်ဒီး SAC သုးတဖၣ်ညီဒီးသ့ဝဲ ဖဲအဝဲသ့ၣ်ခီဂာ် တၢ်သမံသမိးတြဲၤလၢကျဲအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤတန့ၢ်

ဖဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးသဝီဒီးတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ်ကျဲတဖၣ်အဆၢကတီၢ်သဝီဖိတဖၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဂဲၤလိာ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူကန့ၢ်လၢပှဲၤဂီၢ်အဃိသဝီဖိတနီၤဖဲအဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်ဒီးဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဖဲအဝဲသ့ၣ်အိၣ်တဆူၣ်မ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒိဆၢကတီၢ်သဝီဖိတနီၤ ဟ့ၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါဘူးလဲတန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သဝီဖိလၢအသးအိၣ် ၁၈နံၣ် လၢအမ့ၢ်ဝ---လၢအဘၣ်ဒိဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၈ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်ဖဲ SAC ခီၣ်သုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၃၉)ခးလီၤမီထၣ်ချံတဖၣ်ဆူခတ---သဝီ, စ့ၤဖူၤတီၤကရူၢ်, ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး “ဖဲယဆ့ၣ်နီၤအခါမီထၣ်ချံလီၤတဲာ်ဘူး ဒီးယၤအဃိယဘၣ်ဒိလီၤ. ယလဲၤထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်ဖဲ ခထ---ကမျၢၢ်တၢ်ဆါဟံၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်ကူစါယါဘျါယၤ ဘၣ်ဆၣ်အဝဲသ့ၣ်တထုးထီၣ်န့ၢ်ယၤကျိက့လၢအအိၣ်တီၢ်လၢယမိၢ်ပှၢ်ပူၤတဖၣ်ဒံးဘၣ် […] ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အဆၢကတီၢ် ဒၣ်လဲာ်အဝဲသ့ၣ် တထုးန့ၢ်ယၤ ကျိက့ဒံးဘၣ် ဒီးတဲယၤလၢ နတၢ်ပူၤလီၢ်မ့ဆါန့ၣ် ဟဲက့ၤကဒါလၢတၢ်ဆါဟံၣ်. သနာ်က့ယလဲၤတၢ်ဆါဟံၣ်အိၣ်၃ဘျီလံဒီးတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤတဖၣ်အါတလၢအဃိပလဲၤက့ၤတန့ၢ်လၢၤဘၣ်.” ဝ---ဘၣ်ဒိဝဲဖဲအယီၢ် ဒ့ဖဲအလဲၤမၤတၢ်လၢခတ---သဝီအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ခးလီၤကျိအဃိ ပှၤသးပှၢ်လၢအအိၣ်လၢခတ---သဝီတဂၤဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်လၢအကြၢးထီၣ် တၢ်ဆါဟံၣ်လၢဝ့ၢ်ပူၤတဖၣ် ညီနုၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါအပှ့ၤတန့ၢ် ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သဝီဖိအဂၤတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ဟ---လၢအအိၣ်လၢခဒ---သဝီ, ကီၤဘီကရူၢ်, လၢၢ်ကဆီကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤတဲဖျါထီၣ်ဝဲအသိး 

“ပှၤတနီၤဟ့ၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါအပှ့ၤလၢအဖိတဖၣ်အဂီၢ်တန့ၢ်ဘၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးစ့ၢ်ကီးအိၣ်ယံၤဒီးကသံၣ်ပှ့ၤတဖၣ်ထီၣ်အဃိဖဲတၢ်ပှ့ၤကလံၤထီၣ်အဆၢကတီၢ်သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်လီၤ.” 

ခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ် အိၣ်ထီၣ်ဒံးအဃိ တၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤ, တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတဖၣ်ကီခဲဝဲ, တၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ် လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးကသံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပှ့ၤကလံၤထီၣ်အဃိ သဝီဖိလၢအဒိးလဲသးတနံၤဂီၢ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်လၢကပှ့ၤတၢ်လၢအလိၣ်ဘၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

သဝီဖိလၢအဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ကူစါယါဘျါလၢ KNU တၢ်ဆါဟံၣ်သ့သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးကျိၣ်စ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီစှၤဝဲ မ့ၢ် လၢတၢ်ကူစါယါဘျါတဖၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤကလီအီၤ မ့တမ့ၢ်အပှ့ၤကလံၤစှၤဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ. မၣ်အ---လၢအသးအိၣ် ၁၄ နံၣ် အိၣ်လၢ ခတ---သဝီ, နၣ်သၤကွ့ကရူၢ်, မူကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤအခီၣ်ခံခီလၢာ်ဘၣ်ဒိဝဲနးနးကလဲာ်ဒီး SAC ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအပိၢ်ဖးထီၣ်ဖဲခတ---သဝီ, ဖဲလါမ့ၤ ၂၉ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်လၢတၢ်ဒိးလီၤအီၤဖဲအသဝီပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ် သးဝံၤအလီၢ်ခံ KNLA သုးလၢအအိၣ်လၢသဝီပူၤတဖၣ်လဲၤဆှၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဆူ KNU တၢ်ဆါဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢဖျံထၣ်ကရူၢ်, မူကီၢ်ဆၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ကူစါယါဘျါတၢ်အိၣ်သးဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ် မၣ်အ---အဖါတံၢ် အူဧ---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ခဲအံၤ ပတသ့ၣ်ညါတၢ်ကူစါယါဘျါအတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤဒံးဘၣ်. ကသံၣ်သရၣ်သရၣ်မုၣ်တဖၣ်လၢနၢ်ပၢၢ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်ဒီးအါတက့ၢ် အဝဲသ့ၣ်မၤစၢၤကမျၢၢ်ဒီး ကူစါယါဘျါကလီတၢ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် မိၢ်ပၢ်တဖၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး ကျိၣ်စ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီခီဖျိလၢဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ကျိၣ်စ့တၢ်အိၣ်သးတဘၣ်ဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပတဲပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် အမိၢ်ပၢ်လၢတဘၣ်သးဆံးတဂ့ၤကသံၣ်သရၣ်တဖၣ်ကနၢ်ပၢၢ်ပှၤလီၤ.” ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်မိၢ်ပၢ်တဖၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအဒိးလဲသးတနံၤဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[10]

ဂ) တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ, ကျဲမုၢ်ကျဲဘိတဖၣ်တၢ်သူအီၤတသ့ ဒီးတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ကသံၣ်ကသီ တဖၣ်.

ဖဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးအဆၢကတီၢ် သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး SAC အတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ် က့ၤလီၤ ခီဖျိတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဖဲတၢ်လဲၤခီဂာ် SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးတၢ်ဟးဆှဲး တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်ကန့ၢ်အဂီၢ်သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်သူကျဲလၢတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤကျဲယံၤဒီးကျဲလၢတၢ်တသူညီနုၢ်အီၤတဖၣ် ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢပှဲၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအဘၣ်ဒိတနီၤအသးသမူဟးထီၣ်ကွံာ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     SAC အတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ

စးထီၣ်ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ SAC ထုးထီၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်တဘၣ်ဟးထီၣ်က့ၤလီၤလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤဒီးတဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢသဝီဖိတဖၣ်ကဟးထီၣ်က့ၤလီၤဖဲမုၢ်နၤအဆၢကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤဃံးတၢ်ဒ်အံၤတကလုာ်ဒုးကဲထီၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါမ့ၤ ၆ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်ဘၣ်ဖဲ ဂီၤခီ ၄ နၣ်ရံၣ် ၅၂ မံးနံးအဆၢကတီၢ် SAC ကျိဖးဒိၣ်ကရူၢ်နီၣ်ဂံၢ် (၃၁၀) ခးလီၤဝဲမီထၣ်ချံတဖၣ်ဒီးလီၤတဲာ်ဝဲလၢရီဘၢၣ်ကျိးလၢအ အိၣ်လၢခပ---သဝီ, စံၤပၠီၤကရူၢ်, ကၠဲၣ်ထိၤကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အဃိ ဘၣ်ဒိသဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ်စီၤယယ---တဂၤနးနးကလဲာ်ဖဲအမၤတၢ်လၢကျိးပူၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ်ဒိဝံၤအလီၢ်ခံ လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဆှၢအီၤဆူတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢအအိၣ်ဘူးတဖျၢၣ်ဖဲ ကၠီၣ်ပၠၤလီၢ်ကဝီၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ သွံၣ်ကရူၢ်လၢတၢ်ကသွီတၢ်သွံၣ်အဂီၢ်တအိၣ်ဘၣ် န့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီ ခီဖျိလၢ SAC ထုးထီၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ တၢ်တဘၣ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤ လီၤထဲဂီၤခီ ၆နၣ်ရံၣ်အဃိ တမ့ၢ်တၢ်ညီလၢတၢ်ကလဲၤဆှၢပှၤဆါလၢ SAC တၢ်ဆါဟံၣ်လၢအဘူးဒီးအိၣ်ဝဲလၢသံၤစၤယဲၣ်ဝ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဆဲးကျိးဒီး KDHW ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢအအိၣ်လၢ ကၠဲၣ်ထိၤကီၢ်ဆၣ် ဒီးလဲၤဆှၢပှၤဆါဆူ ဖၤလဲၤတီၤတၢ်ဆါဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်ဒီးတၢ်ဆါဟံၣ်အံၤအိၣ်ယံၤဝဲန့ၣ်လီၤ. စီၤယယ---လဲၤတုၤဖဲဖၤလဲၤတီၤ တၢ်ဆါဟံၣ်လၢက ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါဂီၢ် ဘၣ်ဆၣ်အဝဲလဲၤတုၤတယံာ်ဘၣ်ဒီး အသးသမူဟးထီၣ်ကွံာ်ဝဲ ဖဲလါမ့ၤ ၇ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.

သဝီဖိတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ SAC သုးတဖၣ်တဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢတၢ်ကတ့ထီၣ်ကျဲလၢဝံစိာ်တီဆှၢဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ် န့ၣ်လီၤ. စီၤစစ---လၢမ့ၢ်ဒူသဝီကမံးတံာ်ဖိလၢအအိၣ်လၢခဖ---သဝီ, ကီၤလၢၢ်ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤစံးဝဲလၢ “ပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်ခီဖျိလၢဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတအိၣ် ဒီးကသံၣ်ကသီပီးလီတဖၣ်တအိၣ် လၢပသဝီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. […] တၢ်အံၤခီဖျိလၢပသဝီအံၤအိၣ်သူၣ်လီၤအသးလၢထံကျိခံဘိခၢၣ်သးဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤကီ ဝဲတကးဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢး မ့တမ့ၢ်ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် တအိၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤသုးလၢအမ့ၢ် SAC သုး တဖၣ်တဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢ တၢ်ကတ့ထီၣ်တိၤလၢ ကမၤညီထီၣ်ပတၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်. ဘၣ်တနံၤဖဲပတ့ထီၣ်တိၤဝၣ်အဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်ခးလီၤ မီထၣ်ချံ ၆ ဖျၢၣ်လၢ ပဟီၣ်ကဝီၤပူၤ.” သဝီဖိတဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ ခဖ---သဝီတဖၣ်အိၣ်မ့ တဆူၣ်ဒီးမ့ၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ၣ် ဘၣ်တၢ်လဲၤဆှၢအီၤဆူကရူၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢအအိၣ်လၢကီၤလၢၢ်ကရူၢ်အဃိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီခီဖျိလၢကျဲသ့ၣ်တဖၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

     SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ်

သဝီဖိတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်သူၣ်ပျံၤသးဖုးဖဲအဝဲသ့ၣ်ခီဂာ် SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ကျဲးစၢးလၢကဒိးန့ၢ် ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. SAC သုးလၢအခိးတၢ်သမံသမိးတြဲၤသ့ၣ်တဖၣ် တမ့ၢ်ထဲအသမံသမိးတၢ်ဘၣ်, တဘျီတခီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ပှၤလဲၤတၢ်ဖိတဖၣ်အတၢ်ဖိတၢ်လံၤ ဒီးတဘျီတခီၣ်ဃ့ဆူၣ်စ့ၢ်ကီးစ့တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC ထုးထီၣ်တၢ်ထၢသုးသဲစးတၢ်ဘျၢ ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်အံၤဒုးအါထီၣ် တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ခီဖျိလၢအဝဲ သ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢ တၢ်ကဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်အီၤလၢ သုးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအမံၤမ့ၢ် စီၤဃမ---လၢအအိၣ်လၢခမ---သဝီ, ဒ့လိၣ်မုၢ်နုာ်ကဝီၤ, ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ကွၢ်ကဒါက့ၤတၢ်အိၣ်သး ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ 

“ဘၣ်ဃးဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးတၢ်လဲၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ် ပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးဝံစိာ်တီဆှၢတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်လီၤ. ပအိၣ်ဒီးတၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤအါမံၤလီၤ. […] သဝီဖိတဖၣ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒ်အတၢ်ဘၣ်သး ဖဲမုၢ်နၤခီကတီၢ်တန့ၢ်ဘၣ်. […] တၢ်သမံသမိး တြဲၤတဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢကျဲလီၤ. ခဲအံၤ SAC ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ထၢသုးသဲစးတၢ်ဘျၢအဃိသးစၢ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုး ဖဲအဝဲသ့ၣ် တၢ်သမံသမိးတြဲၤအဆၢကတီၢ် န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ကဘၣ်လဲၤဆှၢန့ၢ် ပှၤဆါတဖၣ် အတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢတၢ်ဆါဟံၣ်အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုး ဒီးသးစၢ်တနီၤဟးထီၣ်က့ၤလီၤလၢ တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဖီခိၣ်လီၤ. ပအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢ SAC တဖၣ်ကပညိၣ်ထီဒါပှၢ်သးစၢ်တဖၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ခိးတၢ်သမံသမိးတြဲၤအဆၢကတီၢ်လီၤ.”

သဝီဖိအဂၤတဂၤလၢအမ့ၢ်နီၢ်ဃမ---လၢအအိၣ်လၢခမ---သဝီ, ဃီဖိပျဲၢ်ကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဖိမ့ၢ်အိၣ်ထီၣ်န့ၣ် ပကဘၣ်လဲၤဆူခယ---တၢ်ဆါဟံၣ်လီၤ. တဘျီတခီၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤလဲၤသးဘၣ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဝီ ဒီးအါစုအါဘျီပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဘၣ်ခီဂာ်တၢ်သမံသမိးတြဲၤလၢကျဲ ဒီးပဘၣ် ဆဲးကျိးစ့ၢ်ကီးကသံၣ်သရၣ်သရၣ်မုၣ်တဖၣ်ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အိၣ်လၢတၢ်ဆါဟံၣ်ဧါတအိၣ်ဧါအဂီၢ်လီၤ.”

စးထီၣ်ဖဲ လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၀၂၃ နံၣ်တုၤဃီၤဆူလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အဆၢကတီၢ် ကမျၢၢ်လၢအအိၣ်လၢ လၢၢ်ကဆီကီၢ် ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲကီၢ်ရ့ၣ်ဟီၣ်ကဝီၤတဖၣ် အတၢ်အိၣ်သးနးထီၣ်ဒ်သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢ ခရ---သဝီ, စၤတ့ၤကရူၢ်, လၢၢ်ကဆီကီၢ်ဆၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး “တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢပသဝီပူၤတအိၣ်ဘၣ်. သဝီဖိအိၣ်မ့တဆူၣ်န့ၣ် ကဘၣ်လဲၤဆူ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢအအိၣ်လၢ ခလ--- မ့တမ့ၢ်ခဝ---သဝီတဖၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးမ့တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤညီဝဲတစဲးလီၤ. တၢ်ဒုးမ့အိၣ်န့ၣ်တမ့ၢ်တၢ်ညီလၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအဂီၢ်ခီဖျိလၢပကဘၣ်လဲၤခီဖျိ SAC ခမရ နီၣ်ဂံၢ် (၅၅၉) ဒီး(၅၆၀) တၢ်သမံသမိးတြဲၤ လၢအအိၣ်ဖဲ ခလ---ဖဲကျဲလၢပကဘၣ်လဲၤဆူ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအိၣ်အလီၢ် န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်လဲၤကဒီးဆူညါဖဲခဝ---န့ၣ် ပကဘၣ်လဲၤခီဖျိတၤတၤကၠံ ဒီးတၢ်သမံသမိးတြဲၤဖးဒိၣ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးဖဲန့ၣ်တဖျၢၣ် ဒီးနကလဲၤခီဖျိတၢ်သမံသ မိးတြဲၤဝဲန့ၣ်ဂီၢ်တမ့ၢ်တၢ်ညီဘၣ်. ဖဲ SAC သုးတဖၣ်ခိးသမံသမိးဒီးသံကွၢ်တၢ်ဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤဆၢကတီၢ်မ့သ့ၣ်ညါဝဲလၢ နကဲသဝီဖိလၢခရ---န့ၣ်အဝဲသ့ၣ်တပျဲနလဲၤဘၣ် ခီဖျိနာ်ဝဲလၢ သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ် အါတက့ၢ်အိၣ်ဝဲလၢ ခရ---သဝီ လီၤ. SACသုးတဖၣ်ပညိၣ်ထီဒါသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢခရ---သဝီတဖၣ်ခီဖျိနာ်ဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်အဃိလီၤ.”

     တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ကသံၣ်ကသီတဖၣ်

SAC သုးဖိတဖၣ်လၢအခိးတၢ်ဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤတဖၣ်တြီဃာ်သဝီဖိတဖၣ်လၢကလဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဆူတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလီၤဆီတဖၣ်တကးဘၣ်မၤပျံၤမၤဖုးအဝဲသ့ၣ်လၢကဖီၣ်ဒီးမၤဆါပယွဲအဝဲသ့ၣ်ဒီး ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိတဖၣ်အတၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကသံၣ်ကသီဒီးကသံၣ်ပီးလီအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အူဃယ---အိၣ်လၢခဟ---သဝီ, သရဲၣ်ကၠံတီၤဆၤကရူၢ်, ထီတ ထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤစံးဝဲလၢ “ကျဲတအိၣ်နီဘိလၢတၢ်ကဝံစိာ်တီဆှၢကသံၣ်ကသီတဖၣ်ဘၣ်. ဖဲအံၤ SAC သုးတဖၣ်တဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢ တၢ်ကဝံစိာ်တီဆှၢကသံၣ်ကသီတဖၣ်ဘၣ်အဃိ ပှၤတနီၤဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤကသံၣ်ကသီတဖၣ် ဒီးသူဝဲကျဲလၢ အတၢ်ဆဲးကျိးအိၣ်ဂ့ၤတဖၣ်လီၤ. ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဆဲးကျိး ဒီးဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤ ကသံၣ်ကသီတဖၣ် လၢအနီၢ်ကစၢ်လီၤ. အလီၢ်မ့အိၣ်လၢတၢ်ကထုးထီၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်လိၣ်တခီ သဝီသးပှၢ်ဒီးကမျၢၢ်ဖိတဖၣ်ထုးထီၣ်သကိးတသ့ ဖဲအသ့လီၤ. အဝဲအံၤမ့ၢ်ကျဲလၢတၢ်သူတ့ၢ်အီၤလီၤ. ဖဲ၂၀၂၂နံၣ်တုၤဃီၤဆူ၂၀၂၄နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤပကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဒီးကသံၣ် ကသီတၢ်ဂ့ၢ်ကီခံဘျီဒီးဆၢကတီၢ်လၢအဂၤတဖၣ်လဲၤသးဘၣ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဝီလီၤ. တဘျီတခီၣ် KNU စ့ၢ်ကီးဟ့ၣ်မၤစၢၤပှၤကသံၣ်ကသီတဖၣ်တသ့ဖဲအသ့လီၤ. ခဲအံၤ FBR မၤစၢၤစ့ၢ်ကီးပှၤလၢကသံၣ်တၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်လီၤ. တၢ်ကူစါယါဘျါသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဝဲလၢပှၤကိးဂၤအဂီၢ်လၢအပၣ်ဃုာ်သုးဖိတဖၣ်ဒီးကမျၢၢ်တဖၣ်လီၤ.”

ဒ်န့ၣ်အသိးသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢခအ---သဝီ, လဲခၣ်ကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်စ့ၢ်ကီးဒီးတၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢကသံၣ်ကသီတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢတၢ်ကတီဆှၢအီၤစးထီၣ်လၢဝ့ၢ်ပူၤဆူသဝီအဂီၢ် SAC တြီတံာ်ဃာ်ဝဲ န့ၣ်လီၤ. လၢသဝီပူၤသဝီဖိခံဂၤအိၣ်ဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ကသံၣ်အဃိ သဝီဖိလၢအအိၣ်ဘူးဒီးသဝီတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် ခဧ---ဒီး ခယယ---သဝီသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲကူစါယါဘျါအသးလၢ ခအ---သဝီန့ၣ်လီၤ. နီၢ်ဃရ---လၢအအိၣ်လၢခအ---သဝီပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ကျဲတအိၣ်နီဘိလၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်ကသံၣ်ကသီ မ့တမ့ၢ်တၢ်လဲၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ်ဘၣ် ခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီးတဘျီတခီၣ်ပယီၤသုးတဖၣ်မၤတံာ်တာ်ပှၤလၢကျဲအဃိလီၤ.” လၢတၢ်ဂ့ၢ်တနီၤအဖီခိၣ် ကသံၣ်ကသီတဖၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤလၢ လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်အဃိ ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်သူကတီၤဝဲကသံၣ်တဖၣ်ဒီးပာ်န့ၢ်ကသံၣ်တဖၣ်ထဲပှၤလၢဆိက့နးတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကြၢးဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါလၢအဂ့ၤဒီးလၢပှဲၤဝဲဒီးကသံၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးတၢ်ဆါဟံၣ်ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တီအူတၢ်ဆါဟံၣ်အံၤ သဝီဖိသ့ၣ်လဲၤဝဲတဘူၣ်ဘၣ် ခီဖျိလၢတၢ်ပူၤဖျဲးလၢအဘာၣ်ဃးဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်မ့ၢ်လၢကဘၣ်လဲၤခီဂာ် SAC တၢ်သမံသမိးတြဲၤဖဲလဲၤလၢကျဲအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     တၢ်ဒ့ၣ်စၢၤယံၤဒီးတၢ်လီၢ်လၢတၢ်လဲၤတုၤတသ့တညီ

လၢသဝီဖိတနီၤအဂီၢ်တၢ်လဲၤထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ် ဒီးတၢ်လဲၤမၤကွၢ်ကဒါသး မ့ၢ်တၢ်လၢအကီခဲဒိၣ်မး ခီဖျိလၢတၢ်ဒ့ၣ်စၢၤယံၤဒီး SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဒံးအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ် သဝီဖိတနီၤလၢအဘၣ်ဒိဒီး SAC ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်တဖၣ်အသးသမူဟးထီၣ်ကွံာ်ဝဲလၢကျဲ ဖဲတၢ်လဲၤဆှၢအီၤဆူ တၢ်ဆါဟံၣ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါယူၤလံ ၁ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ဘၣ်ဖဲ ၂ နၣ်ရံၣ် ၁၅ မံးနံးအဆၢကတီၢ် SAC ခမရ နီၣ်ဂံၢ် (၇၃)ခးလီၤမီထၣ်ချံတဖၣ် ဒီးမီထၣ်ချံ ၂ ဖျၢၣ်လီၤတဲာ်ဆူခပပ---သဝီ, မိကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ခးလီၤဝဲအံၤအဃိ ဘၣ်ဒိဝဲဟံၣ်ဖိဃီဖိ ၅ ဂၤန့ၣ်လီၤ. မၣ်ကင---အဘူးတံၢ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ယနၢ်ဟူတၢ်သီၣ်ဒီးယလဲၤစံၣ်အိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်အိၣ်လီၤ. ယဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါကိၤကဆ---ဘၣ်ဒိသံလံ. ယခံနဲမၣ်ကရှ---လီၤဃံၤလၢဟီၣ်ခိၣ်လိၤ. ယဖိဒိၣ်မုၣ်တဖၣ် [မၣ်ကတ---သးအိၣ် ၁၆နံၣ်, ဒီးမၣ်ကထ---သးအိၣ်၈နံၣ်] ဒီးယဖိဒိၣ်ခွါ[မီၤကဒ---သးအိၣ်၂နံၣ်]တဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဖဲန့ၤလီၤ. […] အဆိပလဲၤဆူဂက---တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢ CDM ကသံၣ်သရၣ်သရၣ်မုၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲယဃ့ပှၤတၢ်မၤစၢၤအခါ ဘၣ်ဖဲပှၤစံၣ်လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးပူၤအဃိ ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါ တချုးဆၢကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိယခံနဲမုၣ်တကြၢးသံဘၣ်ဒီးဘၣ်သံဝဲဒၣ်လီၤ. တၢ်ကဟဲဖဲအံၤအဂီၢ်တမ့ၢ်တၢ်ညီဘၣ်ခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်အဃိလီၤ. တၢ်ဟဲယိးအီၤလၢကျဲဒီးတၢ်တီဆှၢအီၤလၢ ချံကတံာ်တာ် ၁ နၣ်ရံၣ် ဒီးပလဲၤကတုၤဂခ---တၢ်လီၢ်အဂီၢ်ကယံၤဝဲတနၣ်ရံၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢဂခ---တၢ်လီၢ်ဒီးတုၤဆူ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအိၣ်အလီၢ် ပကဘၣ်လဲၤလၢ သိလ့ၣ်အဃိမ့ၢ်တၢ်လၢအကီခဲဝဲဒိၣ်မးလီၤ.” အဝဲသ့ၣ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ၃ ဂၤလဲၤထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလီၤဆီလိာ်သးဒီးအဝဲသ့ၣ်လဲၤသမံသမိးကွၢ်က့ၤအသးတန့ၢ်လၢၤဘၣ်ခီဖျိလၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအပှ့ၤကလံၤဒိၣ်အဃိလီၤ.

ဒ်န့ၣ်အသိးတၢ်အိၣ်သးဒ်အံၤတဖၣ်ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးအီၤလၢ စီၤကတ---လၢအမ့ၢ်သဝီသးပှၢ်အိၣ်ဝဲလၢဂဂ---သဝီ, နိၣ်ဖိကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤလၢ “ဘၣ်ဃးဆူၣ်ချ့တၢ်ထီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ် ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိအိၣ်ဝဲစှၤဂၤဖဲအံၤလီၤ. ဖဲတၢ်ဒုးကဲထီၣ်အကတီၢ် ပှၤမ့ဆိက့နးနးကလဲာ်န့ၣ် ပကဘၣ်လဲၤဆှၢအီၤ လၢယိၤကီၢ် ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူဆါယါဘျါအဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤတဖၣ်ကီခဲဝဲခီဖျိလၢကျဲန့ၣ်တၢ်အိၣ်သးတဂ့ၤဘၣ်(တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ, ကဘီယူၤခးတၢ် ဒီးတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်) အဃိန့ၣ်လီၤ. ပှၤဘၣ်ဟးထီၣ်က့ၤလီၤ လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤလီၤ. လၢသဝီပူၤကသံၣ်သရၣ် မ့တမ့ၢ် ကသံၣ်ကသီတအိၣ် လၢတၢ်ကူစါသးအဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ လီၢ်ကဝီၤဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်မၤစၢၤသဝီဖိတဖၣ်တသ့ဖဲအသ့ဒ်အဝဲသ့ၣ်မၤဝဲသ့အသိးလီၤ.”

မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးစ့ၢ်ကီးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တံာ်တာ်လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအညီ အနးကတၢၢ်ဖဲ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးအိၣ်ဒံးဝဲ တကးဘၣ်လၢတၢ်ကသူကျဲမုၢ်ဒီးကျဲလၢပှၤဒါလီၤလၢလၢၢ် သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်ဘၣ်ခီဖျိလၢ သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ် အိၣ်ထီၣ်ဒံးအဃိန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိအါဂၤလၢအအိၣ်လၢသဝီအါဖျၢၣ်လၢ ကီးတရံးဒီးဝီၢ်ရ့ၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲခီဖျိတၢ်ဆါဟံၣ်တအိၣ်ဘူးဒူသဝီတဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဆူၣ်ချ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ် မ့ၢ်အိၣ်ဘူးဒၣ်လဲာ်ယံၤဝဲ, ကျဲတၢ်အိၣ်သးတဂ့ၤ, ထံလုာ်ဘၢတၢ်, တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ပူၤဖျဲးဂီၢ်အိၣ်အဃိဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီ တၢ်ခဲလၢတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ သဝီဖိတဖၣ်ပှ့ၤပာ်ကသံၣ်လၢကျးတဖၣ်ဒ်သိးကသူဝဲလၢတၢ်ဆါလၢအနးတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးမ့ၢ်အိၣ်ထီၣ်ခီဖျိစုကဝဲၤတၢ်ဒုး ဒီးတၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဖိတဖၣ်အဖီခိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်သးသမူတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တုၤဒၣ်လဲာ်သဝီဖိတနီၤသးသမူဟးထီၣ်ခီဖျိလၢတဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါချုးဆၢချုးကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲလါအီကူး ၇ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ဟါခီ ၇ နၣ်ရ့ၣ် ၃၈ မံးနံးအဆၢကတီၢ် SAC ခမရ နီၣ်ဂံၢ် (၂၄၆)ခးလီၤမီထၣ်ချံတဖၣ်ဒီးလီၤတဲာ် ဘၣ်ဖဲဂဃ---သဝီ, ထဲၤဝၤစ့ၤကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အခါဘၣ်ဒိဝဲဖိသၣ်မုၣ်လၢသးအိၣ်၁၁နံၣ်လၢအ မံၤမ့ၢ် နီၢ်ကပ---တဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ်ဒိဖဲအစုဖီလာ်,အဟၢဖၢဒီးအချၢဃံန့ၣ်လီၤ. ဖိသၣ်မုၣ်အံၤတၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဂင---လၢ အမ့ၢ် KDHW တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စီၤကဖ---အိၣ်လၢဂဃ---သဝီစံးဝဲလၢ “တချုးပကလဲၤဆှၢနီၢ်ကပ---န့ၣ် အခီထံးပဆိမိၣ်လၢ ပကလဲၤခီထံဒီးဒိးထိ, ပမ့လဲၤခီထံန့ၣ် ကျဲကဘူးလီၤဒီးချ့တစဲးဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ် လၢတၢ်စူၤဒီးထံဒိၣ်အဃိ ပဘၣ်လဲၤကျဲလၢအဂၤတဘိ လၢတၢ်ကိးအီၤလၢ ငစ---ကျဲအဃိ ပဘၣ်လဲၤယံၤဝဲတကးဘၣ်ခီဖျိလၢထံဒိၣ်ဒီး ကျဲစ့ၢ်ကီးဟးဂီၤအဃိလီၤ. ပမ့လဲၤလၢ SAC ကမျၢၢ်တၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ် တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤကအါ. ပ KNU ခိၣ်နၢ်တဖၣ်မၤစၢၤပှၤဒီးတ့ထီၣ်န့ၢ်ပှၤတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖျၢၣ်အဃိပလဲၤလၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးဝဲန့ၤဒီးပတဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤနီတမံၤဘၣ် အိၣ်ဒၣ်ပဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်သးအိၣ်အတၢ်မၤဘူၣ်လီၤ.”

ခီဖျိလၢတၢ်စူၤဒိၣ်ဒီးဟီၣ်လာ်လၢဒ့လိၣ်မုၢ်နုာ်ကဝီၤ, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်အဃိ သဝီဖိတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ကလဲၤပှ့ၤတၢ် ဒီးတၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ် လၢဝ့ၢ်ပူၤမ့တမ့ၢ် တၢ်လီၢ်အဂၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးသဝီဖိတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ မ့ၢ်လၢတၢ်စူၤဒိၣ်အဃိထံလုာ်ဘၢကွံာ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖၣ်လၢ အအိၣ်လၢလၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဖဲလါမ့ၤတုၤလါယူၤလံ ၂၀၂၄နံၣ်အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢမူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်အိၣ်သး, တၢ်တအိးထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢး ဒီးကသံၣ်ကသီတအိၣ်လၢပှဲၤအဃိသဝီဖိအါဂၤဘၣ်လဲၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ်လၢအယံၤတဖၣ်ဒီးဘၣ်ဒိအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တကးဘၣ် ကျိၣ်စ့တဖၣ်စ့ၢ်ကီးလၢာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟၢဖၢလူ, တၢ် လိၤကိၢ်ဒီးတၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဃၢ်တဖၣ် ဟဲအါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဖဲတၢ်စူၤခါအဆၢကတီၢ်ဃိဒုးသဘံၣ်ဘုၣ်အါထီၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဃ) တၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသုးလီၢ်သုးကျဲဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီအဂုာ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်

သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးခီဖျိ SAC သုးတဖၣ်ထီၣ်ဒုးအဝဲသ့ၣ်အဒူသဝီတပယူာ်ဃီ, ခီဖျိတၢ်ဒုးကဲ ထီၣ်ခဲအံၤခဲအံၤ, မ့တမ့ၢ်ခီဖျိတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ပျံၤဝဲသုးမီၤစိရိၤအတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤတပျုာ်တပျီၤအဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ် အိၣ်ကဒုအဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်အိၣ်သးနးနးကျံၤကျံၤလၢအမၤ ဘၣ်ဒိဝဲအ ဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးအတၢ်အိၣ်သးနးနးကျံၤကျံၤအံၤ ကီခဲဝဲလီၤဆီဒၣ်တၢ် လၢဖိဒံဖိသၣ်, သူၣ်က့သးပှၢ်, ဒီးပှၤမိၢ်ဒၢဖိဆံးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ခီဖျိကသံၣ်ကသီ ဒီးတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ် လီၤဆီလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တအိၣ်ဘၣ် အဃိန့ၣ်လီၤ.

အဒိ, ခီဖျိ SAC သုးအတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်စးထီၣ်လၢလါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၃ တုၤလၢ လါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ် ဖဲဘန---သ၀ီ, ကီးလၢၢ်ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤအဃိန့ၣ် သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢဘန---သဝီ ဒီးသဝီအဂုၤအဂၤဖဲသထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဝဲဆူသထူၣ် (သထိၣ်) ဝ့ၢ်, အယ---ဝ့ၢ် (အိၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ပူၤ), ဒီးဆူစအ---လ့ပူၤန့ၣ်လီၤ. စီၤစ--- လၢအမ့ၢ်ဝဲပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသဝီဖိလၢဘန---သဝီ တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ “သီခါဖးဒိၣ်လၢအအိၣ်လၢစယ---သဝီတဂၤဟဲဆူပအိၣ်ဒီးဟဲဟ့ၣ်ပှၤထံအီန့ၣ်လီၤ. ပအိၣ်လၢလ့ဝဲအံၤအပူၤန့ၣ် တၢ်ဂၢၢ်ဒိၣ်မးအဃိ ဘၣ်ဒိဝဲပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ခီဖျိပတအိၣ်ညီနုၢ် တၢ်လီၢ်လၢတၢ်ဂၢၢ်ဒိၣ်မးဒ်အံၤအဃိန့ၣ်လီၤ. […] ပှၤသဝီဖိတနီၤအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်အဃိ ပမၢဝဲကီၢ်သူလ့ၤ (KDHW) ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢ ကဟဲဒီးမၤစၢၤပှၤ [ဟ့ၣ်ကသံၣ်ကသီဒီးတၢ်ကူစါယါဘျါ] န့ၣ်လီၤ. […] တၢ်ဘၣ်တမုၢ်ဒီးတၢ်ကူးသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆါလၢကဲထီၣ်အါကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.  […] သဝီဖိတနီၤဒိးန့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဟၢဖၢလူ ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဟဲဃ့ၢ်အိၣ်ဖဲအံၤ အခီၣ်ထံးတသီခံသီန့ၣ်လီၤ.”

လၢတၢ်စူၤခါအဆၢကတီၢ်န့ၣ်ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကီတၢ်ခဲခီဖျိတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးလီၢ်တမူာ်တနီၢ် ဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်တလၢတပှဲၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. သဝီသးပှၢ် လၢလၢအမံၤမ့ၢ်စီၤအဖ---, လၢအအိၣ်လၢစယ---သဝီ, မဲၢ်ကျီကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ် ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ “ပှၤလၢအလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်လၢထံကွာ်ခံသ့ၣ်တဖၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲ  ---သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်စံးဝဲဒၣ်လၢအ----မ့ၢ်အိၣ်န့ၣ် ကဂ့ၤဒိၣ်ဝဲခီဖျိအဝဲသ့ၣ်မံနီၤဝဲလၢအဖီခိၣ်သ့ဒီး ကးဘၢစ့ၢ်ကီး တၢ်ကပၤလၢအဝဲ သ့ၣ်ကမံအဂီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. […] အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲပ့ၢ်ပီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢကဒီသဒၢအဝဲသ့ၣ်လၢပစိၤတၢ်ဃၢ်အ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. […] သရၣ်တဂၤ တဲယၤလၢပစိၤတၢ်ဃၢ်အ့ၣ်ဝဲ ပှၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်မၤလိတၢ်လၢပှၢ်ပူၤအခါန့ၣ်လီၤ. ပှၤဖိသၣ်တနီၤ ဒိးန့ၢ်ဝဲတၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဃၢ်န့ၣ်လီၤ.” အဝဲတဲအါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ

“ပှၤမိၢ်ဒၢအိၣ်ဖျဲၣ်အဖိတဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်သးမ့ၢ်အိၣ်ဒ်သိးလၢညါန့ၣ်, ပလဲၤဆူကသံၣ် ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်သ့ဝဲ ဒီးအဝဲကဒိးန့ၢ် ဘၣ်ကသံၣ်ကသီ ဒီးတၢ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢန့ၣ်လီၤ.”

စီၤအဖ--- ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလံလၢပှၢ်ပူၤသၢနံၣ်လံစးထီၣ်လၢ SAC ကဘီယူၤဟဲခးလီၤ တၢ်လၢအသဝီပူၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.

ညီနုၢ်န့ၣ်ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤဆူတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိအအိၣ်တတုၤဘၣ်. နီၢ်ဒယ---, လၢအသးနံၣ်အိၣ်ဝဲ (၅၆) နံၣ်ဒီးအိၣ်လၢ စခ---သ၀ီ, မဲးညူးကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် န့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလၢပှၢ်ပူၤခီဖျိတၢ်ဒုးကဲထီၣ် ဒီး SAC ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီယူၤဒီးခးလီၤတၢ်ဒီးကျိဖးဒိၣ် စးထီၣ်လၢ လါမးရှး ၂၈ သီ ၂၀၂၄ နံၣ်လံၤလံၤလံန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ “ပလဲၤကူစါယါဘျါပသးလၢကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢအအိၣ်လၢလ့ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ပလဲၤလၢအအိၣ်မ့ၢ်တုၤန့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်ကသံၣ်ဘၣ်ဆၣ်ပလဲၤ မ့ၢ်တတုၤဘၣ်တခီ ပဘၣ်တူၢ်ဒၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. […] တနံၣ်ညါအံၤ [၂၀၂၄] န့ၣ်, ပှၤလၢဟံၣ်ကိးဖျၢၣ်ဒဲး ဘၣ်ဝဲသမူးဖိ တၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. ပှၤတနီၤန့ၣ်ဘၣ်ဝဲနးမး ဘၣ်ဆၣ်ပှၤတနီၤဒုဘၣ်ဝဲတနးထဲန့ၤဘၣ်. ပှၤလၢအဘၣ်နးသ့ၣ်တဖၣ်အမဲာ်သၣ် ထီၣ်ဂီၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်ကိးဖျၢၣ်ဒဲး [ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ] ဘၣ်ဝဲတၢ်ဆါအံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး စီၤဒခ---- လၢအအိၣ် လၢစလ--- သ၀ီ, မးထီကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် အပူၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အိၣ်သးလၢပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလၢ စလ--- သဝီသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒ်အံၤ “ပစိၤတၢ်ဃၢ်အ့ၣ်ဝဲအဝဲသ့ၣ် [ပှၤဘၣ် ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်] ဒီးအဝဲသ့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဝဲတၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဃၢ် ဒီးတၢ်ဟၢဖၢလူ ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အကသံၣ်ကသီတအိၣ်ဘၣ်. ပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲခီဖျိ ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဝဲလၢတၢ်လီၢ်ယံၤဒီးပှၤန့ၣ်လီၤ.”

သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုအဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ပျံၤဒံးဝဲ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးတၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ်နီၢ်ဒလ---, လၢအအိၣ်လၢ စမ---သဝီ, မဲၤကျီကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒ်အံၤ “တၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမး. ယဖိလၢအဆံးကတၢၢ်တဂၤအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ် ဒီးပအိၣ် လၢပှၢ်ပူၤအဃိပကသံၣ်ကသီတအိၣ်နီမံၤဘၣ်. ပဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီတၢ်ခီဖျိတၢ်ဆါဟံၣ်အိၣ်ဖးယံၤန့ၣ်လီၤ […]. ပမၤမနုၤမးတသ့ဘၣ်. ပဖီအီၣ်တၢ်ဒၣ်လဲာ်တသ့ဘၣ်. ဖဲအိၣ်တနၤန့ၣ်, ပတအီၣ်ဘၣ်မ့ၤဘၣ်.” သဝီဖိအဂၤတဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ဒမ--- ဒီးအိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢသဝီတဖျၢၣ်ဃီန့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ “ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤမိၢ်ဒၢ လၢအအိၣ်ဖျဲၣ်အဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤဂၤအဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတနီၤစံးဝဲဒၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤကဲၤမ့ၣ်အူတဘူၣ်ဘၣ် [ဒ်သိး SAC သုးသုတထံၣ်အဝဲသ့ၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်] ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်အဖိလၢမုၢ်နၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤမိၢ်ဒၢတနီၤအိၣ်ဖျဲၣ်အဖိလၢကျဲဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အဆၢကတီၢ်အဃိ တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ.”

သဝီဖိတဖၣ်ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုအဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်နီၢ်နီၢ်မ့ၢ်ဝဲ ကသံၣ်ကသီဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအတၢ်မၤသကိး လၢအဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤကလုာ်ဒူၣ်ပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးပှၤတဝၢအတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်, ဆဲးဟ့ၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအရ့ဒိၣ်ဒီးအလိၣ်နီၢ်နီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ပၣ်ဃုာ်ဒီးကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ်, ဆူပှၤလၢအဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢလီၢ်ကဝီၤတနီၤအပူၤန့ၣ်, သဝီဖိလၢအဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤကူစါယါဘျါအသးလၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢအဘၣ်တၢ်အိးထီၣ်အီၤလၢ CDM ကသံၣ်သရၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ်ထၢၣ် ပုချၢတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး, သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မၤစၢၤလိာ်စ့ၢ်ကီးအသး တဂၤဒီးတဂၤ ဒီးဆီၣ်ထွဲသဝီဖိလၢအဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်ကျဲးစၢးမၤပှဲၤစ့ၢ်ကီး  တၢ်ဒီသဒၢအတၢ်လီၤဟိလီၤဖျဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိအါမး ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်ဘၣ်သးဒ်သိး KNU ကမၤဆူၣ်ထီၣ် အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.

င) တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢသးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်ဆံးစှၤဝဲ

စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအကဲထီၣ်အသးတပယူာ်ဃီအံၤ မၤဘၣ်ဒိဝဲလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူ ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲသးတၢ်ဆိကမိၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤ, ဃုာ်ဒီး SAC  အတၢ်ခးလီၤနါစိၤကျိဖးဒိၣ် ဒီးအတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီယူၤအံၤ မၤနးထီၣ်ဝဲသးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ အတၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ်လီၤ.[11] စီၤစ---လၢအမ့ၢ်ဝဲပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုသဝီဖိတဂၤလၢဘန---သဝီ, ကီးလၢၢ်ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်ပာ်ဖျါဝဲဒ်အံၤ 

“ပိာ်မုၣ်တနီၤတူၢ်ဘၣ်ဝဲသးအတၢ်ဂ့ၢ်ကီ [သးတၢ်တူၢ်ဘၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စး] အဃိအဝဲသ့ၣ်နၢ်ဟူဝဲကျိဖးဒိၣ်သီၣ်တန့ၢ်ဘၣ်. တမ့ၢ်ထဲပိာ်မုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်, ဖိဒံဖိသၣ်အါမးစ့ၢ်ကီးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ သးအတၢ်ဂ့ၢ်ကီ [သးတၢ်တူၢ်ဘၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စး] ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်နၢ်ဟူကျိဖးဒိၣ်သီၣ်န့ၣ်အဝဲသ့ၣ်စံၣ်, ကိးပသူ, ဟီၣ်, ဒီးသးပ့ၤနီၣ်အသးဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ.”

ပှၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်န့ၢ်ဘၣ်သးအတၢ်တူၢ်ဘၣ် ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးနးနးကျံၤကျံၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဖဲလၢပှၤလၢအအဲၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်သံ, မ့တမ့ၢ်ဖဲလၢအတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟးဂူာ်ဟးဂီၤကွံာ်ဝဲခီဖျိ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးအဃိဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ SAC ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲဃီဖိပျဲၢ်ကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဖဲလါမးရှး ဒီးလါမ့ၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤအဃိ သဝီဖိလၢအအိၣ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤဖဲန့ၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဝဲလၢပှၢ်ပူၤဒီးအဝဲသ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးသးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤဒန---လၢအအိၣ်လၢ စန---သဝီ, ပယၢ်ရီကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ “လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အခိၣ်နူာ်မၤတၢ်ဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးဒ်ပှၤလၢအဂၤ သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ဖဲလၢအဟံၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဝဲ ခီဖျိကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်, လီၤဂာ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အခိၣ်နူာ်တမၤတၢ်ဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးလၢၤဘၣ် [တူၢ်ဘၣ်ဝဲနီၢ်သးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်]. […]  နမ့ၢ်ကျဲးစၢးကတိၤတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တစံးဆၢဒၣ်လဲာ်နၤတဘျီဃီဘၣ်.” [12]

တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကရၢကရိတနီၤဒ်အမ့ၢ် KDHW ဒီးပိာ်မုၣ်အတၢ်ကရၢကရိတဖၣ် အတၢ်ကျဲးစၢးဘှါ ရှဲဝဲသးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်လိၣ်ဘၣ် လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်သးတၢ်ဆိကမိၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးအတၢ်ဆါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် မ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် စှၤဒံးဝဲဒၣ်ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအကဲထီၣ်အသးတပယူာ်ဃီအံၤ ဒုးကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒ်သိးတၢ်ကလဲၤဒီးအိၣ်သကိးထံၣ်လိာ်ဝဲ ပှၤဆူးက့ဆါဘီလၢအအိၣ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိ လၢပျီပူၤသ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးနီၢ်သးဒီးသးအတၢ်ဆိကမိၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်ဘၣ် ပျံၤဘၣ်ဖုးဝဲ ကဘီယူၤအတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ် ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဆါပယွဲလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ထီဘိအဃိန့ၣ်လီၤ.[13] 

၄. တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးသဲစးအတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး - SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ် ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အခွဲးအယာ်

SAC ကဘီယူၤအတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ် ဒီးအတၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးကျိဖးဒိၣ်ဆူထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်အိၣ်ဆိးအလီၢ်အကျဲ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒူဖိသဝီဖိတၢ်သံတၢ်ပှၢ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ်, မၤဘၣ်ဒိသဝီဖိအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ, တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဒီးတၢ်အိၣ်မူဘၣ်မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးဝဲဒူသဝီသ့ၣ်တဖၣ်တပယူာ်ဃီ အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တ ဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ အတၢ်ကွၢ်ထဲကဟုကယာ် လၢအဂ့ၤဒီးလၢပှဲၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢဖိဒံဖိသၣ်, သူၣ်က့သးပှၢ်, ဒီးပှၤမိၢ်ဒၢဖိဆံး လၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါမူာ်မူာ်နီၢ်နီၢ် လၢအဒူသဝီတသ့ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဆါဟံၣ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် ညီနုၢ်န့ၣ်တၢ်တအိးထီၣ်အီၤဘၣ် ခီဖျိတၢ်ဘၣ်ပျံၤဝဲ SAC အတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်အဃိ န့ၣ်လီၤ. SAC သုးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဒီးအတၢ်ထီၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်တံာ်တာ်လၢဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထဲကဟုကယာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်တဘျီတခီၣ်န့ၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုစ့ၢ်ကီးဝဲဃုာ်ဒီးသဝီဖိလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်လဲၤဝဲဆူပှၤလၢအလိၣ်ဘၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်တတုၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတနီၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒီး SAC သုးအတၢ်မၤပျံၤ ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်စိာ်ဝဲကသံၣ်ကသီအပီးအလီ ဒီးဟးကွၢ်ဝဲ ပှၤဆူးပှၤဆါအခါန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် အသးသမူအိၣ်လၢတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ်အပူၤ ဒီးပှၤလၢအသးဆူၣ်မၤတၢ်စှၤလီၤဝဲန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ကသီတလၢတလီၣ် ခီဖျိ SAC သုးဟံးန့ၢ်ကွံာ်ဝဲ ဒီးစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢ အကဲထီၣ်အသးတပယူာ်ဃီအံၤ မၤနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်အိၣ်သး ဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်အဃိ, တၢ်ကူစါယါဘျါအပှ့ၤကလံၤဟဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲအါမး ဒီးပှၤအါဂၤဒိးကူစါယါဘျါအသးတန့ၢ်လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်လၢဒူဖိသဝီဖိလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ကီခဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဒီးလီၢ်က၀ီၤတၢ်ဆါဟံၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် တအိၣ်ဒီးကသံၣ်ကသီတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်အပီးအလီလၢပှဲၤလၢၤဘၣ် ခီဖျိတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အကလုာ်ကလုာ်, ပၣ်ဃုာ်ဝဲ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုး, တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအတၢ်မၤဃံးသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်တြီဃာ်တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သူဝဲကသံၣ်သ့ၣ်ဂံၢ်ဝၣ်စဲသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ်လဲၤဝဲဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ် ခီဖျိတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်လၢအမူာ်နီၢ် လၢအလီၢ်ကဝီၤပူၤတအိၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီၣ်ဒုးခးလီၤတၢ်တပယူာ်ဃီ ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲသးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမၤနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတအိၣ်လၢလၢလီၣ်လီၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, တၢ်ကီတၢ်ခဲ ဒီးတၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိမ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ လီၢ်ကဝီၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤတဝၢဒီး ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးဒူဖိသဝီဖိကဒဲကဒဲ ကျဲးစၢးမၤစၢၤလိာ်သး ဒီးဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဆူ လီၢ်ကဝီၤဒူဖိသဝီဖိ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. 

တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အခွဲးအယာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးလၢအဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢအတကွီၣ်ဖီလာ်, ပၣ်ဃုာ်ဒီးလံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဘၣ်ထွဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.[14] တၢ်အံၤမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤကိးဂၤဒဲးအိၣ်ဒီးခွဲးယာ်လၢ ကအိၣ်မူဘၣ်တၢ်အိၣ်မူပတီၢ်လၢကြၢးဘၣ်ဝဲဒီး တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီး တၢ်အိၣ်မူအတၢ်အိၣ်သးလၢအဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် လံာ်ဃံးဃာ်ဘၣ် ထွဲမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်, တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်, ဒီးလုၢ်လၢ်ထူသနူအခွဲးအယာ် (ICESCR) အပူၤ, လၢထံကီၢ်လၢအဆဲးစုပနီၣ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲး ကဘၣ်လူၤပိာ်ထွဲဒီးမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢ အထံဖိကီၢ်ဖိအိၣ်မူဘၣ်တၢ်အိၣ်မူပတီၢ်လၢအဂ့ၤကတၢၢ် လၢအနီၢ်ခိဒီးနီၢ်သး တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[15] တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အဝဲအံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲ ကဟုကယာ်ချုးဆၢချုးကတီၢ်, လၢတၢ်တူၢ်လိာ်အီၤသ့, ဒီးလၢတၢ်ဟ့ၣ်အပှ့ၤကလံၤန့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤ တူၢ်လိာ်ပာ်ပနီၣ် ဝဲ ICESCR လံာ်ဃံးဃာ်အံၤ အဃိအမူဒါအိၣ်ဝဲလၢကဘၣ်ဒီသ ဒၢဒီးမၤဂ့ၤထီၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ် လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် အရ့ဒိၣ်ဝဲလီၤဆီ, ဒ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအသဲစးတၢ်ဘျၢ (IHL) ပာ်ဖျါဝဲ တၢ်ဒီသဒၢလၢကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိ ဒီးကသံၣ်ဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[16] SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးပညိၣ်ခးဝဲကသံၣ်ဒၢးဒီးတၢ်ဆါဟံၣ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအမၤကမၣ် IHL ခီဖျိတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထဲ ကဟုကယာ်အဒၢးဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဆါဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢအီၤလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လဲၤကပာ်ဝဲ တၢ်ဘျၢအံၤ သ့ထဲဒၣ်ဆၢကတီၢ်ဖဲလၢ တၢ်သူဝဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအကဲထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် လၢဒုၣ်ဒါအဂီၢ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ပာ်ဃာ်တၢ်စုကဝဲၤပီးလီသ့ၣ်တဖၣ်လၢအပူၤန့ၣ်လီၤ.[17] SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးခးဝဲ တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထဲကဟုကယာ်အဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် မၤကမၣ်ဝဲတၢ်ဘျၢ လၢတၢ်ကဘၣ်ဟ့ၣ်ဝဲကသံၣ်ကသီ တၢ်ကူစါယါဘျါလၢအရ့ဒိၣ် တကးဘၣ်အမဲာ်ညါ ထီဒါဝဲဂံၢ်ခီၣ်ထံးသဲ စးတၢ်ဘျၢလၢ IHL အဖီလာ် လၢတၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢဝဲ ကသံၣ်ဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[18] တၢ်ထီၣ်ဒုးခးဝဲတၢ်ဆါဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ် ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢဖးဒိၣ်ဃုခါအကျါတခါလၢအဘၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်ဒီးထီဒါအီၤလၢ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအကွီၢ်ဘျီၣ် အတၢ်ဃ့ထီၣ်လၢတၢ်ကပတုာ်ဝဲတၢ်မၤဆါ ပယွဲဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ် ဒုးတၢ်ယၤ အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.[19] 

IHL လုၢ်လၢ်ထူသနူသဲစးတၢ်ဘျၢ အပူၤန့ၣ်ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢကရူၢ်ကရၢလၢအပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် အပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်ဝဲအခွဲးလၢ တၢ်အိးဟိထီၣ်ကျဲ လၢတၢ်ကဆှၢဝဲပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, ပၣ်ဃုာ်ကသံၣ်ကသီ အပီးအလီသ့ၣ်တဖၣ်, ဆူထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်လၢအလိၣ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.[20] SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးခးတၢ်နါစံၣ်နါစိၤ ဒီးအတၢ်ဟံးဆူၣ်ကသံၣ်ကသီဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အတၢ်သမံသမိးအတြဲၤန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်မး လၢတၢ်ကဆှၢဝဲကသံၣ်ကသီအပီးအလီသ့ၣ် တဖၣ်ဘံၣ်ဘံၣ်ဘၢဘၢဆူကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါတၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. IHL လုၢ်လၢ်ထူသနူသဲစးတၢ်ဘျၢ ပာ်ပနီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢကသံၣ် ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢအီၤ လၢတၢ်အိၣ်သးကိးကတီၢ်ဒဲးအပူၤဖဲလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.[21] ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ် လၢတၢ်မၤဆါပယွဲအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ လၢတမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဘၣ်န့ၣ် တၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢအဝဲသ့ၣ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်မၤအမူအဒါလၢအရ့ဒိၣ်လၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအပူၤကသ့ ဒီးပၢၤဃာ်တၢ်တကွၢ်မဲာ်တၢ်ဘၣ်ထွဲ တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤကသံၣ်ကသီ လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[22] ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢဒီသဒၢဝဲကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဟီၣ်ကဝီၤပူၤဒီးတၢ်လီၢ်လၢတဘံၣ်တဘၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအဃိ တၢ်မ့ၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအဝဲသ့ၣ်ဒီးမၤဆါပယွဲအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မၤကမၣ် IHL သဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်, ကရၢသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ကဘၣ်ပာ်ကဲဒီးဒီသဒၢအီၤ ဒီးတၢ်ကဘၣ်မၤလီၤတံၢ်ဝဲတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးတၢ်သဘျ့လၢကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်အတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အုၣ်သးလၢအဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဖဲလံာ်ဒုးသ့ၣ်ညါဝဲအံၤအပူၤန့ၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ် SAC အတၢ်ဆဲး ထီဒါမၤပယွဲဝဲကသံၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ် အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် လၢခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါတၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. 

လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ (ICL) အဖီလာ်န့ၣ်, တၢ်ထီၣ်ဒုးခးဝဲတၢ်ဆါဟံၣ်ဒီး တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ ပှၤဆူးပှၤဆါဒီးပှၤဘၣ်ဒိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အလီၢ် လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ်ဒ် အဖျါလၢ ရိမ်အလံာ်ဃံးဃာ် (Rome Statue) အဆၢဖိ ၈ (၂)(e) (iv) အပူၤအသိးန့ၣ်လီၤ.[23]

၅. တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်

ဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်, ကရၢသဘျ့သ့ၣ်တဖၣ်, လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပဒိၣ်ပပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်

• ဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူလီၢ်ကဝီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးကလုာ်ဒူၣ်ပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အမၤစၢၤဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဘၣ် လဲၤခီဖျိဒီးဘှါရှဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢအဟဲအိၣ်ထီၣ်ခီဖျိ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဆါပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ. မၤစၢၤတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအကျိၤအကျဲလၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်, ပၣ်ဃုာ်သးဂ့ၢ်ဝီပီညါတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ,လၢပှၤတဝၢလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်.
• ဟ့ၣ်မၤစၢၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်အပီးအလီ, ဒီးကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤခီဖျိ လီၢ်ကဝီၤတၢ်ကရၢကရိလၢအမၤတၢ်ဘၣ်ထွဲ တၢ်ဟ့ၣ်ကလီတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ဆူဒူဖိသဝီဖိလၢအလိၣ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်. မၤလီၤတံၢ်ဒ်သိးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လီၤဆီသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲလၢပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်, မိၢ်ဒၢဖိဆံး, ဖိဒံဖိသၣ်, ဒီးပှၤဖၢစၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်. 
• မၤလီၤတံၢ်ဒ်သိး တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤနုာ်လီၤဘၣ်ထွဲတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤခီဖျိတၢ်တဲသကိး မၤသကိးတၢ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤအပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်, ကညီဆူၣ်ချ့မၤစၢၤဝဲၤကျိၤ (KDHW), ဒီးပှၤတဝၢကရူၢ်ကရၢ လၢအကွၢ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဟ့ၣ်အီၤလၢအဘၣ်လိာ်ဖိးမံဒီးလုၢ်လၢ်ထူသနူ ဒီးလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ကွၢ်မဲာ်တၢ်ဘၣ်ကသ့ဝဲအဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• ဆဲးဟ့ၣ်အါထီၣ်ကျိၣ်စ့အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လၢတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်အဂီၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ကွၢ်ထွဲမိၢ်ဒၢဖိဆံးဒီးတၢ်မၤလီၤမၢ်တၢ်ညၣ်ဂိၢ်လိၤကိၢ်တၢ်ဆါန့ၣ်တက့ၢ်. ဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ခီဖျိ KDHW ဒီးဆူၣ်ချ့မၤစၢၤကရူၢ်ကရၢလၢပှၤတဝၢပူၤသ့ၣ်တဖၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢ ကလုာ်ဒူၣ်ခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါလီၢ်ကဝီၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒ်သိးတၢ်မၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢ ဒူဖိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါခဲလၢာ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• မၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢ ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးပှၤအဂၤလၢအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဘၣ်ဒိခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီးတၢ်မၤဆါပယွဲအဃိသ့ၣ်တဖၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါသဘျ့ လၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ဟ့ၣ်အဘူးအလဲဘၣ်န့ၣ်တက့ၢ်. ကရူၢ်ကရၢမၤတၢ်ဘၣ်ထွဲ တၢ်ဟ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကြၢးမၤစၢၤပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ခီဖျိတၢ်ဟ့ၣ်ကျိၣ်စ့ ဒီးတၢ်သူၣ်ထီၣ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ်ကံၢ်စီ ဒ်သိးတၢ်မၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ခဲလၢာ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူးစါယါဘျါလၢအဂ့ၤဒီးသဘျ့ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• ဟ့ၣ်အါထီၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးတၢ်လိၣ်ဘၣ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢလီၢ်ကဝီၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ကရၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်အါထီၣ် သးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ကသ့အဂီၢ်တက့ၢ်. တၢ်အံၤပာ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိဒီး ဒုးလိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ်အါထီၣ်ပှၤလၢ အနၢ်ပၢၢ် သးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဖၣ် ဒ်သိးတၢ်ဟ့ၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်ဒီးထီဘိကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ, ဒုးအိၣ်ထီၣ်ကရူၢ်မၤတၢ်ဘၣ်ထွဲသးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လၢအလဲၤဆူ တၢ်လီၢ်တတီၤဘၣ်တတီၤသ့သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်လဲၤတုၤဆူ တၢ်လီၢ်ဖးယံၤဖးစၢၤ လၢခိခိၣ်ကစၢၢ် ကျါသ့ၣ်တဖၣ်ကသ့အဂီၢ် ဒီးဒ်သိးပှၤဆူးပှၤဆါသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• တြီဃာ်တၢ်ဆါစုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်ဆူကီၢ်ပယီၤ ဒီးဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးတုၤလီၤတီၤလီၤဘၣ်ထွဲတၢ်ဆါ စုကဝဲၤဒီးဒုးယၤပီးလီသ့ၣ်တဖၣ်ဆူကီၢ်ပယီၤသုးအအိၣ်, ပၣ်ဃုာ်ကဘီယူၤသိ, ကဘီယူၤ, ကဘီယူၤအက့ အခီသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ကွၢ်ထွဲကတီၤပီးလီသ့ၣ်တဖၣ်, ကျိချံမျိာ်သၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, စဲးဖီကဟၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်သိၣ်လိသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးပီညါအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.  
• ဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးဘၣ်ထွဲသိဒီးဂာ်သဝံအတၢ်ဟဲနုာ်တက့ၢ်. ဒ်န့ၣ်အသိးဖီၣ်ဃံးပယီၤသုးမီၤစိရိၤ အသုးခိၣ်သုးနၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အကံၢ်အစီလၢကထီၣ်ဒုးမၤဆါပယွဲထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်အဂံၢ်ကစၢ်လီၤအဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးမၤလဲၢ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါအတကွီၣ် ဒ်သိးတၢ်ကဒုးပၣ်ဃုာ်တၢ်မၤကမၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ထီဒါကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်. ဒ်န့ၣ်အသိး, ဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ် SAC အဂ့ၢ်ဝီ ခီဖျိအတၢ်မၤကမၣ် ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤ ခီဖျိလိာ်ကွီၢ် SAC ခိၣ်နၢ်သ့ၣ် တဖၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ, ပၣ်ဃုာ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အကွီၢ်ဘျီၣ် (ICC) ဒီးခီဖျိဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်စံၣ်ညီပီတ့အကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

လံာ်ကုမဲာ်ညါတၢ်ဂီၤအဂ့ၢ်

တၢ်ဂီၤအံၤဘၣ်တၢ်ဒိန့ၢ်အီၤဖဲလါအီကူး ၂၀၂၄ နံၣ် ဖဲ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတဖျၢၣ်လၢအအိၣ်လၢ KNU တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအဖီလာ် လၢဟ့သၣ်ဝဲကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ် (ကၠီးကၠံ) ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂီၤအံၤပာ်ဖျါဝဲပိာ်မုၣ်ဖိတဂၤလၢအဟဲတုၤဆူတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးလၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူးစါယါဘျါအဂီၢ် ဖဲလၢအဝဲဘၣ်ဒိလၢ SAC  သုးအတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဖဲ လါအီကူး ၇ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ် ဖဲစဒ---သဝီ, ထူဝါစဲကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်ပူၤ ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. (တၢ်ဂီၤ- KHRG)