၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ

ခီဖျိလၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဒီးထံကီၢ်ပဒိၣ်အတၢ်ဒိၣ်စိဒီးဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤဝဲကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အလုၢ်လၢ်ထူသနူတၢ်ဆဲးတၢ်လၤဃိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှးဒီးဂဲၤလိာ်ဝဲလၢအခွဲးအယာ်အဂီၢ် အိၣ်လၢအနံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဆံလံဒ်သိးကသိၣ်လိဒီးမၤလိဘၣ်တၢ်ဒ်အလုလၢ်ထူသနူအိၣ်၀ဲအသိးန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ် တၢ်အိၣ်သးဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်၀ဲ ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီ ဟဲအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖိဒံဖိသၣ်အခွဲးအယာ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်မၤဘၣ်ဒိ အီၤ, တၢ်မၤလိကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်လၢၤဘၣ်, ဒီးခီဖျိတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် ဒီးတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ ဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢအတၢ်အိၣ်မူကိး ကပၤဒဲးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖိဒံဖိသၣ်လၢအအိၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်လီၢ်လၢအဘံၣ်အဘၢလၢအဝဲသ့ၣ်ကဖံးလိမၤဒိးဘၣ်တၢ်အဂီၢ် ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအအိၣ်ဒီးအကံၢ်အစီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကၠိဖိမိၢ်ပၢ်ဒီးဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး လိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအဖိအလံၤတၢ်ဖံးလိမၤဒိးအဂီၢ် ဒီးလီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤလိလီၢ်လၢအဘံၣ်အဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အုၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤဖဲအပူၤကွံာ်တနံၣ်တၢ်မၤလိနံၣ်လၢကီၢ်ပယီၤ အပူၤစးထီၣ်လၢလါယူၤ ၂၀၂၃ နံၣ်တုၤလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အဘၢၣ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်တၤတၢ်အကလုာ်ကလုာ်လၢဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဖဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ် ဒီး တၢ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤအခီၣ်ထံးတဆၢဒိၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အိၣ်သးဖုၣ်ကိာ်ဖိဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အခွဲးအယာ်လၢလီၢ်ကဝီၤပူၤတချုးဒ်လၢသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်ဒ်ဘၣ် ဒီးတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢအဟဲကဲထီၣ်သးအါထီၣ်စးထီၣ်လၢန့ၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါခံဆၢတဆၢတခီ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အုၣ်သးဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်တဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤ ဒီးအါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်တၤတၢ်ဒီးတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိာ် လၢဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ကျဲးစၢၤမၤပှဲၤ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအလီၢ်ကဝီၤပူၤအခါန့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ် လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးတၢ်အိၣ်သး ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးသဲစး ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဆူလီၢ်ကဝီၤဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ် လၢကျဲသနူတၢ်ဆီတလဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

၂. တၢ်အိၣ်သးအတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး

စံၣ်စိၤနုာ်တၢ်အိၣ်သး - ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အတၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤပူၤ

တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤအံၤဘျးစဲလိာ်ဝဲအသးလိၤလိၤဒီးသနူသ့ၣ်တဖၣ်လၢအ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤလၢ ၁၉၆၀ နံၣ်လံၤလံၤလံန့ၣ်လီၤ. သနူလၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤအကျါတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ “တဲာ်လွံၢ်တဲာ်” ဒီးသနူဝဲအံၤအတၢ်ပညိၣ်ခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးကမၤဟးဂီၤဝဲတၢ်ဘျးစဲလၢအအိၣ်လၢပှၤပၢၢ်ဆၢတၢ်ဖိဒီးအဝဲ သ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးလီၢ်ကဝီၤဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ခီဖျိတၢ်မၤတဲာ်ဝဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, တၢ်ဆှၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ, ဒီးကျိၤကျဲလၢတၢ်ကနုာ်လီၤပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ် ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤပၢၢ်ဆၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပယီၤ သုးမီၤစိရိၤသူဝဲသနူဝဲအံၤ ဒီးမၤဘၣ်ဒိဝဲဒူဖိသဝီဖိလၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ် အခွဲးယာ်အၢအၢသီသီ တအိၣ်ဒီးတၢ်ဟံး ထီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဂ့ၢ်ဝီနီတမံၤဘၣ် အိၣ်လၢအနံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဆံလံန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤဘၣ်ဒိဒူဖိသဝီဖိခွဲးယာ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤ ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အကျါပာ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး, တၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်သဝီဖိ, တၢ်မၤဆါပယွဲတၢ်, တၢ်ခးနါစိၤစုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဒူသဝီဟံၣ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်မၤဟးဂီၤသဝီဖိတၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကသံၣ်ကသီဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်မၤဃံးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဒီးတၢ်မၢဆူၣ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤဘၣ်ဒိဒူဖိသဝီဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်ဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ် ဒီးကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. 

ဖဲလၢတၢ်ဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ် လၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခး အတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအလံာ်ဃံးဃာ်အပူၤဖဲ ၂၀၁၅ နံၣ်ဝံၤအလီၢ် ခံန့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အတၢ်အိၣ်သး ဟဲဂ့ၤထီၣ်ဝဲလၢလီၢ်ကဝီၤလၢအအိၣ်ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ တနီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်သးလၢအဟဲဂ့ၤထီၣ်အကျါပာ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့, တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူခွဲးယာ်ဟဲ အါထီၣ်, တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဟဲဂ့ၤထီၣ်, တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်ဟဲအါထီၣ် ဒီးတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး သဘျ့ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, ဒူဖိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒံးဝဲဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်, တၢ်ဟ့ၣ်နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်စံၣ်ညီၣ်ဒီးတၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်သးလၢအဟဲဂ့ၤထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကညီသဝီဖိအါဂၤထံၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒ်အမ့ၢ်ကျဲလၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်ပယီၤကလုၣ်အတၢ်ဒိၣ်စိန့ၣ်လီၤ. အဒိ, တၢ်မၤလိကၠိဟဲအါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်လၢသုးမီၤစိရိၤဒီး KNU ခံဖုလၢာ်တၢ်ပၢဟီၣ်ကဝီၤပူၤဘၣ်ဆၣ် ညီနုၢ်န့ၣ်တၢ်တဒုးပာ်ဃုာ်ဝဲကညီကျိာ်မ့တမ့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ် ထွဲဒီးကညီတၢ်ဆဲးတၢ်လၤလၢတၢ်သိၣ်လိအလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိအပူၤဘၣ်. တုၤဖဲ ၂၀၁၄ နံၣ်န့ၣ်, တၢ်တြီဃာ်ဝဲတၢ်သိၣ်လိကလုာ်ဒူၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အကျိာ် လၢတၢ်မၤလိကၠိလၢကီၢ်ပယီၤဒီတဘ့ၣ်ညါအပူၤဒီးတၢ်အံၤပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢတၢ်သူဝဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒ်စုကဝဲၤပီးလီခိၣ်သ့ၣ်တခါ အသိး လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်ထံကီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနူလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ

တချုးလၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်ဒ်ဘၣ်န့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အသနူခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်အိၣ်ဝဲခံကလုာ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အသနူခံကလုာ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ ကၠိလၢ အအိၣ်လၢ ပယီၤပဒိၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲ အဖီလာ်ဒီးကၠိလၢအအိၣ်လၢကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (KNU) အဖီလာ် လၢအဘၣ်တၢ်တီခိၣ် ရိၣ်မဲအီၤလၢ ကညီကူၣ်သ့ဆဲးလၤဝဲၤကျိၤ (KECD) န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိပယီၤသုးမီၤစိရိၤအတၢ်သူဝဲပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိသနူတပယူာ်ဃီအဃိဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ KECD ဖဲ ၁၉၅၆ နံၣ်ဒ်သိးတၢ်ကကၢၤဃာ်ပၢၤဃာ်ဝဲကညီကလုာ်အလုလၢ်ထူ သနူတၢ်ဆဲးတၢ်လၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢ KECD အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်အပူၤန့ၣ် တၢ်အခိၣ်သ့ၣ်လၢတၢ်သိၣ်လိအီၤမ့ၢ်ဝဲကညီကျိာ်, ကညီတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ, တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤဒီးလုၢ်လၢ်ထူသနူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. 

ဖဲတၢ်မၤဝဲထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခးဖဲ ၂၀၁၅ နံၣ် ဒီးပယီၤသုးမီၤစိရိၤအတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံတနံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်ကၠိအကလုာ်အိၣ်ဝဲ (၅) ကလုာ်လၢလီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ကၠိအကလုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ (၁) KECD ကၠိ, (၂) ပယီၤပဒိၣ်ကၠိ, (၃) ကၠိလၢလီၢ်ကဝီၤဖိနီၢ်ကစၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲ (၄) တၢ်ဘူၣ်တၢ် ဘါကၠိ ဒီး (၅) ကၠိလၢအအိၣ်လၢပယီၤပဒိၣ် ဒီးလီၢ်ကဝီၤ KNU ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲသကိးအဖီလာ် လၢအသူဝဲလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်ခံခါလၢာ်န့ၣ်လီၤ. လၢကၠိတကလုာ်အံၤအပူၤန့ၣ် ပှၤမၤတၢ်ဖိအါတက့ၢ်မ့ၢ်ဝဲပယီၤပဒိၣ်ကၠိသရၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်သိၣ်လိဒၣ်ကညီကျိာ်ဒီးကညီတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတဆံးတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤ ဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ၂၀၂၁ နံၣ်

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်တၢ်မၤဘၣ်ဒိမၤပယွဲဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဟဲအါထီၣ်ဝဲလၢကညီ ကီၢ်စဲၣ်အပူၤ ဒီးဒုးကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီးတၢ်တၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲအါခါအကျါတမံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢခိၣ်ရိၣ်နၣ် တၢ်ဆါသတြိာ်အဃိ တၢ်မၤလိကၠိအါမးဘၣ်ပတုာ်ဃာ်လံဝဲအသး ဒီးဖဲလၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် တၢ်ဟဲခးလီၤစ့ၢ်ကီးတၢ်လၢကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ခဲအံၤခဲအံၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အ ဃိ တၢ်က့ၤအိးထီၣ်ကဒါက့ၤတၢ်မၤလိကၠိသ့ၣ်တဖၣ်တဘူၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ပတုာ်ဃာ်ကွံာ်တၢ်မၤလိကၠိတနီၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိစု ကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် ဒီးတၢ်မၤတပျုာ်တပျီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်သးတပယူာ်ဃီအဃိ တၢ်မၤလိကၠိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒိဟးဂီၤစ့ၢ်ကီးဝဲန့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ ဖဲလၢတၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဝဲလၢတၢ်ကစးထီၣ်သူကမျၢၢ်တၢ်နုာ်လီၤကဲသုးသဲစးတၢ်ဘျၢ ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၣ် ၁၀ သီ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်ပှၤသူၣ်စၢ်သးဘီၣ်လၢအကယၤကယၤ လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်လၢ အဟံၣ်အဃီတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးအလီၢ်ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုးဝဲလၢ တၢ်ကဖီၣ်မၢဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်နုာ်လီၤကဲသုးဒီးတၢ်အံၤမၤ တံာ်တာ်စ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. 

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်တၢ်မၤလိကၠိလၢဖိဒံဖိသၣ်ဒီးသူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် အိၣ်က့ၤထဲ (၄) ကလုာ်လၢအမ့ၢ်ဝဲ (၁) KECD ကၠိ, (၂) ကၠိလၢ SAC တီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲ, (၃) ကၠိလၢလီၢ်ကဝီၤဖိနီၢ်ကစၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲဒီး (၄) တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကၠိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကၠိလၢအအိၣ်လၢပယီၤပဒိၣ် ဒီးလီၢ်ကဝီၤ KNU ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲသကိးအဖီလာ်အံၤတအိၣ်လၢၤဘၣ်. ကၠိအခီၣ်ထံးတကလုာ်, သၢကလုာ်တကလုာ်ဒီးလွံၢ်ကလုာ်တကလုာ်အံၤ အိၣ်ဝဲလၢ KNU ဟီၣ်ကဝီၤပူၤ ဒီးသူဝဲ KECD လံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိန့ၣ်လီၤ. ကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ KNU ဒီးတဒိးန့ၢ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်လၢ SAC အအိၣ်ဘၣ်. ကၠိခံကလုာ်တကလုာ်တခီအိၣ်ဝဲလၢဟီၣ်ကဝီၤလၢအအိၣ်လၢ SAC တၢ်ပၢအဖီလာ် ဒီးဟီၣ်ကဝီၤလၢအအိၣ်လၢ SAC ဒီး KNU ခံဖုလၢာ်တၢ်ပၢအဖီလာ် (အါတက့ၢ်လၢဝ့ၢ်ပူၤ)န့ၣ်လီၤ. ကၠိတကလုာ်အံၤ သူဝဲ SAC အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ် ဒီးတဟူးဂဲၤမၤသ ကိးတၢ်ဒီးကၠိအကလုာ်လၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်.

၃. တၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်အတၢ်ကွဲးဖုၣ် - တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢလီၢ်ကဝီၤပာ် ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ ဒီးပှၤလီၢ်ကဝီၤဖိအတၢ်ခီၣ်ဆၢသ့ၣ်တဖၣ်

“သန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်အိၣ်သးအဖီခိၣ်န့ၣ်, ပနၢ်ပၢၢ်လၢ SAC အံၤထီၣ်ဒုးမၤဟးဂီၤဝဲတၢ်မၤလိကၠိသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးက တြီဃာ်ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကန့ၢ်မၤလိဘၣ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပတဲဝဲပှၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢကဂုာ်ကျဲး စၢၤအဂ့ၤကတၢၢ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကမၤန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီးဒ်သိးပအိၣ်ကတီၤပသးလၢ ပသုတဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီ တၢ်ခဲ လၢခါဆူမဲာ်ညါတဂ့ၤကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
နီၢ်အ---, ကၠိလၢလီၢ်ကဝီၤဖိနီၢ်ကစၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲတဖျၢၣ် အကၠိခိၣ်ခံ, ဆအ--- သဝီ, နိၣ်တကီကရူၢ်, နိၣ်တကီကီၢ် ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်

ပယီၤသုးမီၤစိရိၤအတၢ်ဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်မၤတံာ်တာ်လၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်ဒီးမၤဘၣ်ဒိဝဲကၠိဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဖံးလိမၤဒိးအခွဲးအယာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.  လံာ်တဆၢဒိၣ်အံၤအပူၤန့ၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်တၤတၢ်ခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်ဘၣ်ထွဲဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢအတၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ် သ့ခွဲးယာ် လၢအဘၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤလၢ KHRG စးထီၣ်ဖဲလါယူၤ ၂၀၂၃ နံၣ်တုၤလၢ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤ န့ၣ်လီၤ. လံာ်ဆၢဒိၣ်ဝဲအံၤပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး ဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါ ဒ်သိးကလဲၤခီဖျိဘှါရှဲဝဲတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ် တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဆၢကတီၢ်တကွီၣ်ပူၤန့ၣ်, KHRG ဒိးန့ၢ်ဝဲတၢ်ပာ်ဖျါခဲလၢာ် (၆၄) ခါ လၢအ ဘၣ်ထွဲဝဲဒီး တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢဒူဖိသဝီဖိလၢကီၢ်ရ့ၣ် (၇) ဘ့ၣ်လၢာ်အပူၤဘၣ်လဲၤခီဖျိကွၢ် ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲတၢ်ခးလီၤတၢ်လၢကၠိအိၣ်ဝဲအစှၤကတၢၢ် (၉) ဘျီ, ကၠိဖိဘၣ်ဒိအိၣ်ဝဲ (၂၂) ဂၤ, ကၠိသရၣ်ဘၣ်ဒိ (၂) ဂၤ ဒီးကၠိဖိသံဝဲ (၃) ဂၤန့ၣ်လီၤ. KECD အတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ ဖဲဆၢကတီၢ်တကွီၣ်ဝဲန့ၣ်အပူၤ ပာ်ဖျါဝဲ ဒၣ်လၢ ကၠိလၢအအိၣ်လၢ KECD တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအဖီလာ် ဒီးဘၣ်ဒိဟးဂီၤဝဲခီဖျိပယီၤသုးမီၤစိရိၤစုကဝဲၤတၢ်ဒုး အိၣ်ဝဲခဲလၢာ် (၇) ဖျၢၣ်, ပှၤကၠိဖိဘၣ်ဒိ (၁၃) ဂၤ, ကၠိသရၣ်ဘၣ်ဒိ (၂) ဂၤ, ပှၤကၠိဖိဘၣ်သံ (၅) ဂၤ ဒီးကၠိကမံးတံာ်ဘၣ်သံ (၁) ဂၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်တၤတၢ်လၢဒူဖိသဝီဖိပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ (၁) တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢလၢကၠိတအိၣ်လၢထှဲၤဘၣ်ဒီးဒုးကဲထီၣ်ဝဲကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်, တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, ဒီးကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဒိဟးဂီၤ, (၂) SAC အတၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ဝဲပဒိၣ်ကၠိသ့ၣ်တဖၣ်, (၃) တၢ်မၤအၢမၤနးပှၤလၢအကွၢ်ထွဲတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ကီတၢ် ခဲဒီး (၄) ဒူဖိသဝီဖိတၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, လီၢ်ကဝီၤဒူဖိသဝီဖိဒီးမိၢ်ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကျဲးစၢၤဝဲ အဂ့ၤကတၢၢ် ဒ်သိးဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဘၣ်ကၠိအဂီၢ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်သူဝဲလီၢ်ကဝီၤ တၢ်ခီၣ်ဆၢကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိး ကဘှါရှဲဝဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢလၢကၠိတအိၣ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤဘၣ်

ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်သူဝဲအတၢ်ဆၢကတီၢ်အါတက့ၢ်လၢကၠိပူၤအဃိကၠိန့ၣ်ကြၢးမ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၢ်လၢအဘံၣ်အဘၢလၢကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်ခိဒီးနီၢ်သးအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ကတၢၢ်လၢဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဖံးလိမၤဒိး တၢ်အဂီၢ် ဒီးကၠိသရၣ်/သရၣ်မုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်သိၣ်လိမၤယုၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, ဖဲလၢတၢ်ထၢဖှိၣ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်အဆၢက တီၢ်တကွီၣ်ပူၤန့ၣ်, ဖိဒံဖိသၣ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဖံးလိမၤဒိးတၢ်လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤ ခီဖျိပယီၤသုးမီၤစိရိၤအတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤအၢမၤနးဒူဖိသဝီဖိဟဲအါထီၣ် ဒီးကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဟးဂူာ်ဟးဂီၤ ဒီးကၠိ ဖိကၠိသရၣ်/သရၣ်မုၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအိၣ်အါထီၣ်ဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိကၠိဖိမိၢ်ပၢ်အါဂၤ တဆှၢ အဖိလၢကၠိလၢၤဘၣ်. ဒူဖိသဝီဖိတနီၤဃုထၢဝဲတၢ်လီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢအဘံၣ်ဘၢကတၢၢ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်မၤလိ လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဃုထၢဝဲပာ်ဃုာ် ပှၢ်ပူၤ, တၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်အဒဲ, တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအတၢ်သူၣ်ထီၣ် သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဒူဖိသဝီဖိအဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိလၢဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ “မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်တၢ်တ့ထီၣ်ဝဲကၠိအါတက့ၢ်လၢပှၢ်ပူၤ ခီဖျိတၢ်ပျံၤဝဲပယီၤကဘီယူၤတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကၠိဖိအါမးဟးထီၣ်ကွံာ်ကၠိန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်ယထံၣ်ဘၣ်လၢဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်အပူၤန့ၣ် ပှၤကၠိဖိ သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်မၤလိတၢ်လၢပှၢ်ပူၤခီဖျိအဝဲသ့ၣ်ပျံၤဝဲ SAC သုးအတၢ်ခးလီၤနါစိၤကျိဖးဒိၣ် ဒီးအတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီ ယူၤအဃိန့ၣ်လီၤ […]. ပှၤကၠိဖိတနီၤဟးထီၣ်ကွံာ်ကၠိ ခီဖျိအဝဲသ့ၣ်ပျံၤဝဲ SAC တၢ်ခးလီၤတၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.”

တၢ်အိးထီၣ်ကၠိန့ၣ်ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အတၢ်အိၣ်သး လၢအဆီတလဲအသးထီဘိအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ကၠိတ နီၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်ကၠိလၢအအိၣ်လၢ KNU တၢ်ပၢဟီၣ်ကဝီၤပူၤတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်အိးထီၣ်အီၤဖဲတၢ်အိၣ်သးဂၢၢ်ထီၣ်ဝဲအခါဒီးဘၣ်တၢ်ပတုာ်အီၤဖဲလၢပှၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်နၢ်ဟူဝဲလၢ SAC သုးဟဲဘူးထီၣ်ဒီးအသဝီအခါန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, ကၠိလၢ တၢ်တက့ၤအိးထီၣ်ကဒါက့ၤဒ်အီၤဘၣ်စးထီၣ်လၢ ပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်အိၣ် ဒံးဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ. နီၢ်ဂ--- လၢအအိၣ်လၢ ဆဟ--- သဝီ, ငထိၣ်က့ကရူၢ်, မူကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒ်အံၤ

“ယဖိမုၣ်လၢအဒိၣ်တဂၤမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးဆဲးထီၣ်ကၠိန့ၣ် တီၤထီကၠိလၢအဂီၢ် ဖဲလီၢ်ကဝီၤအဘူးဖဲအံၤတအိၣ်ဘၣ်. ယဖိလၢအဆံး (၂) ဂၤတခီ ကၠိမ့ၢ်အိးထီၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်လဲၤထီၣ်ဝဲသ့ ဘၣ်ဆၣ်ကၠိတအိးထီၣ်ဘၣ်အဃိ ယမၤတသ့နီတမံၤဘၣ်.”

SAC သုးအတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်လၢအလီၤပျံၤလီၤဖုး ဒီးလၢတၢ်တယာ်ဆိဃာ်အီၤတဘၣ်ဘၣ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးဒိၣ် ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ဒီးသးတၢ်ဆိကမိၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးလၢဒူဖိသဝီဖိ ဃုာ်ဒီးဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်ဒ--- လၢအမ့ၢ်ဝဲမိၢ် တဂၤ လၢအလဲၤခီဖျိဘၣ်ဝဲ SAC ကဘီယူၤတၢ်ဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲ ဆဒ--- သဝီ, ပ့က့ကရူၢ်, လူၤသီကီၢ်ဆၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ

“ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဖဲယသါကလဲၤဟံဘုလၢယစံာ်ပျီပူၤအခါန့ၣ်လီၤ. ညီနုၢ်ဖဲဆၢကတီၢ်အဝဲန့ၤန့ၣ် ပှၤလၢအိၣ်လၢဟံၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ပှၤမုပှၢ်ဒီးဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိလၢပှၤလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤမၤတၢ်လၢစံာ်ပူၤ ဒီးတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ဖဲလၢကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပှၤလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလၢတၢ်ပူၤန့ၣ် အိၣ်ဒၣ်ပှၤမုပှၢ်ဒီးပှၤဖိဒံဖိ သၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ. မ့ၣ်ပိၢ်လၢကဘီယူၤတ့ၢ်လီၤဝဲတဖျၢၣ်န့ၣ် လီၤတဲာ်ဘူးကဘၣ်တၢ်ပူၤအဃိ ဖဲလၢပှၤဖိသၣ်ဒီးပှၤမုပှၢ် လၢအအိၣ်ခူသူၣ်ဖဲတၢ်ပူၤဝဲန့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲက့ၤထီၣ်အခါ ပှၤဖိသၣ်အကျါတဂၤန့ၣ်တကတိၤလၢၤတၢ်ဘၣ်သၢသီ ဒီးပှၤဖိသၣ် ဝဲန့ၣ်အမိစ့ၢ်ကီးအနၢ်တအၢကွံာ်တခီန့ၣ်လီၤ. ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ပှၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤထီၣ်ကၠိတဘူၣ်လၢၤ ဘၣ် ခီဖျိမ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်တ့ၢ်လီၤအီၤအကျါတဖျၢၣ် လီၤတဲာ်ဝဲဖဲကၠိကပၤအဃိန့ၣ်လီၤ.”

ခီဖျိ SAC သုးတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်, တၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးကဘီယူၤ ဒီးသုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအါထီၣ်ဝဲအဃိ, လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိလၢအအိၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်ဘၣ်ယိာ်ဘၣ်ဘှီ အါထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲအပူၤကွံာ် ၂၀၂၃ - ၂၀၂၄ တၢ်မၤလိနံၣ်အပူၤန့ၣ် ကၠိအါတက့ၢ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ရ့ၣ် (၇) ဘ့ၣ်အပူၤ, လီၤဆီဒၣ် တၢ်ကၠိလၢ အအိၣ်လၢ KECD တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပျၢ်ဆိအီၤတလါ ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤ အါရံၣ်အခီၣ် ထံးတနွံအ ပူၤန့ၣ်လီၤ.

ပှၤကၠိဖိဒီး ကၠိသရၣ်တဖၣ် အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ်

တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအကတီၢ် (ဖဲလါယူၤလံ ၂၀၂၃ နံၣ်တုၤ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အတီၢ်ပူၤ) န့ၣ်, SAC သုး ခးလီၤတပျီၤ စုကဝဲၤဒီးခးလီၤတၢ်လၢကဘီယူၤဆူကၠိတၢ်မၤလိလီၢ်ဒီးသဝီသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲ, တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ်လၢပှၤကၠိဖိဒီးကၠိသရၣ်တဖၣ်အကျါဖဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သး ဖဲလါယူၤ ၁၄ သီ, ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်, SAC ခးလီၤဝဲ ကျိဖးဒိၣ်ဆူ ဆဧ--- ပှၤတဝၢအတီၤထီကၠိ, လၢအအိၣ်ဖဲ ထီတထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ အခါ, ကျိဖးဒိၣ်ချံတဖျၢၣ်လီၤတဲာ်ဘၣ်ဝဲပိာ်မုၣ်ဟံၣ်ဒွဲန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ မၤဘၣ်ဒိဝဲ ကၠိဖိပိာ်မုၣ်သၢဂၤ လၢအအိၣ်ဟဲလၢ သဝီလီၤဆီလိာ်သးတဖၣ် ဒီးအိၣ်ကဒုဝဲဖဲကၠိဖိဟံၣ်ဒွဲအံၤန့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်ဖိသၢဂၤအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ နီၢ်ဧ--- (၁၆ နံၣ်), ဘၣ်ဒိဖဲအခိၣ် သၣ်ဃံ, နီၢ်သ--- (၁၄ နံၣ်), ဘၣ်ဒိဖဲအခိၣ်တိသၣ်, ဒီးနီၢ်က--- (၁၅ နံၣ်), ဘၣ်ဒိဝဲဖဲအစုဒ့ကိာ်လၢအစ့ၣ်တကပၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆှၢအဝဲသ့ၣ်ဆူ ဆဧ--- တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢး လၢတၢ်ကူစါယါဘျါအဂီၢ်, ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ပှ့ၤအါထီၣ်ကသံၣ်ကသီ တဖၣ်လၢတီအူဝ့ၢ်ပူၤ မ့ၢ်လၢကသံၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤလၢ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအပူၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. 

ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် ၁၃သီ, ၂၀၂၃နံၣ်န့ၣ်, SAC သုးဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ် (စကခ-၁၂), ခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ် (ခမရ- ၂၃၀) ဒီး (ခမရ-၂၃၁), ဒီး ခီၣ်သုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ် (ခလရ-၉၇) တဖၣ်ခးလီၤဝဲကျိဖဲဒိၣ်ဆူ ဆသ--- သဝီပူၤ, တဒါကူကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ် ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ကျိဖးဒိၣ်ချံတဖျၢၣ်လီၤတဲာ်ဘၣ်ဝဲလၢ ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်အပူၤ, ဒီးအက့လၢပိၢ်ဖးထီၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်သံဝဲပှၤကၠိဖိ တဂၤ အသးနံၣ် ၆နံၣ် လၢအမံၤမ့ၢ်ဝဲ နီၢ်လ---, ဒီး ဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးဝဲပှၤကၠိဖိအဂၤ သၢဂၤလၢအမ့ၢ် နီၢ်မ--- (၁၂ နံၣ်), နီၢ်န--- (၁၆ နံၣ်), ဒီး မဝ--- (၆ နံၣ်) သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး, ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၃၀ သီ, ၂၀၂၄နံၣ်န့ၣ်, SAC သုး ခးလီၤဝးတရံးကျိဖးဒိၣ်ဖဲ ဆက---သဝီ, တနီသရံၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ, ဒီးကျိဖးဒိၣ်ချံအကျါတဖျၢၣ် လီၤတဲာ်ဝဲ လၢကၠိကရၢၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ကျိချံအံၤပိၢ်ဖးထီၣ်ဒီးမၤဘၣ်ဒိဝဲကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်ဒီးပှၤသဝီဖိအဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးကၠိသရၣ်မုၣ်တဂၤ လၢအမ့ၢ် ဒီၤပ--- (သးနံၣ် ၄၀နံၣ်), ဘၣ်ဒိဝဲဖဲအစုန့ၣ်လီၤ. ပှၤကၠိဖိ အသးနံၣ် ၁၅ နံၣ်လၢအမံၤမ့ၢ် စီၤခ--- တဂၤ ဘၣ်ဒိဝဲလၢ တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် လၢကဲထီၣ်သးလီၤဆီအဂၤတဘျီဖဲ ဆလ--- သဝီ, ဟးတရဲကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ, ဒီးအဝဲတဲဖျါထီၣ်အတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဆူ KHRG အအိၣ်လၢ, 

“ပှၤ (ကၠိသရၣ်ဒီး တံၤသကိးတဖၣ်) ဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢပဂီၢ် ဒိၣ်မးမ့ၢ်လၢယဟးထီၣ်ဟးလီၤတန့ၢ်ဘၣ် (ခီဖျိတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအဃိ) ဒီး (ဖဲတၢ်ကူစါယါဘျါဆၢကတီၢ်) ပတထံၣ်လိာ်ဘၣ် ပသးဘၣ်. (...) (ခီဖျိတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအံၤအဃိ) ယသးဘၣ်ဒိဒိၣ်မး (...) ပမ့ဘၣ်ဒိ (ဒီးကျိဖးဒိၣ်ချံအက့) တဘျီကဒီးဒုပမၤတသ့လၢၤဘၣ်. မ်အဝဲသ့ၣ် (SAC သုး) သုတဟဲ (လၢပသဝီ) နီတဘျီလၢၤတဂ့ၤ.”[1]

ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၇သီ, ၂၀၂၃နံၣ်န့ၣ်, SAC သုးကဘီယူၤခးလီၤတၢ်ဖဲ ဆဃ--- သဝီ, နါကိၢ်ခံကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ် ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ကွံာ်လီၤဝဲမ့ၣ်ပိၢ် ၁၁ဖျၢၣ်, တနီၤန့ၣ်လီၤဘၣ်ဝဲလၢ KECD သဝီဖိကၠိ, မၤသံဒီးမၤဘၣ်ဒိဝဲပှၤကၠိဖိ, ပှၤသဝီဖိဒီး ကၠိသရၣ်တဖၣ်, ဒီးမၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤကၠိအတၢ်သူၣ်ထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သရၣ်ကၠိခိၣ် စီၤဃ--- တဲဖျါထီၣ်ဝဲပှဲၤဒီး တၢ်သူၣ် တမုာ်သးတမုာ်လၢ “ပှၤကၠိဖိအါဂၤဒီးကၠိသရၣ်တဂၤ ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဝဲ (ခီဖျိသုးကဘီယူၤခးလီၤတၢ်အဃိ) န့ၣ်လီၤ. (...) ပှၤကၠိဖိ သံဝဲခံဂၤဒီး ဘၣ်ဒိဝဲ ဃုဂၤ. ပှၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးခဲလၢာ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲ အဂၤ ၁၀ (...) ယအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ကိၢ်ဂီၤဒိၣ်မး (ဒ်ကၠိခိၣ်တဂၤအ သိး) မ့ၢ်လၢပှၤ (သဝီဖိ) နာ်န့ၢ်ပှၤ (ကၠိအံၤ) ဒီးပျဲအဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲထီၣ်ကၠိဒ်သိးကန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤအဃိ, ယအိၣ်ဒီးတၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤ, တၢ်သူၣ်ဘၣ်ဖှီၣ်သးဘၣ်ဖှီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်လဲၤခီဖျိအၢသီ တခါအံၤ, အဃိခဲအံၤယမၤတၢ်တသ့နီတမံၤဘၣ်. ယကျဲးစၢၤပာ်မုာ်ပာ်ခုၣ်ယသး ဘၣ်ဆၣ် ဖဲယလဲၤခီဂာ်တၢ်ကဲထီၣ်သး အလီၢ်န့ၣ် ယမဲာ်ထံတဖၣ် ဟဲယွၤ လီၤဝဲလၢယမဲာ်သၣ်အလိၤန့ၣ်လီၤ. ယဆိကမိၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤကိးမုၢ်နံၤဒဲးလီၤ.”

ပှၤကၠိဖိလၢအသံဖဲကဘီယူၤခးလီၤတၢ်တဂၤ အပၢ် စီၤရ--- လၢ ဆမ--- သဝီ, နါကိၢ်ခံကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ် တဲဖျါထီၣ်ဝဲ, 

“ဖဲယဖိခွါဘၣ်ဒိဝံၤန့ၣ်, KECD အခိၣ် (ကီၢ်ဆၣ်မူဒါခိၣ်) ဒုးသ့ၣ်ညါယၤ, တဘျီဃီ ယလဲၤဃီၤကွၢ်ယဖိခွါလီၤ. ယတဲတၢ်ဒီးအီၤ ဒီးအဝဲတဲဘၣ်ယၤ ‘ပါဧၢ...ယဘၣ်ဒိဖဲကဘီယူၤခးလီၤတၢ်န့ၤ...ယဆိမိၣ်ဒုယကသံလီၤ’. ယတဲဘၣ်အီၤ ‘နတသံဘၣ်. ပာ်ဆူၣ်န သးနီၤ’. ပသဝီပူၤန့ၣ် ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတအိၣ်နီတဂၤဘၣ်. ပအိၣ်လၢခိခိၣ်ပှၢ်ကျါအဃိ ကီဒိၣ်မးလၢပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် ဆူၣ်ချ့တၢ် ကူစါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲအသးသမူဟးထီၣ်ကွံာ် ဖဲပလဲၤစိာ်ဆှၢအီၤဆူတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအဆၢအကတီၢ်, ဖဲပယိးအီၤလၢစုာ်ပူၤ အခါန့ၣ်လီၤ. (...) ဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤဝံၤအလီၢ်ခံ, ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, မိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီးဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဟီၣ်ဝဲယၢၤဝဲညါ. ယၤနါက့ ယဟီၣ်စ့ၢ် မ့ၢ်လၢ ယသးဟးဂီၤဒိၣ်မးအဃိလီၤ. ပဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်ပဒီလီၤ.”

• ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်ပီးလီတဖၣ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤ

တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤဘၣ်ဃးဒီးကၠိအတၢ်သူၣ်ထီၣ်, တၢ်သိၣ်လိဒီးတၢ်မၤလိပီးလီတဖၣ်, ဟံၣ်ဒွဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်, ထံအပီးလီတဖၣ်ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤတဖၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးကၠိအပီးလီတဖၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိက့ၤဝဲ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ကျိၤကျဲဒီး ပှၤကၠိဖိ အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒီး အတၢ်ပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢတၢ်မၤလိမၤဒိးအပူၤန့ၣ်လီၤ. SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုး, ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ပညိၣ်ဝဲ ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်ဒ်သုးတၢ်ပာ်ပနီၣ်အသိးလိၤလိၤဖဲတၢ်ဒုးတၢ်ယၤအဆၢကတီၢ်[2], တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဒီး တၢ်ခးလီၤကဘီယူၤဆူ ကၠိအိၣ်သူၣ်လီၤသးအဟီၣ်ကဝီၤတဖၣ်အံၤန့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ဒီး မၤဟးဂီၤလီၤပှီၢ်ဝဲကၠိတၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်မၤဟးဂီၤကၠိတၢ်ပီးတၢ်လီတၢ်အိၣ်ယၢၤတဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ မိၢ်ပၢ်, ကၠိသရၣ်ဒီး လီၢ်ကဝီၤခိၣ် နၢ်တဖၣ်အဂီၢ် ဘၣ်ဃးဒီးဖိသၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်အဂီၢ်, မ့ၢ်လၢတၢ်ကဘၣ်ဘှီထီၣ်က့ၤ ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ် တဖၣ် လၢဆူညါတနံၣ်တၢ်မၤလိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. KECD ကၠိခိၣ် နီၢ်တ--- လၢအအိၣ်ဖဲ ဆန--- သဝီ တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ 

“ယထံၣ် မ့ၣ်ပိၢ်လီၤတဲာ်ဖဲကၠိကရၢၢ်ပူၤ သၢဖျၢၣ်. (...) ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ် လွံၢ်ဖျၢၣ်လၢာ်န့ၣ် ဟးဂီၤကွံာ်ခီဖျိ ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. (...) ယသးအုးဒိၣ်မးဖဲယထံၣ်ဘၣ် ယကၠိဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤ ဒီးယဘၣ်ယိၣ်လၢ ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ထီၣ်က့ၤကၠိတသ့ လၢၤဘၣ်. (...) ယတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးတခါအံၤအဂ့ၢ်န့ၣ် ယတဲဖျါထီၣ်က့ၤမး တဘၣ်လၢၤဘၣ်. ယသးတဖျၢၣ်အံၤ လီၤသဘှံးလၢာ်စီ ဖဲယထံၣ်ဝဲကၠိအံၤ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤအခါန့ၣ်လီၤ. အခဲအံၤ ယမၤတၢ်တသ့နီတမံၤဘၣ်. (...) ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်န့ၣ် အရ့ဒိၣ် ဒိၣ်မးဒီး တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်အပှ့ၤတဖၣ်န့ၣ် ဒိၣ်မးလီၤ. ပကဘၣ်မၤရှဲမၤပျီကွံာ် ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်အက့အခီလၢအလီၤ ကရဲဟးဂီၤကွံာ်တဖၣ်, ဒီး မ့ၢ်ပှၤတ့ထီၣ်စၢၤက့ၤပှၤကသ့တဂၤဂၤဧါန့ၣ် ပတသ့ၣ်ညါဘၣ်”

ပှၤကၠိဖိ ၁၄ နံၣ်လၢအသံကွံာ်ခီဖျိ SAC ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်ဖဲ ဆဃ--- သဝီ, နါကိၢ်ခံကရူၢ်တဂၤ အပၢ်လၢအမံၤမ့ၢ် စီၤရ--- န့ၣ်, တဲဖျါထီၣ်ဝဲ 

“ခဲကိာ်တနွံန့ၣ်, ပကဘၣ်တ့ထီၣ်တၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်လၢ ပှၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ခူသူၣ်အဂီၢ်, ဒီးအဝဲသ့ၣ် ကမၤလိတၢ်ဖဲန့ၣ်အဂီၢ်. ပကဘၣ်ဒီသဒၢက့ၤဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လၢမ့အီၤလဲၤ (SAC) အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤအၢအပူၤန့ၣ်လီၤ. ကၠိကမံးတံာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဃုကွၢ်ဃာ်တၢ်လီၢ်လၢကၠိအဂီၢ်ဝံၤလံ. ပကတ့ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်လၢ ကၠိသရၣ်ဒီး ကၠိဖိသ့ၣ် တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.” 

     ၁) တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနူလၢတၢ်ဟူးဂဲၤထီဒါအီၤဒီး ကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤထီဒါက့ၤပဒိၣ် (CDM)

ဖဲတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်, ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ကၠိလၢအအိၣ်လၢ SAC သုးအတၢ်ပၢဆှၢဖီလာ်တဖၣ်န့ၣ် စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ, အဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤက့ၤလၢ KNU တၢ်ပၢဟီၣ်ကဝီၤတဖၣ်ဒီး တၢ်ပၢသဃဲၤဟီၣ်ကဝီၤတနီၤ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ်အပူၤတန့ၢ်လၢၤဘၣ်, အဂ့ၢ်မ့ၢ်လၢ ပှၤကၠိဖိအါမး ဂ့ၢ်လိာ် ထီၣ်ကၠိ SAC သုးပၢဆှၢအီၤတဖၣ်ဒီးမိၢ်ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးတဆှၢအဖိလၢကၠိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လၢၤဘၣ်. ကၠိသရၣ်သရၣ်မုၣ်အ နီၣ်ဂံၢ် အါအါဂီၢ်ဂီၢ် နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်လၢ ကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤထီဒါက့ၤပဒိၣ် (CDM) အပူၤ, ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒၣ် လဲာ် SAC သုး အတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးခီဖျိတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်, တၢ်ဒုးဃာ်, တၢ်မၤဆါပယွဲဒီး တၢ်မၤသံသ့ၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. 

အဒိ, ဖဲ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ, မိၢ်ပၢ်လၢအအိၣ်ဖဲ ဆအ--- သဝီ, နိၣ်ကတီကရူၢ်, နိၣ်တကီကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤတဖၣ် ဂ့ၢ်လိာ်လၢကဆှၢအဖိဆူ SAC သုးတၢ်ပၢအကၠိတဖၣ်, ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဆီတလဲကွံာ် ဆအ--- သဝီ ကၠိအံၤဆူပှၤတဝၢနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲအကၠိန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်, SAC ခီၣ်ချ့သုးတြိၤနီၣ်ဂံၢ် (ခမတ-၂၂) ဒီး (ခမရ- ၅၅၇) သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲဝဲဆူ ဆအ--- သဝီ သၢဘျီဒီး ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်ကလုၢ်လၢပှၤသဝီဖိကဘၣ်အိးထီၣ်တီၤထီကၠိဒီး ကၠိအတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC သုး ဃ့စ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်ဆဲးလီၤပှၤကၠိဖိမံၤစရီန့ၣ်လီၤ. SAC သုးဖိဒီးသုးပဒိၣ်အကၠိသရၣ်တဖၣ်တဲဘၣ် ပှၤသဝီဖိလၢ ပှၤသဝီဖိမ့တသိၣ်လိတၢ်လၢ ကၠိဝဲအံၤအပူၤဘၣ်န့ၣ်, SAC ကပာ်ပနီၣ်ဝဲလၢ ဆအ---သဝီအံၤ အကၠိတအိၣ်ဘၣ်လီၤ. ပှၤသဝီဖိထံၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလံာ်အိၣ်ကွဲးလီၤအသးလၢ လၢၢ်သ့ၣ်ဘၣ်ဝါအလိၤဒ်အံၤ “ပကဒုးထီဒါပှၤကိးဂၤဒဲးလၢအဒိးသန့ၤ အသးလၢ PDF (ကမျၢၢ်တၢ်ဒီတၢ်ဒၢသုး) ဒီး KNU သုးတဖၣ်” န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတယာ်ဝဲလၢတၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ SAC သုးအတၢ်ကွဲးန့ၣ်လီၤ. လၢ ၂၀၂၃ - ၂၀၂၄နံၣ် တၢ်မၤလိအဂီၢ်, ကၠိသရၣ်တနီၤလၢအမၤတၢ်လၢ SAC သုးတၢ်ပၢဆှၢဖီလာ်တဖၣ် န့ၣ်ဟဲဆူ ဆအ---သဝီ ဒ်သိးကအိးထီၣ်ဝဲ SAC တီၤထီကၠိအဂီၢ်, ဒီးတိာ်ပာ်ဝဲလၢကမၤဝံၤအလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိအံၤလၢတၢ်ဆၢကတီၢ်သၢလါအပူၤန့ၣ်လီၤ. ကၠိသရၣ်တဖၣ်အံၤ ဃ့အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢသဝီပူၤ, ဒီးဖဲန့ၣ်ပှၤသဝီဖိတဖၣ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်ဟံးန့ၢ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢလၢအဝဲသ့ၣ်ဂီၢ်တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤသဝီဖိတဖၣ် ပျဲအဝဲသ့ၣ်အိၣ်လၢသဝီပူၤ လၢကအိးထီၣ်ကၠိအဂီၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကၠိဖိမိၢ်ပၢ် ဒီးပှၤကၠိဖိတဖၣ် တလဲၤဆဲးလီၤမံၤလၢကၠိနီတဂၤဘၣ်. ပှၤသဝီဖိ အိးထီၣ်အနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲတီၤထီကၠိဒၣ်ဝဲ လၢ ၂၀၂၃ - ၂၀၂၄နံၣ် တၢ်မၤလိအဂီၢ် ဒီးမၤလိဝဲတၢ်လၢ သဝီပူၤဟံၣ်တဖၣ်, ဒီးပှၤကၠိဖိအဂၤ ၂၀၀ ဘျဲၣ် မၤလိမၤဒိးတၢ်ဖဲကၠိအံၤန့ၣ်လီၤ. နီၢ်အ---, လၢအမ့ၢ် ကၠိခိၣ် (၂) ဖဲသဝီဖိနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲအကၠိအံၤန့ၣ်, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ, “ပဆၢတဲာ်လီၤသးလၢ SAC သုးမ့တစံၣ်လီၤဘၣ်တစု (ဟ့ၣ်လီၤက့ၤထံဖိကီၢ်ဖိတၢ်စိကမီၤ) န့ၣ်, လ့ၤတက့ၤပတလဲၤထီၣ် SAC သုးအပဒိၣ်ကၠိတဖၣ်ဘၣ်”.

စးထီၣ်ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၁ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ်, KNU ပၢဆှၢတၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါလၢမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲတလီၢ် လီၢ်လၢကမျၢၢ်လၢအမၤတၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်တၢ်ပၢဆှၢဖီလာ်တဖၣ် ကပတုာ်ကွံာ်အတၢ်မၤလၢ SAC အပူၤ, ဒီးဟးထီၣ်ကွံာ်လၢဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.[3] တကးဒံးဘၣ်, ပှၤကၠိဖိ, မိၢ်ပၢ်ဒီး ကၠိသရၣ်တဖၣ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ထီဒါဝဲ SAC အတၢ်ပၢဆှၢကျိၤကျဲ, ဒီး SAC ပတုာ်ကွံာ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဘၣ်ဃး တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ကျိၤကျဲခဲလၢာ်လၢ ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ကၠိတနီၤ စးထီၣ်သူက့ၤဝဲ KECD တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ် ဖဲ ၂၀၂၃ - ၂၀၂၄ တၢ်မၤလိနံၣ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲဖၣ်ပူၣ်ဝ့ၢ်ပူၤန့ၣ်, ကၠိလၢအဟူးဂဲၤခဲအံၤတဖၣ် မ့ၢ်ဝဲထဲ KECD အကၠိ, ဒီး တၢ်အိးထီၣ်စ့ၢ်ကီးကၠိအဂၤခံဖျၢၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲ ကမျၢၢ်နီၢ်ကစၢ်တၢ်ဆီၣ် ထွဲအကၠိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအသူဝဲ KECD အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ် ဒ်သိးဖိသၣ်တဖၣ်ကမၤလိမၤဒိးဘၣ်တၢ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကၠိတနီၤသူဝဲ KECD အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ် ဒီးလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်တခါလၢတၢ်သူတ့ၢ်လံအီၤလၢ NLD ပဒိၣ်အစိၤ, ခီဖျိလၢ CDM ကၠိသရၣ်တဖၣ် တသူညီနုၢ်ဝဲ KECD အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. 

တၢ်အိၣ်သးအံၤလီၤပလိာ်အသးဒ်ကီၢ်ရ့ၣ်အဂၤတဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. KECD မူဒါခိၣ်လၢ တၢ်ကြဲၢ်ကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်, လၢအမံၤမ့ၢ် စီၤဘ---, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ, “ပှၤကၠိဖိအနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးဟဲအါထီၣ်ဝဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ဖဲ ၂၀၂၃ - ၂၀၂၄ တၢ်မၤလိနံၣ်အတီၢ်ပူၤ, ဒီးတနံၣ်ညါအံၤ (၂၀၂၃ - ၂၀၂၄) ပပှၤကၠိဖိအိၣ်ဝဲ ၂၅၀ ဂၤဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤကဲထီၣ်အသးခီဖျိလၢထံကီၢ်တၢ်အိၣ်သး ဒီးစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. ပှၤအိၣ်လၢကီၢ်ခီဒိၣ်ဒ်အမ့ၢ် (အ့ၣ်ယၣ်ဝဒံၣ်) ထံထၣ်စွ့ ဒီး ကီၢ်ရ့ၣ် အဂၤတဖၣ်တအဲၣ်ဒိးအိၣ်လၢ SAC တၢ်ပၢအဖီလာ်ဘၣ်.”[4] လၢတၢ်ခီၣ်ဆၢက့ၤစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဂီၢ်, လီၢ်ကဝီၤသဝီ ဖိဒီး ခိၣ်နၢ်လၢဆီထံးကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး ကၠိတစိၢ်တလီၢ်လၢပှၢ်လၢ်ကျါ, လၢအအိၣ်ယံၤဒီး SAC ဟူးဂဲၤဟီၣ်ကဝီၤ, ဒ်သိးဒီး ပှၤကၠိဖိတဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီး ကၠိသ့ၣ်တဖၣ်ကဟူးဂဲၤဘၣ်တုၤ တၢ်မၤလိ နံၣ်ကတၢၢ်ဖဲ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     (၁) တၢ်မၤအၢထီဒါ ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်ဒီး ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် အမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ

ဖဲပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး မ့တမ့ၢ် ဘၣ်သံဝဲန့ၣ် မၤဘၣ်ဒိက့ၤဝဲ ဖိသၣ်အတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ကျိၤ ကျဲ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလံၤလံၤန့ၣ်, ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဟးထီၣ် ကွံာ်ကၠိအိၣ်ဝဲအါမး ခီဖျိလၢ SAC သုးမုၢ်ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ထီၣ်ဒုးဝဲဒူသဝီဖိ ခီဖျိ တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်, ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်, တၢ် ဖီၣ်န့ၢ်နါစိၤပှၤ ဒီးတၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီတဖၣ်, ဒီးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢ အမၤဘၣ်ဒိမိၢ်ပၢ်တဖၣ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ် လၢကကွၢ်ထွဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲမိၢ်ပၢ်တဖၣ်သံကွံာ်, ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, မ့တမ့ၢ် ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်အီၤန့ၣ်, အဖိသ့ၣ်တဖၣ် ညီနုၢ်ဘၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်ကၠိ ဒ်သိးကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤက့ၤဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

အဒိ, ဖဲ ဆဘ---သဝီ, တန့ကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်, ဖဲဟံၣ်ခိၣ်ဃီခိၣ်တဂၤဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်အီၤ ခီဖျိ SAC သုးဖဲ လါအီကူး ၂၀၂၃ နံၣ်အခါ, အဖိသ့ၣ်တဖၣ်တနီၤဘၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကၠိန့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လၢတၢ်မၤ လီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်အီၤတဂၤအံၤအမံၤပှၢ်ပိာ်ခွါ လၢအမံၤမ့ၢ် အူဆ---, လၢအမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ် လၢအအိၣ်မူထွဲ က့ၤဒံးတဂၤ, အဝဲတဲဘၣ် KHRG လၢ, 

“ယမာ်နာ်သက့လီၤမၢ်စ့ၢ်. ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်အီၤလၢ ပယီၤသုး (SAC) ဝံၤဒီး အဝဲတဟဲက့ၤပၢၢ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်. အဖိဆံးလၢအမၤတၢ်တသ့နီတမံၤဒံးဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ခံဂၤ. ယၤညါက့ယသးပှၢ်ထီၣ်လံအဃိ ယမၤတၢ်အါအါတ ကဲလၢၤဘၣ်, တၢ်ဆါအီၣ်ယၤစ့ၢ်. (...) တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်အီၤ တချုးလၢတၢ်ကဲထီၣ်သးဒီးယၤဒံးဘၣ်န့ၣ်လံ. (...) တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်အီၤန့ၢ် ၄ လါ ဃၣ်ဃၣ်လံ. (...) အမါ (အူဆ--- အဖိမုၣ်) ဒုဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢအမၤတၢ်တသ့တညီဘၣ်အဃိလီၤ. ခီဖျိလၢကျိၣ်စ့တၢ်တလၢတပှဲၤအဃိ အဝဲဆှၢက့ၤအဖိလၢကၠိတန့ၢ်လၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်အဝဲကျဲးစၢးဝဲသပှၢ်ဒ်သိးကဆှၢဘၣ်ဝဲအဖိလွံၢ်ဂၤလၢာ်လၢကၠိ ဖဲတနံၣ်ညါအံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ, နံၣ်လၢကဟဲဒု, ယဆိကမိၣ်အဝဲမၤဝဲတန့ၢ်လၢၤဘၣ်. အဝဲတဲလၢ ခဲမဟိတနံၣ်န့ၣ် ကမၢဝဲအဖိခံဂၤ, လၢအအိၣ် ၄ တီၤ (တီၤဖုၣ်ကၠိ) န့ၣ်, ဟးထီၣ်ကွံာ်ကၠိလီၤ. အဝဲဒွဲၣ်န့ၢ်ပနဲလၢ အဝၤဂီၢ်ထီဘိ ဘၣ်ဆၣ် အဝၤတဟဲက့ၤပၢၢ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်.”

တၢ်မၤအၢထီဒါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်ဘၣ်ဆၣ်, မိၢ်ပၢ်ဒီး ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်တဖၣ်ဟံးန့ၢ်ဒံးဝဲမူဒါခိၣ်သ့ၣ် ဒ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်သ့အိၣ်ဒီးအီၤခဲ လၢာ်န့ၣ် ကျဲးစၢးဆီၣ်ထွဲအဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. အဒိ, မိၢ်ပၢ်ဒီး ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်တဖၣ်ကျဲးစၢး ဟံမူဒါလၢတၢ်ဃုန့ၢ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢလီၢ်ကျဲ လၢတၢ်မၤလိမၤဒိးအဂီၢ်, သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်ဝဲ ကၠိတၢ်မၤလိလီၢ်, ဃုန့ၢ်ကၠိသရၣ် တဖၣ်လၢဒူသဝီအပူၤ, ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲ ကၠိသရၣ်တဖၣ် (လၢကျိၣ်စ့, ဘုဟုအတၤသၣ် မ့တမ့ၢ် ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ), ပှ့ၤန့ၢ်ကၠိ အတၢ်လိၣ်တဖၣ်, ဒီးလဲၤဆှၢအဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဆူကၠိန့ၣ်လီၤ. အဒိ, မိၢ်တဂၤလၢအမံၤန့ၢ် နီၢ်ဒ--- လၢ ဆဒ--- သဝီ, လၢအမ့ၢ်တၢ် လီၢ်လၢ KECD ကၠိတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဖဲပ့က့ကရူၢ်, လူၤသီကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ,

“တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ် ဖံးတၢ်မၤ (တၢ်ကူးဘုကူးဟု) အဆၢကတီၢ်အဃိကီဒိၣ်မးလၢ ပကဘၣ်ဃ့ၢ်ကွံာ် (ဖဲလၢ ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်ကဲထီၣ်အသးတဖၣ်အိၣ်အခါဒၣ်လဲာ်) န့ၣ်လီၤ. ပဘၣ်ထၢဖှိၣ် တလးအီလၣ် (ဒ်သိးပကခဲးလၣ်) လၢကၠိအခိၣ်ဒုးအဂီၢ်, ဒီးပဘၣ်မၤတၢ်ကိးမံၤဒဲး လၢပနီၢ်ကစၢ် (လၢကၠိအဂီၢ်) န့ၣ်လီၤ. အပူၤကွံာ်တနံၣ်န့ၣ်, ကၠိဘၣ်အိၣ်ပတုာ်ကွံာ် (ခီဖျိလၢ စုကဝဲၤ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဃိ) အဃိယဖိလၢအဆံးကတၢၢ်တဂၤန့ၣ်တဒိးစဲးဘၣ်တၢ်ဒိးစဲးဖးဒိၣ်လၢခံကတၢၢ်တဘျီန့ၣ် ဘၣ်. (...) အခဲအံၤပဘၣ်ပတုာ်ဃာ် စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤလိတဖၣ်လီၤ. ပမၤတၢ် (ကူးဘုကူးဟု) မ့ဝံၤမး, ယဆိကမိၣ်လၢပက့ၤစးထီၣ်က့ၤကၠိ ကသ့တဘျီကဒီးလီၤ. ပကဘၣ်ကျဲးစၢးဒ်သိး ပကအိးထီၣ်ဘၣ်က့ၤကၠိကသ့တဘျီကဒီးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”

စီၤဃ---, လၢအမ့ၢ်သရၣ်ကၠိခိၣ်အကျါတဂၤလၢပှၤတဝၢကၠိတဖျၢၣ်အပူၤန့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်မၤစၢၤတနီၤလၢ KECD အအိၣ်, ဖဲ ဆဃ--- သဝီ, လၢအမ့ၢ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်အလီၢ်ကဝီၤ ဖဲနါကိၢ်ခံကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ,

“ပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲအါမးလၢပကဃုတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ, တၢ်အိၣ်ခူသူၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပကတ့ထီၣ်ကၠိလၢ တၢ်စူၤခါကတီၢ်အဂီၢ် ပတၢ်ဖိတၢ်လံၤတအိၣ်နီတမံၤစ့ၢ်ကီးဘၣ်. ဖိသၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢတၢ်ပျံၤ တၢ်ဖုးအပူၤလီၤ. တၢ်ကိး မံၤဒဲးန့ၣ် ပှဲၤဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလီၤ. (…) (လၢကၠိန့ၣ်) ပခူၣ်ဃာ်တၢ်ပူၤလၢကအိၣ်ခူသူၣ် လၢပှၤကၠိဖိအဂီၢ် ဝံၤလံ, ဘၣ်ဆၣ် SAC သုးအမ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဒိၣ်မး, အဃိတၢ်ပူၤလၢပခူၣ်ဃာ်န့ၣ် ဒီသဒၢပှၤတန့ၢ်ဘၣ်... ယပုၢ်ဖိ (လၢအမ့ၢ် ပှၤကၠိဖိတဂၤ) သံဝဲလၢ တၢ်ပူၤဖဲအအိၣ်ခူသူၣ်လီၢ်န့ၣ် (...) ယတိာ်ပာ်လၢယကထံၣ်လိာ်သးဒီး ကီၢ်ဆၣ် KECD ဘၣ်မူဘၣ်ဒါ, လီၢ်ကဝီၤတၢ်မၤစၢၤကရၢ ဒီးကရူၢ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဒ်သိးပကရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အိၣ်ခူသူၣ်အလီၢ် (လၢအပူၤဖျဲးဒိၣ်တခါ) ဖဲတၢ်သုးလီၢ် သုးကျဲကၠိအလီၢ်န့ၣ်, ဘၣ်ဆၣ်တၢ်အံၤကသူတၢ်ဆၢကတီၢ်တတီၤဖိ (လၢကရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အဂီၢ်) န့ၣ်လီၤ. (...) ပဒိးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤ လၢကၠိတၢ်လိၣ်အဂီၢ်တနီၤ (ခီဖျိ KECD) ဘၣ်ဆၣ်တလၢပှဲၤဘၣ်.”

     (၂) တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တၢ်အိၣ်သး လၢတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအကတီၢ်

၂၀၂၁ တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ SAC သုးတၢ်ထီၣ်ဒုးဟဲအါထီၣ်ဝဲ, ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်, ကဘီယူၤ ခးလီၤတၢ်, တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ လၢသဝီပူၤ (မ့တမ့ၢ် ဘူးဒီးသဝီ), ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်, တၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်, တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ပှၤ, တၢ်ဒွဲၣ်အူဟံၣ် ဃီ, သုးဖီၣ်စုကဝဲၤအိၣ်ဆိးလၢသဝီပူၤဒီးတၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ထီဒါပှၤတဝၢလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ် ဒုးအိၣ် ထီၣ်ဝဲတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလိၤလိၤန့ၣ်လီၤ.[5] တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးန့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ ဖိသၣ်ဒီးပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျဲ ခီဖျိလၢတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလီၢ်ကဝီၤအပူၤ ကၠိတအိၣ်လၢပှဲၤဘၣ်အဃိ န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ်, ခီဖျိလၢ ကၠိသရၣ်ဒီး ပှၤကၠိဖိတဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဝဲလၢတၢ်လီၢ်လီၤဆီလိာ်သးအဃိ, ဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢ အါမး ဃုထံၣ်န့ၢ်ကၠိသရၣ်လၢအဖိတဖၣ်အဂီၢ် တသ့ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးတနီၤလၢအကဲထီၣ်သးဖဲ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်လဲၤခီဖျိဝဲတၢ်ဒုး မ့တမ့ၢ် သ့ၣ်ညါဆိဝဲလၢ တၢ်ထီၣ်ဒုးကကဲ ထီၣ်လၢဒူသဝီပူၤအခါန့ၣ်လီၤ. အါစုအါဘျီန့ၣ်, ပှၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးအသးသမူလၢတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤအၢအဆၢကတီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤသဝီဖိတဖၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအဆၢကတီၢ် ကၠိတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ကးပံးကွံာ်အီၤ, ဒီးတုၤလၢတၢ်အိၣ်သး ဟဲဂ့ၤထီၣ်အခါမး တၢ်အိးထီၣ်က့ၤကၠိသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်ကစီၣ်အံၤအဆၢကတီၢ်, ကၠိတနီၤတၢ်အိးထီၣ်က့ၤအီၤတသ့ဒံးဘၣ် ခီဖျိလၢ SAC သုးတၢ်မၤအၢထီဒါအိၣ်ဒံးဝဲ, ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်, မ့တမ့ၢ် တ်မၤပျံၤမၤဖုးလၢအကဲထီၣ်ဒံးအသး ခီဖျိတၢ်မၤအၢထီဒါတဖၣ်အံၤအဃိန့ၣ်လီၤ. သဝီခိၣ်နၢ်တဂၤ လၢအမ့ၢ် စီၤယ---, လၢအအိၣ်လၢ ဆဝ--- သဝီ, ကီးလၢၢ်ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ, ပာ်ဖျါဝဲ, “(ဖဲလါဒံၤစ့ဘၢၣ် ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်) ပှၤကၠိဖိတဖၣ်ဟးဃ့ၢ်ကွံာ်လၢတၢ်လီၢ်တဂၤ တပူၤ, ဒီးက့ၤထီၣ်က့ၤကၠိတသ့လၢၤဘၣ်. ပှၤသဝီဖိအိၣ်လၢသဝီပူၤတဘူၣ်နီတဂၤလၢၤဘၣ်, အဃိပှၤကၠိဖိထီၣ်ကၠိကသ့ဒ်လဲၣ်” ပှၤသဝီဖိအဂၤတဂၤ လၢအမ့ၢ်, နီၢ်ဖ---, လၢ ဆပ---သဝီ, နိၣ်တီၤပျၢ်ကရူၢ်, နိၣ်တကီကီၢ် ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်, တဲဖျါဝဲဆူ KHRG လၢ “တၢ်အိးထီၣ်က့ၤကၠိကသ့ဆံးယံာ်ဆံးယံာ်ဒု ပှၤသဝီဖိတဲတဘၣ်ဘၤ. ပဆိမိၣ်လၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤကကဲထီၣ်ဒံးဆူ ညါမ့ၢ်လၢ ပနၢ်ဟူဃာ်တၢ်ကစီၣ်လၢ SAC သုးကဟဲကဒါဒံး”. ပှၤတဝၢလၢ အအိၣ်ဖဲ နီၢ်ဖ--- သဝီသ့ၣ်တဖၣ် ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးကွံာ် တ့ၢ်လံခီဖျိလၢ SAC သုးခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဆူ ဆပ--- သဝီဖဲ လါယူၤလံ ၁၁ သီ, ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.

လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိဒီး ပှၤတဝၢခိၣ်နၢ်တဖၣ်ကျဲးစၢးဝဲအဂ့ၤကတၢၢ်ဒ်သိး အဖိဒီး ပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ် သ့ ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးကတီၢ်ယံာ် ကဲထီၣ်သးအခါန့ၣ်လီၤ. ပှၤသဝီဖိတနီၤတ့ထီၣ်ဝဲ တၢ်မၤလိလီၢ် တစိၢ်တလီၢ်လၢပှၢ်လၢ်ကျါ, ဒဲဖိအပူၤ, ကျီၢ်ပနၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ် ဒီးတၢ်လီၢ်အဂၤတဖၣ်လၢကၠိသရၣ်ဒီး ပှၤကၠိဖိလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ဝဲအလီၢ်, ဘၣ်ဆၣ် ပှၤသဝီဖိလၢ တၢ်လီၢ်အါပူၤအါတီၤ တ့ထီၣ်တၢ်လီၢ်ဒ်အံၤတသ့ဘၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲန့ၣ်လီၤ. အဒိဖဲ, လါယူၤလံ ၂၀ သီ, ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်, SAC စုကဝဲၤဒိၣ်အသုးမုၢ်နီၣ်ဂံၢ်- ၄၀၁ ဒီး ခမရ- ၄၀၄ ဒီး ခမရ- ၄၀၁ သ့ၣ်တဖၣ် ခးလီၤဝဲကျိဖးဒိၣ်ဆူ မးထီ, ထံသဘျုၣ်ထၣ်ဒီး ကတၢတံးကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပှၤသဝီဖိလၢအအိၣ်သဝီဖဲကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤတဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဝဲဆူ အစံာ်လီၢ်, ကျီးလီၢ်, မ့တမ့ၢ် ဆူပှၢ်လၢ်ကျါ, ဒီးတ့ထီၣ်ကၠိသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအလီၢ်ဒ်သိးဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကမၤလိမၤဒိးဘၣ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စီၤရှ---, လၢအမ့ၢ် ဆခ---သဝီဖိတဂၤ, လၢမးထီကရူၢ် တဲဖျါထီၣ်ဝဲ, 

“လၢယသဝီပူၤဖဲမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်, ပှၤကၠိဖိထီၣ်ကၠိတသ့ဘၣ် ခီဖျိလၢ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤအိၣ်အဃိ, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်မၤလိတၢ်လၢပှၢ်ပူၤ, လၢတၢ်ပူၤလၢပှၤခူၣ်န့ၢ်တၢ်အိၣ်ခူသူၣ်အလီၢ်, မ့တမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်လဲၤဃ့ၢ်နုာ်ဝဲဆူကၠိအတၢ်ပူၤ ဖဲ SAC သုးကဘီယူၤဟဲ အခါန့ၣ်လီၤ. နကထံၣ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အံၤ လၢကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဖၣ်အပူၤလီၤ. ယၤဒု ယခီဖျိဘၣ်တၢ်အိၣ်သးအံၤလၢ ယနီၢ်ကစၢ်လီၤ (ဖဲ ၂၀၂၃ နံၣ်).”

ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်, ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ အိၣ်ဝဲ ၂, ၆၉၁ ဂၤဃၣ်ဃၣ် လၢသဝီ ၄၅ ဖျၢၣ်, လၢလၢၢ်မုၢ်လါ ကီၢ်ဆၣ်အပူၤ ဒီး အိၣ်ကဒုဝဲလၢ တၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံအလီၢ် သၢတီၤ လၢပလီၢ်ဟီၣ်ကဝီၤ, လၢၢ်မုၢ်လါကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် န့ၣ်လီၤ. ပှၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတ့ၢ်လံ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤအခါလံၤလံၤ, ခီဖျိတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ, တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဒီး SAC သုးကဘီယူၤခးလီၤတၢ်, တၢ်ဒွဲၣ်အူဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်ဆီလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်ကဲထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်လၢ ပှၤတဝၢပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအလီၢ်န့ၣ်, ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်တ့ထီၣ်ဝဲကၠိတဖၣ်, ဒီးဘၣ်တၢ်ဆီၣ် ထွဲမၤစၢၤအီၤတဖှံၣ်တဝာ်လၢ ကရၢသဘျ့တဖၣ် (NGOs) ဒီး ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိတဖၣ် (CBOs), ဒ်သိး ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဖိသၣ်လၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဖဲလၢတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအကတီၢ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ, ဖိသၣ်လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိအါဒူၣ်အပူၤတဖၣ်လၢအဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးတ့ၢ်ဝဲဆူ ပှၢ်လၢ်ကျါ မ့တမ့ၢ် ဘၣ်လီၤဖးကွံာ် ဒီးအပှၤတဝၢဒၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ် အါစုအါဘျီ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်မး လၢကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်, ခီဖျိလၢတၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤတအိၣ်ဘၣ်ဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီတၢ်အိၣ်ယၢၤစှၤဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ.

ပှၤသးစၢ်ဒီးပှၤဖိသၣ်တနီၤဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဆူတၢ်လီၢ်အဂၤလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တအိၣ်ဝဲအလီၢ်တဖၣ်ဒ်သိးဒီးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့, ဒီးအဝဲသ့ၣ်တနီၤခီဃီၤဝဲဆူ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤ ဒ်သိးကဃုတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢသုးလီၢ်သုးကျဲ အကၠိတဖၣ်အပူၤ ထံဆၢကီၢ်ဆၢဟီၣ်ကဝီၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤကၠိဖိသးစၢ် ၁၅ နံၣ်လၢအဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးတဂၤ, လၢအမံၤမ့ၢ် နီၢ်ထ---, လၢအအိၣ်ဖဲ ဆစ--- သဝီ, ကီးနွဲၣ်ကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ, “ယမ့အိၣ်တ့ၢ်ဒုတမ့ၢ်လၢ ယကတုၤဆူယတၢ်ပညိၣ်ဖီတၢၣ်ဘၣ်. ယမ့လဲၤပိာ်ယဖါတံၢ်အခံ (ခီဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤအကီၢ်ဆၢ) န့ၣ်, ယကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်မၤသ့ၣ်သ့ၣ်, ဒီးယပာ်ဖှိၣ်စ့ကန့ၢ်ဒီး လၢခံယက့ၤထီၣ်က့ၤကၠိကန့ၢ်လီၤ. အဝဲန့ၢ်မ့ၢ်ယတၢ်မုၢ်လၢ် (လၢတၢ်ဟဲဃ့ၢ်ဆူ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤ) လီၤ.” ဖဲလါမ့ၤ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်, ခီဖျိလၢလီၢ်ကဝီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ကရၢကရိတဖုအဃိ, အဝဲဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကနုာ်လီၤကၠိ ဖဲ ဆထ---, လၢအမ့ၢ် သုးလီၢ်သုးကျဲအကၠိတဖျၢၣ်လၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤအကီၢ်ဆၢန့ၣ်လီၤ.

ဒ်န့ၣ်အသိး, နီၢ်တ---, လၢအမ့ၢ် ဆန--- အကၠိခိၣ်ဖဲ ဃီဖိပျဲၢ်ကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤန့ၣ်, တဲဖျါထီၣ်ဝဲ, “ပှၤကၠိဖိလၢအဖျိထီၣ်ကွံာ် ဃိးတီၤ လၢပကၠိတဖၣ် လဲၤထီၣ်က့ၤကၠိဆူ ဝ့ၢ်မဲၢ်ဆီးဒီး မဲၢ်လးဒဲကဝီၤ (လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤ) မ့တ မ့ၢ် ဆူသဝီအဂၤတဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် ဆတ--- သဝီ, ဆယ--- သဝီ ဒီး ဆဖ--- သဝီ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤကၠိဖိတနီၤမၤစၢၤက့ၤအမိၢ် အပၢ်ခီဖျိတၢ်မၤလၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”

၄. တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး- တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဒီးသဲစးတၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး SAC သုးအတၢ်ဒုးထီဒါတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့

တချုးဒံးလၢ ၂၀၂၁ နံၣ် ပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဒံးဘၣ်လံၤလံၤန့ၣ် လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဟီၣ်ကဝီၤအပူၤ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်တ့ၢ်လံဝဲ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး ဒီးတၢ် တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဆံအတီၢ်ပူၤ လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် သဂၢၢ်ဘၣ်ဝဲ ပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိသနူ ဒ်အမ့ၢ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီတခါလၢကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်သူစူးကါလၢအကၠိလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. အလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်ဝဲအံၤအပူၤ န့ၣ် တၢ်ပာ်ကဲဆိကမိၣ်ထၢနုာ်ဒုးပၣ်ဃုာ် လီၢ်ကဝီၤဖိအကျိာ်တအိၣ်ဘၣ် ဒီးတမ့ၢ်တၢ်လၢအဘၣ်လီၢ်ဖိးမံလိာ်အသးဒီး ကလုာ် ဒူၣ်ဆံးဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်သးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ၂၀၂၀ နံၣ်န့ၣ် ခီဖျိလၢခိၣ်ရိနၣ် (COVID-19)တၢ်ဆါအဃိ ကၠိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ပတုာ်ကွံာ်တုၤဆၢကတီၢ်ဖဲလဲၣ်န့ၣ် တအိၣ်ဖျါလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် ထီၣ်ဒုးသဝီသ့ၣ် တဖၣ်တပယူာ်ဃီ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ တုၤလီၤလၢမုၢ်မဆါတအံၤန့ၣ် လီၤ. SAC ပယီၤသုးတၢ်ထီၣ်ဒုးအကလုာ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အကျါ လၢအမ့ၢ် တၢ်ခးလီၤနါစိၤကျိဖးဒိၣ်, သုးကဘီယူၤဟဲကွံာ် လီၤမ့ၣ်ပိၢ်ဖးဒိၣ်လၢသဝီပူၤ, ဖီၣ်ဒုးဃာ်သဝီဖိ, ပာ်ဘံၣ်ပာ်ဘၢမၤလီၤမၢ်ကွံာ်သဝီဖိ, မၢဆူၣ်သဝီဖိမၤန့ၢ်အီၤအသုးတၢ်မၤ ဒီးမၤဆါ ပယွဲသဝီဖိ, အကျါသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သးသမူဘၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်, ဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုးတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ဒီးဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢ အဖိလံၤသ့ၣ် တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးသ့ၣ်တဖၣ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤ ကွဲးပာ်ဖှိၣ်တၢ်ဂ့ၢ် စးထီၣ် လၢလါယူၤ ၂၀၂၃ န့ၣ် တုၤ ဘါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၄နံၣ် အတီၢ်ပူၤ ဒီး တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်ဃး SACပယီၤ သုးသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအတၤတၢ်ဒီး တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အိၣ်အါမံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ပၣ် ဃုာ်ဒီး SACပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲထီၣ်လၢ လီၢ်ကဝီၤဒူသဝီဟီၣ်ကဝီၤပူၤအါထီၣ်, ထီၣ်ဒုးထီဒါ ကၠိ ဒ်အမ့ၢ် ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် ဒီးအသုးကဘီယူၤဟဲကွံာ်လီၤမ့ၣ်ပိၢ်ဖးဒိၣ်, ထီၣ်ဒုးပှၤကွၢ်ထွဲကၠိဖိ, ဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်ဟဲနုာ်ကီခဲထီၣ် ဒီးထီၣ်ဒုးပှၤလၢအပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢတၢ်တဒိကနၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ဂဲၤလိာ် (CDM)တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအပူၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢသဝီဖိ တဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်ကရဲၣ်ကျဲၤန့ၢ်တၢ်မၤလိလၢအဖိဂီၢ် ဒီးအဖိကထီၣ်ဘၣ်ကၠိဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်ဒ်သိးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်သုးတအိၣ်တဂ့ၤအဂီၢ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ. 

သးသမူတၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့အိၣ်ထီဘိတပယူာ်ဃီထဲလဲၣ်ဘၣ်ဆၣ် သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်လီၤသး လၢအဖိ လံၤသ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအအိၣ်ဒီးကံၢ်စီလၢအဂ့ၤအဂီၢ် ဒီးလၢတၢ်ပၢၤဃာ်က့ၤအလုလၢ်ထူသနူတၢ်မ့ၢ် တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိဃုာ်ဒီး ကၠိဖိ, မိၢ်ပၢ်, လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်ဒီးတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ပှၤအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအဂုာ်ကျဲၤစၢးတၢ်သပှၢ်ပှၢ်လၢကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးကဖံးလိမၤဒိးဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်မ့တကတဲာ်ကတီၤဆိဘၣ်အသးဘၣ်ဆၣ် ဟးလူၤဃုတၢ်လီၢ်လၢအဘံၣ်ဘၢသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး ဂုာ်ကျဲးစၢးသူၣ်ထီၣ်ကၠိလၢတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ် လၢတၢ်ရဲၣ်ကျဲၤပာ်လီၤအီၤမ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်တရဲၣ်ကျဲၤပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤဘၣ်အလီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, ဘှီထီၣ်က့ၤကၠိလၢအလီၤပှီၢ် မ့တမ့ၢ်ကၠိလၢဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ်, ဃုထၢထီၣ်ကၠိသရၣ်သရၣ်မုၣ်လၢကသိၣ်လိကညီကလုာ်လံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိၣ်ဒီးဟ့ၣ်မၤစၢၤစ့ၢ်ကီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, ဃုန့ၢ်ကၠိတၢ်သိၣ်လိပီးလီတဖၣ် ဒီးရဲၣ်ကျဲၤန့ၢ်တၢ်လၢကၠိဖိသ့ၣ် တဖၣ် ကထီၣ်ဘၣ်ကၠိလၢတၢ်လီၢ်ဘံၣ်ဘၢအဂီၢ်, ဃုာ်ဒီးတၢ်လီၢ်တနီၤလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကီတၢ်ခဲအကလုာ်ကလုာ် မ့ဟဲဘၣ်သဝီဖိလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်လီၤသးကျၢၤမုဆှုလၢကဂဲၤလိာ်သပှၢ်ပှၢ်ဒ်သိးခါဆူညါစၢၤသွဲၣ်သီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်အံၤတၢ်ကွဲးပာ်လီၤအီၤလၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်မိၢ်ပှၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အပူၤတဘျုးတီၤဃုာ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဘၣ်ဃးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ် (UDHR) အဆၢဒိၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၂၆), ဖိသၣ်ခွဲးယာ်လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ (CRC) အဆၢဒိၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၂၈) ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤဘၣ်ထွဲဒီး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်, ပှၤဂ့ၢ်ဝီဒီးတၢ်ဆဲးတၢ် လၤခွဲး ယာ် (ICESCR) အဆၢဒိၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၁၃) သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.[6] ကီၢ်ပယီၤဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢ CRC ဒီး ICESCR လံာ်တၢ် အၢၣ်လီၤအီလီၤခံဘ့ၣ်လၢာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်က့ၤကွဲးဖျါဆှံထီၣ်က့ၤတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အခီပညီ (General Comment) နီၣ်ဂံၢ် (၁၃)ကွဲးဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး ICESCR အဆၢဒိၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၁၃)တထံၣ်အံၤအဂ့ၢ် ဒီးမၤဆူၣ်ထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ် လၢအမ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အံၤ “ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ခံခါလၢာ် လၢအမ့ၢ်ခွဲးယာ်တခါမ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးခွဲးယာ်ရ့ဒိၣ်လၢတအိၣ် တသ့ဘၣ် တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကဘၣ်ပာ်ကဲပှၤဂၤအတၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်”န့ၣ်လီၤ.[7] အဝဲအံၤ မ့ၢ်ထံကီၢ်ပဒိၣ်မူဒါလၢ ကဘၣ်မၤလီၤတံၢ်ဝဲဒ်သိး တၢ်ကပာ်ကဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်[8] ဒီး မိၢ်ပၢ်မ့တမ့ၢ် ပှၤကွၢ်ထွဲကၠိဖိ ကပာ်ကဲ တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်, မူဒါ ဒီး တၢ်လၢကဘၣ်မၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လၢအဖိလံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[9] လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ SAC ပယီၤသုးတၢ်ထီၣ်ဒုးကၠိတပယူာ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်လၢ အအိၣ်ဖျါတြၢၢ်ကလာ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ်အံၤန့ၣ်ဘျးစဲလိာ်အသးဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် ခွဲးယာ်လၢကပူၤဖျဲးဒီး တၢ်နီၤဖးတၢ်အဒူၣ်အဆၢ ဒီး တၢ်အိၣ်မူလုလၢ်ထူသနူခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. CRC လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ် ဒ်အံၤ “ဖိသၣ်အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အံၤန့ၣ်တၢ်ကဘၣ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအီၤ (...) တၢ်ဒုးဒိၣ်ထီၣ်တၢ်ပာ်ကဲအမိၢ်ပၢ်, အနီၢ်ကစၢ် လုလၢ်ထူသနူတၢ်မ့ၢ်တၢ်, ကျိာ် ဒီးတၢ်ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်”န့ၣ်လီၤ.[10] အနီၢ်နီၢ်န့ၣ်ထံကီၢ်ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးမူဒါလၢ ကဘၣ်ဟ့ၣ်ကလုာ်ဒူၣ်ဆံးတဖၣ် ‘တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢပှဲၤလၢကမၤလိဘၣ်အနီၢ်ကစၢ်ကျိာ်ဒၣ်ဝဲ မ့တမ့ၢ်မၤလိဘၣ်တၢ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ကျိာ်’, ဒီး ‘လၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တကပၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘျၢဒီးပာ်လီၤလၢကၠိ ဒ်သိးတၢ်ကဆီၣ်ထွဲဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ကလုာ်ဒူၣ်ဆံးဖိအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ, လုလၢ်, ကျိာ် ဒီးထူသနူတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤလၢအဝဲသ့ၣ်ဟီၣ်က ဝီၤပူၤအဂီၢ်.’န့ၣ်လီၤ.[11] စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ SAC ပယီၤသုးမၢဆူၣ်ကၠိဖိ သ့ၣ်တဖၣ်လၢကလဲၤထီၣ်ကၠိလၢအတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲတၢ်တအိၣ်ဒီးတၢ်နီၤဖးတၢ် အဒူၣ်အဆၢတၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.[12] 

ဖဲ ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢကီၣ်ကးကရၢ တူၢ်လိာ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ဆၢတဲာ်လံာ်နီၣ်ဂံၢ် (၂၆၀၁) လၢအဃ့ထီၣ်ထံကီၢ်ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ ‘ကတြီဆၢ, ဒီသဒၢ, ပာ်ကဲ ဒီးဆီၣ်ထွဲသခူထီၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲး ယာ်, ဃုာ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်သးအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်’, ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤဝဲ ‘တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ပၣ်ဃုာ် ပၣ်ဂီၢ် လၢအဒုးတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ’ ဒီး ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ ‘တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ကဲဘျုးလၢ ပှၤနီၢ်တဂၤစုာ်စုာ် ဒီး ပှၤတဝၢအဂီၢ်အလုၢ်အပှ့ၤဒိၣ်တုၤဒၣ်လဲာ် တၢ်ဆၢတဲာ်အလုၢ်အပှ့ၤတန့ၢ်ဘၣ်’ အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.[13] တၢ်စံၣ်ညီၣ် ဆၢတဲာ်လံာ်နီၣ်ဂံၢ် (၂၆၀၁)တြီတံၢ်ဃာ်တၢ်ဃံးဃံးဘၣ်ဃး ‘တၢ်ထီၣ်ဒုး ဃုာ်ဒီး တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးထီဒါတၢ်တပယူာ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်လၢအမၤပယွဲထီဒါ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ (IHL) လၢအထီဒါကၠိ ဒီးကမျၢၢ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီးကၠိသ့ၣ်တဖၣ်’ ဒီး ကိးသတြီဃ့ထီၣ်ပှၤလၢပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ကိးဖုဒဲး လၢ ‘ကပတုာ်ကွံာ်တၢ်ထီၣ်ဒုးဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်တဘျီဃီ (...) ဒီး ကကီၤသးသုတမၤလၢၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအဒုးကဲထီၣ်တၢ်တံာ်တာ်လၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်.’န့ၣ်လီၤ. လၢ(၃)နံၣ်အတီၢ်ပူၤတၢ်တြီမၤတံာ်တာ် ဒီးတၢ်မၤဘၣ်ဒိထီဒါတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဘၣ်ပတုာ်ကွံာ်ကၠိ, တၢ်ပညိၣ်ထီၣ်ဒုးထီဒါကၠိမ့တမ့ၢ်ကၠိလီၤပှီၢ်ကွံာ်ဂ့ၢ်ဝီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤကဲထီၣ်သးအိၣ်ဒံးဝဲအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ. 

လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ (IHL) အပူၤတၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လီၤဆီ[14] တြီတံၢ်ဃာ်တၢ်ထီၣ်ဒုးအကလုာ်ကလုာ်လၢအထီဒါကမျၢၢ် ဒီး ကမျၢၢ်ဟံၣ်ဃီတၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်ကျဲပီးလီ ဒ်အမ့ၢ်ကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တဲာ်တဲာ်ဖျုဖျုန့ၣ်လီၤ. ကၠိသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢအမ့ၢ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤအလီၢ်လၢအဒုးအိၣ်ဒုးဆိးဒီးကွၢ်ထွဲဖိသၣ်တဖၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီၣ်ဒုးကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ထီဒါ ဖိသၣ်လၢအမ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်ပာ်ကဲ ဒီးဒီသဒၢအဝဲသ့ၣ်လီၤလီၤဆီဆီလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.[15] လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ SAC ပယီၤသုးပညိၣ်ထီၣ်ဒုးကၠိ လၢအမ့ၢ်ကမျၢၢ်တၢ်သူၣ်ထီၣ် ဃုာ်ဒီးဟံၣ်ဃီတၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်ကျဲပီးလီဒီးတဒီသဒၢကမျၢၢ် လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲထီဒါ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ဘျၢသဲစး (ICL)အဖီလာ်န့ၣ် တၢ်ပညိၣ်ထီၣ်ဒုးထီဒါတၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢအီၤ ဒ်အမ့ၢ် ကၠိအံၤ မ့တၢ်မၤကမၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဘျၢမိၢ်ပှၢ်ခိၣ်သ့ၣ်(Rome Statute)နီၣ်ဂံၢ် ၈(၂) (င) (iv),[16] လၢအပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ထီၣ်ဒုးကဲထီၣ်သးလၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဟီၣ်ကဝီၤပူၤဒီး ပှၤမၤက မၣ်တၢ်ပညိၣ်ဒုးထီဒါတၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ SAC ပယီၤသုးထီၣ်ဒုးကၠိ, ဖိသၣ်, ကၠိသရၣ်သရၣ်မုၣ် ဒီးပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်တပာ်ကဲဖိသၣ်ခွဲးယာ်, ကမျၢၢ်ခွဲး ယာ် ဒီး ကမျၢၢ်ဟံၣ်ဃီတၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်ကျဲပီးလီခွဲးယာ်တဖၣ်အံၤအဂ့ၢ် အိၣ်ဖျါတြၢၢ်ကလာ် လၢအအိၣ်ဒီးကျိၤကျဲတၢ်ရဲၣ် လီၤပာ်လီၤအီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဃိမ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲတၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. 

၅. တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတဖၣ်

ဆူထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ ဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပဒိၣ်တဖၣ်, ကရၢသဘျ့ (NGOs) ဒီး လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢ (မ့) ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိ (CSOs/CBOs) သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်-

• သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်SAC ပယီၤသုးမီၤစိရိၤတဖၣ်အံၤလၢအမ့ၢ်ပှၤမၤကမၣ်တၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖုလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် တကီၢ်ခါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် ဒီး တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီနးနးကျံၤကျံၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး ပတုာ်ကွံာ် တၢ်တူၢ်လိာ်ပာ်ပနီၣ်အဝဲသ့ၣ် လၢအမ့ၢ်ပှၤတဖုလၢ အဖိးမံဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢ ဃုာ်ဒီးတၢ်ဆဲးလီၤဃုာ်စုမုၢ်ကျၢၢ်လၢ တၢ်သးလီၤပလိာ်အဂီၢ် ဒီး ဟ့ၣ်လၢၤအဝဲသ့ၣ် တၢ်အုၣ်ကီၤနီတမံၤလၢၤတဂ့ၤ. 
• ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးမၤလဲၢ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါဂ့ၢ်ဝီအကရူၢ်တဖၣ် အတၢ်တူၢ်မူတူၢ်ဒါ တၢ်မၤသကွီၣ် ဒီးဒုးပၣ်ဃုာ် ပၣ်ဂီၢ်ကညီကလုာ်အတၢ်တူၢ်ဘၣ် တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တဖၣ်, ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီလိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ် SAC ပယီၤသုးမီၤစိရိၤတဖၣ်အံၤလၢအမ့ၢ်ပှၤမၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤလၢအမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၣ်မ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ် (ICC) အပူၤဒ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်သဲစးကျိၤကျဲအိၣ်အသိးန့ၣ်တက့ၢ်. 
• လၢတၢ်မၤစၢ်လီၤကွံာ် SAC ပယီၤသုးမီၤစိရိၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ်မၤလဲၢ်ထီၣ်တၢ်မၤသကိး ကျိၤကျဲလၢအမ့ၢ် တၢ်တြီတံၢ်ဃာ်ပတုာ်ကွံာ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်မၤသကိးတၢ်ဒီး SAC ပယီၤသုးမီၤစိရိၤအသုးခိၣ် သုးနၢ်, တၢ်ဆှၢသုးကဘီယူၤသိ ဒီးစုကဝဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတက့ၢ်. 
• ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢလၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢလၢအကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, ဃုာ်ဒီး တၢ်မၤစၢၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပီးလီ, တစိၢ်တလီၢ်တၢ်မၤလိလီၢ် ဒီးနီၢ်သးတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါလၢ ကၠိဖိဒီးကၠိသရၣ် သရၣ်မုၣ်တဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဟီၣ်ကဝီၤပူၤအဂီၢ်တက့ၢ်. တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်ကြၢးဟ့ၣ်လီၤအီၤလိၤလိၤဆူလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢ (မ့) ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိဒီးကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ကရၢကရိလၢအဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤဆူလီၢ်ကဝီၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အစုပူၤန့ၣ်လီၤ.