English
ကညီကျိာ်
မြန်မာ
Print:
၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ
“သုးမီၤစိရိၤဟံဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအဃိ ပဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုးတၢ်ထီဘိလီၤ. (...) ပဘၣ်ယိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကဒွဲၣ်အူကွံာ် ဒူသဝီ မ့တမ့ၢ် မၤသံဘၣ်ဖုးပှၤကညီ. ပှၤမ့ခးအဝဲသ့ၣ်တဂၤဂၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကမၤသံပှၤလီၤ.”[1]
၂၀၂၁ နံၣ် ကီၢ်ပယီၤသုးမီၤစိရိၤ ဟံးဆူၣ်န့ၢ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) သုး သ့ၣ်တဖၣ် ပညိၣ်မၤကၣ်ဝဲလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢလၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢကျဲအကလုာ်ကလုာ်အဃိ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဝဲလီၢ်ကဝီၤတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ, တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူဒီးတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အကျါ တၢ်မၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်သးသကုၤဆးဒးန့ၣ်လီၤ. ကညီဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ကရူၢ် (KHRG) တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအပူၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် စးထီၣ်ဒွဲၣ်အူကွံာ်ကညီဒူ သဝီသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲ လါမ့ၤ ၂၀၂၁ နံၣ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ကမျၢၢ်ဟံၣ်အစှၤကတၢၢ် ၁၇၀ ဖျၢၣ် ဃုာ်ဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် အဂၤ ဒ်အမ့ၢ် ကျး, သိလ့ၣ် ဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤပှၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်အူအီၣ်ကိၢ်သွၣ် (scorched earth) တၢ်ကူၣ်ကျဲၤကျဲသနူ လၢကီၢ်ပယီၤသုးသူစူးကါဝဲလၢအပူၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤ[2] ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ကွၢ်ထံဆိကမိၣ်ပဲာ်ထံနီၤဖးဘၣ်ဃး တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသဟီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် ဒွဲၣ်အူဟံၣ်ဃီဒီး တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဒ်တၢ်မၤကၣ်ထီဒါလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢကမျၢၢ်လၢအအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂ့ၢ်လၢအဖုၣ်ဒီးအခီပညီဖျါဝဲဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဝဲအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ကီၢ်ပယီၤထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ အတလၢအကွီၣ်လဲၢ် ဒီးမ့မ့ၢ်ကညီကီၢ်စဲၣ်တၢ်အိၣ်သးတခီ ကပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အိၣ်သးလၢအဖုၣ်ဒီး လီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဃုာ်ဒီးတၢ်မၤကမၣ်တၢ်အုၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးသဝီဖိအတၢ်သူစူးကါ အနီၢ်ကစၢ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးအဂီၢ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအခါန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဝဲအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးဘၣ်ဃး သဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ KHRG ဃ့ထီၣ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ခိၣ်နၢ် ပှၤလၢအမၤတၢ်ဆၢတဲာ်ပၢသ့ၣ်တဖၣ် ကလူၤပိာ်မၤထွဲဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
၂. တၢ်ပာ်ဖျါဆိဘၣ်ဃးတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးအဂ့ၢ်အကျိၤ- SAC က့ၤမၤသီထီၣ်ကဒါ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်တၢ်ကူၣ်ကျဲၤဂံၢ်ဘါသဟီၣ်
ခီဖျိလၢသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်န့ၢ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁ နံၣ်အံၤအဃိ တၢ်မၤပယွဲထီဒါကမျၢၢ်, ပှၤလၢ အပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး ဒီးပှၤလၢအဟူးဂဲၤလၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟဲကဲထီၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤဒီတဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဟူးဂဲၤပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢ ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်, ဒုးဃာ်ဒီးမၤသံကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဖ့ၣ်ဆၢ ဒီးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢကီၢ်ပယီၤ သုးမီၤစိရိၤ ဒီး သုးဖီၣ်စုကဝဲၤမ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးတၢ်ကရၢကရိအဂၤလၢအတမ့ၢ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. SAC တၢ်က့ၤမၤသီထီၣ်ကဒါ ဟီၣ်ခိၣ်အူအီၣ်ကိၢ်သွၣ်တၢ်ကူၣ်ကျဲၤသနူဂံၢ်ဘါသဟီၣ်အံၤ ဒ်သိးကမၤပျီမၤဆှဲကွံာ်ကရူၢ်ကရၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့တမ့ၢ် မၤဆှဲကွံာ်ဟီၣ်ကဝီၤလၢကရူၢ်ကရၢတၢ်ပၢဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. အဃိ SAC သုးတဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ် ဒူသဝီ ဒီးဝ့ၢ်လၢကီၢ်ပယီၤဒီတဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်အသးလီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢ စကဲကီၢ်ခီ ဒီးခၠ့ကီၢ်စဲၣ်[3] အပူၤန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢသုးဟံဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ် သဝီဖိဟံၣ်ဃီဒီး ကမျၢၢ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤ အစှၤကတၢၢ် ၅၈,၀၀၀ ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[4] ခီဖျိလၢတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် နးထီၣ်အဃိ စးထီၣ်လၢသုးဟံးဆူၣ်န့ၢ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢကီၢ်ပယီၤဒီတဘ့ၣ်အပူၤအိၣ် ၁.၃ ကကွဲၢ်အကျါ ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤအိၣ် ၅၀၀,၀၀၀ ဂၤန့ၣ်လီၤ.[5]
SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် မၤနၢၤမၤဃၣ်မၤပယွဲ ပှၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အပူၤ ဒ်ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်ကျဲသနူ အသိးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲးအပူၤဝံၤအလီၢ်ခံ[6] SAC သုးဒီးသုးခိးကီၢ်ဆၢ (BGF) တဖၣ် ဒုးထီဒါဝဲ လီၢ်ကဝီၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤတဖၣ် ဃုာ်ဒီးကညီဒီကလုာ်တၢ်ထူၣ်ဖျဲးသုးမုၢ်ဒိၣ် (KNLA) ကညီဒီကလုာ်ဂၢၤသးကရၢ (KNDO) ဒီးတၢ်ဒီသဒၢကမျၢၢ်သုး (PDF) သ့ၣ်တဖၣ်တပယူာ်ဃီန့ၣ်လီၤ. SAC သုးတဖၣ် လၢတၢ်မၤလဲၢ်ထီၣ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်ပၢဟီၣ်ကဝီၤအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်စးထီၣ်မၤအါထီၣ်သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဒီးဆှၢအါထီၣ်အသုးလၢ ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (KNU) ဟီၣ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ. KNU ဟ့ၣ်ပလီၢ်ထီဒါဝဲ SAC သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်အံၤ ဘၣ်ဆၣ် SAC သုးတဒိကနၣ်ဝဲ ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC ကဘီယူၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ဟဲထီၣ်ခးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်ကျိဖးဒိၣ်လၢကမျၢၢ်ဟီၣ်ကဝီၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒ်အမ့ၢ် အဝဲသ့ၣ်သုးမုၢ်ဒိၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ရဲၤအကျါတခါအသိး ဒီးဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်မၤခီၣ်ဆၢကဒါ KNLA/KNDO သုးဒီး PDF သုးတဖၣ်အသိးအဃိ တၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် န့ၣ်လီၤ.
SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်မၤဟးဂီၤ မ့တမ့ၢ် မၤဆံးလီၤစှၤလီၤပှၤလၢအထီဒါအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂံၢ်ဘါအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်ပညိၣ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်, မၤပျံၤမၤဖုး ဒီးမၤတၢ်မၤပယွဲအဂၤထီဒါ ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢ အဖျါလၢအမၤစၢၤ မ့တမ့ၢ် ပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ် လၢလီၢ်ကဝီၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤ မ့တမ့ၢ်ကရၢလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ်အကျါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၁၄ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ် ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (UN) ပှၤဃုဃိထံတၢ်အခၢၣ်စး ထီမ်အဲၤဒြူပာ်ဖျါထီၣ် ကီၢ်ပယီၤပူၤပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် တၢ်အိၣ်သးဝဲအံၤအဂ့ၢ်ဒ်အံၤ -
“နမ့အိၣ်လၢ ဟီၣ်ကဝီၤ မ့တမ့ၢ် သဝီပူၤလၢအဝဲသ့ၣ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ အမၤစၢၤလီၤလီၤဆီဆီ ပှၤလၢအဖီၣ်စုကဝဲၤန့ၣ် လၢအဝဲသ့ၣ်အမဲာ်ချံပူၤ နၤန့ၣ် မ့ၢ်ဒုၣ်ဒါလီၤ.”[7]
တၢ်မၤပယွဲအက့ၢ်အဂီၤ အကျိၤအကျဲအံၤ မ့ၢ်တၢ်က့ၤမၤသီထီၣ်ကဒါ ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’[8] တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျဲလၢ ကီၢ်ပယီၤသုး မုၢ်ဒိၣ်သူစူးကါကျဲၤလီၤပာ်လီၤအီၤဖဲ ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ လၢ ၁၉၆၀ နံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျဲဝဲအံၤ အတၢ်ပညိၣ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်ဒ်သိးဒီးကမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ် တၢ်ဘျးစဲလၢပှၤပၢၢ်ဆၢထီဒါတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးလီၢ်ကဝီၤသ ဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ခီဖျိတၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိစ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, တၢ်ကစီၣ် ဒီး တၢ်ဃုထၢထီၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိ မ့တမ့ၢ် သုးသ့ၣ်တဖၣ်လၢကလုာ်ဒူၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ လၢ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’ တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျဲအံၤအဖီလာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲ ကလုာ်ဒူၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤတၢ်ပၢဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအမ့ၢ် ‘ဟီၣ်ကဝီၤအလွဲၢ်သူ’ လၢအမ့ၢ်ဟီၣ်ကဝီၤလၢ ကီၢ်ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢပှဲၤလၢ ကမၤသံပှၤတဂၤ လၢ်လၢ် မ့တမ့ၢ် မၤဟးဂီၤတၢ်တမံၤလၢ်လၢ်လၢအဆိကမိၣ်ဝဲလၢအဘျးစဲလိာ်အသးဒီးကလုာ်ဒူၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤ မ့တမ့ၢ် ပှၤတဖုဖုလၢ အထီဒါသုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
KHRG ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလီၤလီၤဆီဆီ လၢ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’ တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျဲအံၤ ဟဲက့ၤအိၣ်ထီၣ်ကဒါဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးမီၤစိရိၤ ဟံဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံအံၤန့ၣ်လီၤ. SAC သုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပာ်လီၤသးဒီးတီခိၣ်ရိၣ်မဲသူစူးကါဝဲ တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျဲအံၤ လၢတၢ်ကတြူၤသံမၤလီၤမၢ်ကွံာ်ပှၤလၢအထီဒါအဝဲသ့ၣ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[9] စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးမီၤစိရိၤဟံဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ KHRG ကွၢ်ထံသမံကမိးဝဲတၢ်ကဲထီၣ်သးတဖၣ်လၢအကဲထီၣ်သးလၢ ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျဲအဂံၢ်ဘါသဟီၣ်အသီလၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်သူအီၤဖဲသုးဟံဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ဒီးတၢ်ပိာ်ထွဲထီၣ်အခံထီဒါကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးအက့ၢ်ဂီၤကျိၤကျဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဒွဲၣ်အူဟံၣ်ဃီ ဒီးတၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်မၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢအညီနုၢ်ကဲထီၣ်သး ခီဖျိတၢ်သ့ၣ်ညါဆိ မ့တမ့ၢ် ဆိကမိၣ်တယးဝဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ထွဲဘျးစဲလိာ်အသးဒီးပှၤလၢအပၢၢ်ဆၢထီဒါတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤပယွဲကျိၤကျဲလၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ပပဲာ်ထံနီၤဖးအီၤသ့လၢတၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ် ဖဲတၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ SACသုးဒီးလီၢ်ကဝီၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အခါ ဒီးတၢ်ဒုးဝံၤ မ့တမ့ၢ် ဖဲလၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟူးဂဲၤဝဲအဆၢကတီၢ် တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ် ဒူသဝီဖိဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်မၤဟးဂီၤသဝီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တပယူာ်ဃီဂ့ၢ်ဝီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအကျိၤအကျဲဝဲအံၤန့ၣ် အိၣ်ဟဲကဲထီၣ်အသးလၢ ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’ တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအတၢ်ပညိၣ် မုၢ်ကျၢၢ် ဒီးအတၢ်နာ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ လီၢ်ကဝီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် မၤဘၣ်ထွဲမၤသကိးတၢ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤ မ့တမ့ၢ် ကရူၢ်ကရၢအဂၤလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဂ့ၢ်လၢပှဲၤန့ၣ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်နီၤဖး အကူာ်ဆူညါတကူာ်အပူၤ လၢအပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး သဝီဖိအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢတၢ်ဒီသဒၢလဲၤခီဖျိတၢ်မၤအၢမၤသီဂ့ၢ်ဝီသ့ၣ် တဖၣ်အံၤန့ၣ် တၢ်နီၤဖးလီၤအီၤအခီပညီဒ်အမ့ၢ် တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်, ကျိၤကျဲ ဒီးတၢ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှးသဟီၣ် လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်, သဂၢၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးဒီသဒၢဝဲတၢ်မၤအၢမၤသီပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.[10]
၃. တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ် ဒူသဝီဖိဟံၣ်ဃီဒီး တၢ်မၤဟးဂီၤသဝီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤကၣ်တၢ် ဖဲလၢတၢ်ဒုးကဲ ထီၣ်အခါ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဒုးဝံၤအအလီၢ်ခံ ဒီး မ့တမ့ၢ် ဖဲလၢသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟူးဂဲၤဝဲအဆၢကတီၢ်
လံာ်တၢ်နီၤဖးအကူာ်ဝဲအံၤန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်မၤအၢမၤသီအကျိၤအကျဲဃုာ်ဒီး တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ် ဒူသဝီဖိဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်စု လီၢ်ခီၣ်ခိၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤဟးဂီၤသဝီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤကၣ်တၢ် လၢအဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ တၢ်ဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢတၢ်ပာ်ဖျါအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးဟံဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိ တၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ဒီးတုၤလၢ လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၂ နံၣ် လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ ကီၢ်ရ့ၣ်နွံဘ့ၣ်[11]အကျါ ဃုဘ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ န့ၣ်လီၤ. ဖဲလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါအဆၢကတီၢ်တကွီၣ်အပူၤအံၤန့ၣ် KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ပျီပူၤလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါအဂ့ၢ်လၢပှဲၤ ဘၣ်ဃးတၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်ဃီ ဒီးတၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်အိၣ် (၃၉)ဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ပျီပူၤလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ (တၢ်ပာ်ဖျါဖုၣ်, တၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ် ဒီးတၢ်ဂီၤတဖၣ်)အံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢဖိလၢ အဘၣ်တၢ်သိၣ်လိပာ်အဝဲသ့ၣ်လၢကကွၢ်ဆူၣ်ကယာ်ပျီပူၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် KHRG ပဲာ်ဖးနီၤဖးဝဲ SAC သုး တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဒူသဝီဖိဟံၣ်ဃီဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤဟးဂီၤသဝီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤကၣ်တၢ်အကျိၤအကျဲ ဖဲတၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ SAC သုးဒီးလီၢ်ကဝီၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤ မ့တမ့ၢ် SAC သုးဟူးဂဲၤအဆၢကတီၢ် မ့တမ့ၢ်ဟူးဂဲၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ စုကဝဲၤတၢ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ် ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ်ဝဲ SAC သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကမၤပယွဲဝဲကမျၢၢ်အပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ် (IHL) တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအဒိအတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် မၤပျံၤမၤဖုးလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ လီၢ်ကဝီၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရၢသ့ၣ်တဖၣ် မ့ထီၣ်ဒုးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဆိကမိၣ်တယာ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး လၢကမျၢၢ်တဖၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ထွဲ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဘျးစဲဒီးကရူၢ်ကရၢလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဒိ ဖဲလါယူၤ ၁ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ် KNLA သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဖီၣ်န့ၢ်ဝဲသုးဒ့ခိၣ် ဒီးသုးကသံၣ်သရၣ်အဃိ ပယီၤစုကဝဲၤဒိၣ်သုး (Artillery Unit) နီၣ်ဂံၢ် (၉) ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် လၢဝ့ရီကရူၢ်ပူၤ, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ လၢဃုသီအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ သဝီဖိအါန့ၢ်ဒံး ၃,၀၀၀ ဂၤ ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC အသုးခိၣ်လၢအအိၣ်ဖဲသုးကျိၤတကျိၤဃီဝဲအံတဂၤ တဲပျံၤတဲဖုးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ် ‘ကဒွဲၣ်အူအီၣ်ထီၣ်ကွံာ်တၢ်ခဲလၢာ်’ လၢထိဘိၤလ့ဒီးထိဘိၤကၠံသဝီ တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ, ဝ့ရီကရူၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးဝဲအံၤ ကဲထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် အါထီၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲ လါယူၤ ၂၅ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်အပူၤ ဖဲလၢပယီၤသုး ခီၣ်ချ့သုးဒ့ (တမ)-၂၂ ဒီး ၄၄ ဟဲနုာ်လီၤဝဲလၢ ကီးကၠးသၢ (ထိဘိၤလ့) သဝီပူၤ ဒီးမၤသံကွံာ် သဝီဖိလွံၢ်ဂၤ, အီၣ်ဟုၣ်ဒီးမၤဟးဂီၤသဝီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်, ဒီးဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်သဝီဖိအဟံၣ်အစှၤ ကတၢၢ် (၆၆) ဖျၢၣ် ဒီးဒဲလၣ်ဖိ (၃၀) ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[12]
ကျိၤကျဲဒ်အံၤန့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၁၉သီ, ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် KNLA သုးသ့ၣ်တဖၣ် ထီၣ်ဒုးပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဝံၤ အလီၢ်ခံ ပယီၤသုးတဖၣ် နုာ်လီၤလၢ က--- သဝီပူၤ, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤဒီးဟးလူၤဃုဝဲ KNLA သုးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ခးဝဲသဝီဖိအကျးဒီးကဒွဲၣ်အူအီၣ်ကွံာ်ကျးတဖျၢၣ်အံၤအခါ သဝီသးပှၢ်မုၣ်တြီတံၢ်ပတုာ်ကွံာ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံၤအဝဲသ့ၣ်တဒွဲၣ်ထီၣ်ကျးအံၤဘၣ် ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ် အီၣ်ဟုၣ်ဟံကွံာ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်ဖိ တၢ်လံၤလၢ ကျးပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤတသီခံသီဝံၤအလီၢ်ခံ ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၅ သီ, ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် ပယီၤဒီး BGF သုးဖိလၢအမူၤသံးတဖၣ် လၢအအိၣ်ဖဲထံဖးဒိၣ်ထၣ်ကရူၢ်ပူၤအံၤန့ၣ် တဲပျံၤတဲဖုးသဝီဖိတဖၣ်လၢ KNLA သုးတဖၣ်မ့ခး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်သဝီန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၢဆူၣ်ဝီပီၤတၤ, သူသဝီဖိဒ်ကတီၤလၢတၢ်ဒီ သဒၢလီၤသး ဒီးသုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဂ့ၢ်ဝီသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤအါထီၣ် ဒီးကဲထီၣ်တၢ်၀ံတၢ်ယိးလၢ က---သဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိနီၢ်စ--- ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ -
‘ပဘၣ်ယိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကဒွဲၣ်အူပသဝီ မ့တမ့ၢ် မၤသံပှၤ. ပှၤမ့ခးအဝဲသ့ၣ် တဂၤဂၤဒု အဝဲသ့ၣ်ကမၤသံပှၤလီၤ. (...) ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟဲနုာ်လီၤလၢသဝီပူၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ခးကြီကျိဖိဒီဒူၣ် လီၤဂာ်မးအဝဲသ့ၣ် န့ၢ်ကလီကျိလီၤ.’[13]
SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် မၤဟးဂီၤသဝီဖိအဟံၣ်တဖၣ်ဝံၤ အဝဲသ့ၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအကျိၤအကျဲလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤဟးဂီၤကျး မ့တမ့ၢ် ဘုဖီသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးဒီးကဒီသဒၢဝဲကလုာ်ဒူၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ် သုတဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အီၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢသဝီဖိတဖၣ်အအိၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ. အဒိ ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် ၁၉ သီ, ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် တချုးလၢတၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ SAC သုး ဒီး KNLA သုးအဘၢၣ်စၢၤဖဲဘ---သဝီ, ဒ---ကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ် ကီၢ်ရ့ၣ်အဃၢၤဒံးဘၣ်တနံၤန့ၣ် SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် အီၣ်ဟုၣ်ကွံာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်လၢကျးတဖျၢၣ်အပူၤဝံၤ ဒီးဒွဲၣ်အူကွံာ်ဝဲကျးတဖျၢၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်နုာ်လီၤဃိဆူၣ်သဝီဖိအဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ မ့ၢ်အဆိကမိၣ်ဝဲလၢ သုး KNLA သ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ခူသူၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်, ဃ့ကွၢ်ဟံၣ်ကစၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိလံာ်ခိၣ်ဆၢၣ် ဒီးထံဖိကီၢ်ဖိလံာ်အုၣ်သးသ့ၣ် တဖၣ်, မၤဟးဂီၤသဝီဖိအသိလ့ၣ်တဖၣ်ဒီးမၤသံသဝီဖိအဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[14]
ဒ်န့ၣ်အသိး ဖဲလါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၁၀ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ် SAC သုးလၢအအိၣ်လၢ LID နီၣ်ဂံၢ် (၄၄) ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဝဲဘုဖီသၢဖျၢၣ်လၢ လၤဂီၤဒၢသဝီ, ခီပူၤကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်,မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘု (၂၅၀) နာ်တနီၤဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤအဃိကဲထီၣ်တၢ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢ လီၢ်ကဝီၤခိခိၣ်ပှၤတဝၢဖိအါဂၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဝဲအံၤကဲထီၣ်အသးလၢသဝီမုၢ်ထီၣ်ဖဲတၢ်ဒုး ကဲထီၣ်လၢ KNLA/KNDO ဒီး SAC သုးလၢအအိၣ်လၢ LID နီၣ်ဂံၢ် (၄၄) ဒုးလိာ်သးဝံၤအလီၢ်ခံဖဲဂီၤခီဂီၤဂီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.[15]
ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢထးအသိး SAC အတၢ်မၤကၣ်အါခါလၢအကဲထီၣ်သးအံၤ ညီနုၢ်ကဲထီၣ်အသးဖဲအဝဲသ့ၣ်မၤသုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ အဆၢကတီၢ်မ့တမ့ၢ်သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဖဲ၂၀၂၂ နံၣ် SAC အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒီးဒုးယၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ် အါထီၣ်ဝဲလၢ လၢၢ်မုာ်ပၢၤကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ, SAC ဒုးယၤသုးဟ့ၣ်တၢ်ကလုၢ် (MOC) နီၣ်ဂံၢ် (၃), နီၣ်ဂံၢ် (၈) ဒီးနီၣ်ဂံၢ် (၁၅), ဒီးခီၣ်သုးရ့ၣ် IBနီၣ်ဂံၢ် (၆၀) တဖၣ်နုာ်လီၤဝဲဆူ င---သဝီဖဲလါယူၤလံ ၃သီ အဆၢကတီၢ် မၤသံဝဲသဝီဖိ (၂) ဂၤ ဒီးဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဝဲဟံၣ် (၁၂) ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[16] သဝီဖိဒီးပှၤလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဘၣ်ထွဲလၢ တၢ်ဆိကမိၣ်ကမၣ်အီၤအံၤ ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤခီဖျိလၢ င---သဝီဖိလၢအဟံၣ်အူထီၣ် ဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးတဂၤအတၢ်အုၣ်သးအဖီခိၣ်ဒ်အံၤ -
“အဝဲသ့ၣ် [SAC] ဆိမိၣ်ဝဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ KNU မ့တမ့ၢ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ KNU အဃိ အဝဲသ့ၣ်ခးသံသဝီဖိတဖၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ဝဲလၢ လီၢ်ကဝီၤပူၤအဆၢကတီၢ်လီၤ.”
SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ် သဝီဖိအသိလ့ၣ်ယီၢ်တဖၣ်ဒီး ဂုာ်န့ၢ်ဆူၣ်သဝီဖိတၢ်အီၣ်တၢ်အီ ဒီးဟံၣ်တၢ်ပိးတၢ်လီဖဲအဝဲသ့ၣ် မ့ၢ်တဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်ဒီး ကျးသ့ၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.[17] အါန့ၣ်အန့ၣ် SAC သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးအတၢ်ပညိၣ်လၢ ကထီဒါမၤဆါပယွဲကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ဆီၣ်သနံးအဒုၣ်အဒါကိးကလုာ် လၢကျဲကိးကပၤဒဲးကသ့အဂီၢ်ဒီးနာ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အဒုၣ်အဒါ, မ့တမ့ၢ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အစှၤကတၢၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဒုၣ်အဒါသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ပှၤထီဒါအဝဲသ့ၣ်ကျါပာ်ဃုာ်ဒီးထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပၣ်တံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်လၢဟူးဂဲၤမၤတၢ်လၢ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢအအိၣ်လၢ ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်မၤကၣ်လၢအဝဲဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒ်အံၤ -
“[SAC] ထီၣ်ဒုးတၢ်လၢ ယဟီၣ်ကဝီၤပူၤတၢတဘျီန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်သးအခိၣ်အနၢ်အဟံၣ် ဒီးဒွဲၣ်အူထီၣ်စ့ၢ်ကိး (NLD) ခိၣ်နၢ်တဖၣ်အဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤပူၤ. မၤက ဒီးဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၃ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ယဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်တဂၤအကျး ဒီးယဖံယဖုအဟံၣ်. နီၢ်နီၢ်န့ၣ် ခီဖျိလၢအဖီၣ်ယၤတချုးဘၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ [...] အဝဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးဖီၣ်ယၤ ခီဖျိလၢယတၢ်အိၣ်ဆၢထၢၣ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအဖီခိၣ် သနာ်က့အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ယဟံၣ်ဖိဃီဖိအဟံၣ်န့ၣ် ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်ဖီၣ်ယၤတချုးဘၣ်အဃိလီၤ.”[18]
သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဆိမိၣ်ကမၣ်သဝီဖိတဖၣ်တပယူာ်ဃီ ခီဖျိအတၢ်တဲပျံၤတဲဖုးအဖီခိၣ်အံၤအိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ခီဖျိ သဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ပာ်ဖျါန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါမးရှး ၂၈ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်အနံၤ KNLA သုးသ့ၣ်တဖၣ်ထီၣ်ဒုးတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်တဲပျံၤတဲဖုးသဝီဖိ လၢအအိၣ်လၢ စ---သဝီ, ဒီၤယဲၣ် ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ်လၢခါဆူ မဲာ်ညါ KNLA မ့ၢ်ဒုးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်အသဝီန့ၣ်လီၤ.[19] ဒ်န့ၣ်အသိး ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ်၂၈ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ် အနံၤ SAC သုးလၢအအိၣ်လၢ IB နီၣ်ဂံၢ် (၄၀၂) ဒီးအိၣ်ဆီလီၤအသးလၢ သပြ့ၤခၠီသုးကလၢၤ, ဒဝဲၢ်ဝ့ၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်စိကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တဲပျံၤသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢ ဆ---သဝီ, လၢၢ်ဒိၣ်စိကီၢ်ဆၣ်တဖၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်တၢ်လၢမုၢ်ထီၣ်ဟီၣ်ကဝီၤခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. (၂) သီဝံၤအလီၢ်ခံ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး သဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲရှ---သဝီဒီးဒဝဲၢ် ဝ့ၢ်အဘၢၣ်စၢၤအဆၢကတီၢ် တဲပျံၤတဲဖုးကဒီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ကဟဲဒွဲၣ်အူ ထီၣ်ကွံာ်သဝီတဖၣ် ဒီးဆိမိၣ်ကမၣ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ PDF သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မၤကဒီးတဘျီ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ IB နီၣ်ဂံၢ် (၄၀၂) မၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်အတၢ်တဲပျံၤတဲဖုးအံၤ ဖဲလါမ့ၤ ၂၀ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ် ခီဖျိဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဝဲဟံၣ် (၄) ဖျၢၣ်လၢ အအိၣ်လၢ ည---သဝီ, ထံလၢၢ်ကျ့ကရူၢ်, ဒီးဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢ တ---သဝီ, ကမွၤသွ့ဟီၣ်ကဝီၤ, လၢၢ်ဒိၣ်စိကီၢ်ဆၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[20]
တၢ်ဂ့ၢ်လၢအကဲထီၣ်သးဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်အါန့ၢ်ဒံးတၢ်ဂ့ၢ်လၢ KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ ဒီးလၢ ၂၀၂၃ နံၣ်အတီၢ်ပူၤ KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဒံးတၢ်မၤပယွဲလၢအကဲထီၣ်သး ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ တၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါတၢ်အုၣ်သးအလၢအပှဲၤ လၢအဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အက့ၢ်ဂီၤအၢသီလၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်လဲလိာ်အီၣ်ထီၣ်ဝဲလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သူဝဲတၢ်ဒီသဒၢအတၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်မၤပယွဲလၢတၢ်မၤအီၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအခါန့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါတ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်ဖီခိၣ်အသိး သဝီပိာ်မုၣ်ခိၣ်နၢ်တဂၤတၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးတၢ်ဒီး တြီဝဲ SAC သုးတဖၣ်တဘျီဃီ မ့ၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်သုတဒွဲၣ်အူထီၣ်ကျးတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်ဒီသဒၢရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်လၢသဝီဖိသူဝဲန့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လၢအကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ထီဘိဘၣ်အဃိ ညီနုၢ်အဝဲသ့ၣ်သူဝဲ တၢ်ပဒ့ၣ်ဟးဆှဲး ဒီးတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတဖၣ် ဒ်တၢ်ဒီသဒၢ ရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဂၤအုၣ်အသးပာ်ဖျါထီၣ်လီၢ်ကဝီၤတၢ်အိၣ်သး ဒီးအတၢ်သးဟးဂီၤခီဖျိ အဟံၣ်ဃုာ်ဒီးဟံၣ်အဂၤ (၇၀) ဖျၢၣ်ဃၣ်ဃၣ် လၢအအိၣ်လၢထိၤဘိၤလ့သဝီ, ဝ့ရီကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်အီၤလၢ SAC သုးတဖၣ် ဖဲလါယူၤ ၂၀၂၂ နံၣ် ဒီးစံးဝဲဒ်အံၤ -
“အဝဲသ့ၣ် [...] ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ပသဝီ ခီဖျိလၢအဆိမိၣ်ကမၣ်သဝီဖိလၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ PDF ဒီး KNLA အဃိ. [...] ယသးဟးဂီၤဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢဟံၣ်လၢယမိယပါဟ့ၣ်လီၤယၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်အီၤလံ. ဟံၣ်အံၤမ့ၢ်ယမိယပါအတၢ်ဟ့ၣ်သါလီၤ. ယသးမ့ဟးဂီၤထဲလဲၣ်သနာ်က့ ပမၤတၢ်ကသ့မနုၤတမံၤလဲၣ်. ပကဲပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤသဝီဖိတဂၤလီ. [...] ပတမၤသကိးတၢ်ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤနီတဖုဘၣ်. ပကဲပှၤထူစံၣ်မၤဝဲၤ ဒီးပှၤမၤအီၣ်ကျီးသ့ၣ်တဖၣ်လီ. [...] သဝီဖိတနီၤလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်လၢ အတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်ဒဲဒီးတနီၤတခီလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်လၢအဘူးအတံၢ်ဟံၣ်လီၤ.”[21]
ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါအံၤအသိး သဝီဖိတနီၤ လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဆူ တၢ်လီၢ်လၢအဘူးဒီးအသဝီ, ပှၢ်လၢ်ကျါ မ့တမ့ၢ်သဝီလၢအဘူးသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိး အဝဲသ့ၣ်ဟးထီၣ်က့ၤလီၤလၢအသဝီဒီးတၢ်လီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဒီး တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်ကသ့ ဖဲတၢ်အိၣ်သးမ့ၢ်ဂ့ၤထီၣ်တဆံးတက့ၢ် ဘၣ်ဆၣ်တၢ်ဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတနီၤတခီ ဆၢတဲာ်လီၤအသးလၢ ကဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဆူတၢ်လီၢ်ယံၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်ပာ်လီၤတဲာ်ကွံာ်အဟံၣ်ဃီဒီးအတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
၄. တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး - တၢ်မၤပယွဲအက့ၢ်အဂီၤတဖၣ် ဒီးတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးဒီးတီပတီၢ်
ဒ်တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ အအိၣ်ဖျါလၢထးတဖၣ်အသိး တၢ်မၤပ ယွဲသ့ၣ်တဖၣ် ညီနုၢ်ကဲထီၣ်ဖဲတၢ်ဒုးမ့တမ့ၢ်တၢ်ဒုးတပျီၤအဆၢ ကတီၢ် ဒီးတၢ်ဒုးဝံၤအလီၢ်ခံ မ့ၢ်လၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်ခီၣ်ဆၢက့ၤသုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရူၢ်တဖၣ်အတၢ်ထီၣ်ဒုးအီၤခီဖျိတၢ်မၤ ကၣ်ထီဒါလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်ဃီ ဒီးတၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲအက့ၢ်အဂီၤလၢအဝဲသ့ၣ်သူညီနုၢ်ဝဲသနာ်က့တၢ်မၤပယွဲအက့ၢ်အဂီၤအိၣ်ဒံးအါမးလၢအဝဲသ့ၣ်သူဝဲန့ၣ်လီၤ.[22]
လၢတၢ်ဂ့ၢ်တနီၤအဖီခိၣ် SAC သုးတဖၣ် မၤဟးဂီၤသဝီဖိတဖၣ်အတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ကမၤပျံၤမၤဖုးထံဖိကီၢ်ဖိ လၢအအိၣ်လၢ လီၢ်ကဝီၤပူၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်, အတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်ဒ်သိးကမၤဟါမၢ်ကွံာ် EAGs မ့တမ့ၢ်မၤလီၤစှၤသဝီဖိလၢ အဝဲသ့ၣ်ဆိမိၣ်ကမၣ်ဝဲလၢ အဆီၣ်ထွဲၣ်မၤစၢၤကရူၢ်ကရၢဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဟံၣ်ဃီ မ့တမ့ၢ် ဒူသဝီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်လၢတတူၢ်လိာ်မ့တမ့ၢ်တလူၤပိာ်ထွဲ SAC တၢ်ဃ့ထီၣ် မ့တမ့ၢ်အကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ညီနုၢ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤကၣ်ဝဲအံၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တ့ၢ်လၢထးအသိး SAC သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဂုာ်န့ၢ်ဆူၣ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီ မ့တမ့ၢ် တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတအိၣ် ဘၣ်အဆၢကတီၢ် ဒီးတၢ်အံၤညီနုၢ်မၤအသးတဘျီဃီ ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ် ဟံၣ်ဃီအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်ဃီမ့ၢ်တၢ်လၢအညီဝဲ, အပှ့ၤကလံၤစှၤ ဒီးမ့ၢ်ကျဲလၢအပူၤပျဲးကတၢၢ်တဘိလၢ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးထံဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်အံၤမ့ၢ်ကျဲအညီကတၢၢ်တဘိလၢ တၢ်ကျဲစၢးမၤဟါမၢ်ကွံာ် EAGs လၢအအိၣ်လၢ လီၢ်ကဝီၤလီၤဆီသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အၢအၢသီသီ ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တ့ၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သး လၢအဖီခိၣ်တဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ.
ဘျၤခ်ခရံၣ်ရှနၤ ရၤယၤကိဖၤ (Balakrishnan Rajagopal) လၢအမ့ၢ် UN အပှၤဃိထံတၢ်ဂ့ၢ်လီၤဆီ ဘၣ်ဃးဒီးဟံၣ်ဃီခွဲးယာ်လၢပှဲၤ ပာ်ပနီၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီဖဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် ဆၢကတီၢ်မ့ၢ် "တၢ်မၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး" န့ၣ်လီၤ.[23] တၢ်နီၢ်နီၢ်တခီ ဟံၣ်ဃီခွဲးယာ်လၢပှဲၤ မ့ၢ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ခိၣ်သ့ၣ်တခါ လၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အဆၢဒိၣ် ၂၅(၁) န့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ ကီၢ်ပယီၤ အၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်စ့ၢ်ကိးဝဲလၢ ကလူၤပိာ်ထွဲဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်ဝဲအံၤ ခီဖျိဆဲးလီၤဝဲစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်, ပှၤဂ့ၢ်ဝီဒီးတၢ်ဆဲးတၢ်လၤခွဲးယာ်လံာ်ဃံာ်ဃာ် (ICESCR) အပူၤ ဖဲ ၁၉၆၆ နံၣ် ဒီးမ့ၢ်လံာ်ဃံာ်ဃာ်တဘ့ၣ်လၢ အဒီသဒၢ ဟံၣ်ဃီခွဲးယာ်လၢပှဲၤ ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တထံၣ်အံၤ အိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဖဲ (ICESCR) အဆၢဒိၣ်- ၁၁(၁) န့ၣ်လီၤ.[24] လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်ဒွဲၣ်အူဒီးတၢ်မၤဟးဂီၤဟံၣ်ဃီလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်ဒီးတၢ်မၤအီၤလၢအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအံၤ ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ကီၢ်ပယီၤမၤကမၣ်တၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် ဒီးတမၤထွဲအမူဒါလၢအမ့ၢ် တၢ်ကဘၣ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲ, ဒီသဒၢဒီးမၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤဒ်အံၤတကလုာ်လၢအကဲထီၣ်အသးဖဲ စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်အံၤ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤကမၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်လုလၢ်သဲစးန့ၣ်အိၣ်ဖျါဝဲ ဖျိဖျိဖျါဖျါန့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် SAC အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ ကမၤဟးဂီၤကမျၢၢ်တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်အံၤ, မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအမၤကမၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်လၢအမ့ၢ် သုးသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်ပဲာ်ထံနီၤဖးသုးတၢ်ဖိတၢ်လံၤ, ကမျၢၢ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီးနီၢ်တဂၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်ဘျၢအံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆိၣ်မိၣ်ကမၣ်သဝီဖိ လၢအဝဲသ့ၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ စုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ပညိၣ်ထီဒါသဝီဖိလၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်န့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲ SAC မၤကမၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢလၢအမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢအတကဲသုးဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤတခါလၢ်လၢ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီး အကါဒိၣ်လၢကမျၢၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိအဂီၢ်န့ၣ် တၢ်ပညိၣ်ထီဒါအီၤလ့ၤတက့ၤတန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢသုးအတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢအပူၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ဖဲတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တဘျီလၢ်လၢ်တၢ်ကဘၣ် ဃုထၢတၢ်ဒုးအကျိၤအကျဲလၢ အဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒီးဟးဂီၤအစှၤကတၢၢ်လၢ ကမျၢၢ်အတၢ်အိၣ်မူ, တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. SAC ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်တယူးယီၣ်ပာ်ကဲတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢဝဲအံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်သဲစး (IHL)ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ တၢ်ပလီၢ်လၢတၢ်မၤဆိအီၤသ့လၢတၢ် ကဘၣ်မၤအီၤလီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ်ကဘၣ်ဃုထၢ စုကဝဲၤတၢ်ဒုးအကျဲသနူလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး မ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ဟးဆှဲး တၢ်မၤဟးဂီၤကမျၢၢ်တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် ဖဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်ကန့ၢ်အဂီၢ် ဒီးတဘၣ်မ့ၢ်တၢ်ဒုးနါစိၤတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ SAC ဃုထၢတၢ်ဒုးအကျဲသနူလၢအဟ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဟးဂီၤတၢ်ပျဲ ဒီးအါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်ဒုးနါစိၤမၤဟးဂီၤအါထီၣ်ကမျၢၢ် လၢအအိၣ်ဘူးဒီးတၢ်ဒုးကဲထီၣ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဘုဖီဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီကျးသ့ၣ်တဖၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် တၢ်မၤကဘၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢလၢအတြီဃာ်တၢ်တဘၣ်မၤဟးဂီၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအကါဒိၣ်လၢထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ခီဖျိလၢတၢ်မၤဝဲအံၤအဖီခိၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ သဝီဖိတဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူ, အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဒီး တၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ် (IHL) သဲစးဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်တခါလၢ SAC မၤကမၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.[25] တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအထီဒါဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဒုးကွီၢ်မ့ၣ် ဒ်အအိၣ်ဖျါလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ရိမံၤပှၤတူၢ်ကွီၢ် ကွီၢ်ဘျီၣ် (ICC) အဆၢဒိၣ်၈ (၂)(က) လၢတၢ်သုးကျဲၤဒုးအီၣ်ထီၣ်အီၤခီဖျိ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤတူၢ်ကွီၢ်သဲစးလုလၢ်သနူန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ, ၂၀၂၃ နံၣ်အဆၢကတီၢ် သုးမီၤစိရိၤဘိးဘၣ်ရၤလီၤဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကပၢအါထီၣ်ကီၢ်ဆၣ် (၅၀) ဘ့ၣ်လၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်စဲၣ်အါဘ့ၣ်လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးကညီကီၢ်စဲၣ် ဒီးကသူဝဲဂ့ၢ်ဂီၢ်အူသုးပၢတၢ်သဲစး (martial law) လၢကီၢ်ဆၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤ မ့ၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ပၢဆူၣ်တၢ်ကသ့ဒံးအဂီၢ် ဒီးတၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိ ကီၢ်ပယီၤသဲစးအတၢ်ဒိၣ်စိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပၢဆူၣ်ပၢစိးကျဲသနူအသီလၢ SAC ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဒီးသူဝဲအံၤမ့ၢ် အတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးအါထီၣ်လၢပှၤလၢအထီဒါအီၤလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ဆၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤကသ့အဂီၢ် ဒီးမ့ၢ်ဒ်သိးပှၤလၢမၤကမၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီအီၤသုတသ့ ဒီးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်ဒိးန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်သုတန့ၢ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်တၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ် (Human Rights Watch) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူသုးပၢတၢ်သဲစးအံၤ “မ့ၢ်သဲစးလၢအဟ့ၣ်တၢ်ပျဲဒ်သိးကီၢ်ပယီၤသုးမီၤစိရိသူဝဲတၢ်ခီၣ်ဆၢအကျဲလၢအတကြၢးတဘၣ်တဖၣ်ကသ့ဖိးသဲစးအဂီၢ်, မ့ၢ်သဲစးလၢအတကွီၢ်လဲၢ်ဒီးတၢ်ဘှီဘၣ်အီၤဒ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်အသိးထီဘိသ့. [...]” တၢ်နီၢ်နီၢ်တခီ တၢ်လၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူသုးပၢတၢ်သဲစးအံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢပှဲၤလၢ ကဆၢတဲာ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီၤပှၤမၤကမၣ်တၢ်ဘၣ်ဆၣ် သုးတၢ်မၤပယွဲဒီးသုးလၢတၢ်ကဘၣ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီအီၤတဖၣ် တၢ်ဃိထံသမံသမိးဒီးဟံးဂ့ၢ်ဝီၤအီၤသုတသ့တဂ့ၤအဂီၢ် သဲးစးအံၤဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤန့ၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူသုးပၢတၢ်သဲစးမ့ၢ်အိၣ်ဒံးဒီး တၢ်မ့ၢ်သူဒံးသဲစးဝဲအံၤန့ၣ် တမ့ၢ်လၢသုးသ့ၣ်တဖၣ်ကပတုာ်အတၢ်မၤအၢမၤသီဒီးတမ့ၢ်လၢ အကသးအိၣ်ဆီတလဲဃဲၣ်လီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဖျါဝဲဖျိဖျိဖျါဖျါန့ၣ်လီၤ.”[26]
ခဲအံၤဖျါဒ်သိးလၢ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ, ကီၢ်ခီဟီၣ်ကဝီၤ ဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တဟ့ၣ် တၢ်ဆီၣ်သနံးဆူ သုးမီၤစိရိၤအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် ကညီကီၢ်စဲၣ်ဒီးကီၢ်စဲၣ်အဂၤအါဘ့ၣ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤအံၤ တၢ်ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ဒံးအီၤခါဆူညါန့ၣ်လီၤ.
၅. တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတဖၣ်ဆူထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဖၣ်အအိၣ်
ဖဲတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးမၤန့ၢ် တၢ်တီတၢ်တြၢ်ဒီး တၢ်သ့ဟံးမူဒါလၢပှၤမၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အဖီခိၣ်အခါ တၢ်တဘၣ်ကွၢ်ကပာ်တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ်လၢတၢ်စံၣ်ညီၣ် လ့ၤတက့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ကွီၢ်မ့ၣ်လၢကီၢ်ပယီၤသုးခိၣ်သုးနၢ်သ့ၣ်တဖၣ်မၤကမၣ်ဝဲလၢကီၢ်ပယီၤဒီဘ့ၣ်လီၤဆီဒၣ်တၢ်မၤကမၣ်ကညီကလုာ်အံၤ အလီၢ်အိၣ်သပှၢၢ်ကတၢၢ်လၢတၢ်ကဟံးဂ့ၢ်ဝီဒီးလိၣ်ဘၢလိၣ်ကွီၢ်ကီၢ်ပယီၤသုးခိၣ်သုးနၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီ အလီၢ်အိၣ်သပှၢၢ်ကတၢၢ်လၢတၢ်ကဘၣ်မၤလီၤတံၢ် ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ် ဒီးတၢ်ဒီသဒၢသ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်လၢပှဲၤလၢ ကလုာ်ဒူၣ်ကမျၢၢ်လၢအကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးပယီၤသုးအတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးဒီး အတၢ်မၤအၢမၤသီလၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ် တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤတ၀ၢသ့ၣ်တဖၣ်ကြၢး -
- ပာ်ပနီၣ်သုးမီၤစိရိၤလၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် ကတီၢ်အံၤတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမ့ၢ်ပှၤလၢအဒုးကဲ ထီၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢကီၢ်ပယီၤ ဒီးတၢ်တဘၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤသကိးတၢ် မ့တမ့ၢ်တၢ်ကဘၣ်ပာ်ပနီၣ်သုးမီၤစိရိၤလၢအမ့ၢ်ပှၤတဖုလၢ အတဖိးသဲစးဒီး တၢ်တဘၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ မ့တမ့ၢ် ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်ပှၤလၢအတဖိးသဲစး ခီဖျိ တၢ်မၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤဒီးအီၤဒီး တၢ်တဘၣ်ဟ့ၣ်လံာ်အုၣ်ကီၤလၢအဝဲသ့ၣ်ဂီၢ် လ့ၤတက့ၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ဆီၣ်သနံးပဒိၣ်လၢအဘၣ်ထွဲတဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် ကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကတီၢ်အံၤဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံၣ်သမံသမိးဒီးတၢ်လိၣ်ဘၢလိၣ်ကွီၢ်ကျိၤကျဲဒီး ကျိၤကျဲလၢတၢ်သူအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးကဃုထံၣ်န့ၢ်ကျိၤကျဲအဂၤဒ်အမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကီၢ်ကၠၢမနံၣ် တၢ်စံၣ်ညီၣ်သဲစးဂ့ၢ်ပၢ (universal jurisdiction case in Germany)[27] ဒီးတၢ်ဆှၢခီသဲစးတၢ်ဂ့ၢ်ဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤမၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် ကွီၢ်ဘျီၣ် (ICC)[28] မ့ၢ်ဒ် သိးတၢ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီကီၢ်ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
- မၤလဲၢ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံသမံသမိး တၢ်သ့ဟံးမူဒါအတကွီၢ် မ့ၢ်ဒ်သိး ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢအထီဒါကညီကလုာ်, ကလုာ်ဒူၣ်အဂၤဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကရၢဆံးလၢ အကဲထီၣ်သးလၢအပူၤကွံာ်ဒီး ကဲထီၣ်သးခဲအံၤသ့ၣ်တဖၣ်ကပာ်ဃုာ်လၢ ကတီၢ်အံၤတၢ်လိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ်သဲစးတၢ်ဂ့ၢ်ကသ့အဂီၢ်.
- ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိဒီး ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကကရိသ့ၣ်တဖၣ်မၤဝဲ ဒီးကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ကရၢကရိလၢအဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ကရၢလၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လၢအတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိဟးဂီၤတဖၣ်အဂီၢ်.
- ဆီၣ်ထွဲတၢ်ရိဖှိၣ်မၤသကိးလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ပညိၣ်ဖီၣ်ဃံး (sanctions) တမံၤဃီလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤခိၣ်နၢ်တဖၣ် လၢတၢ်ဆိမိၣ်အီၤလၢ အမၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ဒီး မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲးစးတၢ်ဘျၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် ကသ့ဟံးမူဒါအဂီၢ်.
ကီးကၠးသၢသ၀ီ, ၀့ရီကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ ဟံၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ်ဖၣ်ဆါ မ့ၢ်လၢ SA Cသုး ခီၣ်ချ့သုးဒ့ (တပ်မ)-၂၂ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်၀ဲဖဲ လါယူၤ ၂၅ သီ, ၂၀၂၂နံၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. (တၢ်ဂီၤ- လီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိ)
- Thaton (Doo Tha Htoo) District
တၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိန့ၢ်အီၤဖဲလါဒံၣ်စ့ဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ်ဒီးဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၤဂီၤဒၢသ၀ီဖိတဖၣ်အဘုဖီသၢဖျၢၣ်လၢအအိၣ်လၢ လၤဂီၤဒၢသ၀ီ, ခီပူးကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဘၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်အီၤလၢ SAC အသုး LID နီၣ်ဂံၢ်(၄၄) အဖၣ်ဆါကမူၣ်န့ၣ်လီၤ. (တၢ်ဂီၤ- KHRG)
- Hpapun (Mutraw) District
တၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်တၢ်ဒိန့ၢ်အီၤ ဖဲလါယူၤလံ ၅သီ, ၂၀၂၂နံၣ် ဖဲင---သ၀ီ, လၢၢ်မုၢ်လါကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ် ရ့ၣ် ဒီးတၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲ ဟံၣ်၁၃ဖျၢၣ်လၢ SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်၀ဲဖဲအပူၤကွံာ်ခံသီန့ၣ်လီၤ. (တၢ်ဂီၤ- KHRG)
- Nyaunglebin (Kler Lwee Htoo) District
Footnotes:
[1] KHRG, “ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တၢ်ပာ်ဖျါအဖုၣ်- သုးခိးကီၢ်ဆၢ BGF ဒီး SAC သုးဖိတဖၣ် မၢသဝီဖိဝံပီၤတၤဒီး သူအီၤဒ်တၢ်ဒီသဒၢစုကဝဲၤဖဲ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၀၂၁ နံၣ်,” လါမးရှး ၂၀၂၂ နံၣ်. https://khrg.org/sites/khrg.org/files/report-docs/21-290-d1_karen_wb_1.pdf.
[2] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢလံာ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤန့ၣ် တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤဖဲ လါမ့ၤ ၂၀၂၁ နံၣ် ဒီး လါမးရှး ၂ဝ၂၃ နံၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်တၢ်ဆှၢဟ့ၣ်ထီၣ်အီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤ ကီၢ်ရ့ၣ် နွံဘ့ၣ်အကျါ ကီၢ်ရ့ၣ်ဃုဘ့ၣ်အပူၤ လၢအဘၣ်တၢ်သိၣ်လိအီၤ လၢကညီဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ကရူၢ် (KHRG) လၢကမၤနီၣ်မၤဃါတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်အမံၤ, တၢ်ဂီၤဒီး အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတဖၣ်န့ၣ် တၢ်မၤလီၤဘၢ အီၤလၢအဝဲနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ တၢ်ကွဲးရှဲပၠးအါထီၣ်အီၤဖဲ ပနိကဝီၤအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် KHRG အတၢ်ကွဲးၡှဲထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤန့ၣ်လီၤ.
[3] “Military burns more than 1,000 homes in northwestern Myanmar in one week,” Myanmar Now, May 6th 2022. https://myanmar-now.org/en/news/military-burns-more-than-1000-homes-in-n...
[4] “A/HRC/52/66: Situation of human rights in Myanmar - Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar, Thomas H. Andrews,” OHCHR, March 9th 2023. https://www.ohchr.org/en/documents/country-reports/ahrc5266-situation-hu....
[5] “Kawthoolei IDP Update,” Karen Peace Support Network, February 7th 2023. https://www.karenpeace.org/wp-content/uploads/2023/02/Briefing_Kawthoole....
[6] KHRG, “သုးမီၤစိရိၤတၢ်မၤအၢမၤသီဆှုၣ်မဲာ်ကဲၤမဲာ်ဒီးကမျၢၢ်အတၢ်ခီၣ်ဆၢထီဒါ,” လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂ဝ၂၁နံၣ်. https://khrg.org/sites/khrg.org/files/report-docs/briefer-karen.pdf.
[7] “Troops burn villages in Myanmar heartland, seek to crush resistance,” Reuters, April 14th, 2022. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/troops-burn-villages-myanmar-....
[8] ကီၢ်ပယီၤသုး သူဝဲ ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’အံၤ ဖဲ ၁၉၅၀နံၣ်စးထီၣ် ဒီး စးထီၣ်သူဝဲဖျိဖျိဖျါဖျါ ဖဲ ၁၉၆၀ နံၣ်ခၢၣ်သး လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤလၢ ကမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်ဝဲဒၣ် ပှၤပူထီၣ်တၢ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ ကျိၣ်စ့, တၢ်ဖိတၢ်လံၤ, တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒီး ပှၤဂံၢ်ဘါလၢ ဒူသဝီဖိ ကမျၢၢ်တဖၣ်အအိၣ် န့ၣ်လီၤ. Martin SMITH, “Burma: Insurgency and the Politics of Ethnicity,” New York: St. Martin’s Press, 1999 p. 258-262. KHRG, “သမၢတန့ၢ််- ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤ တၢ်မၤကမၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်, ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ် ဒီးလီၢ်ကဝီၤကမျၢၢ်တဖၣ် အတၢ်အုၣ်သးလၢ နံၣ် ၃၀ အတီၢ်ပူၤ,” လါဒံၤစဲဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ်. https://khrg.org/2022/12/undeniable-war-crimes-crimes-against-humanity-a....
[9] KHRG, “သမၢတန့ၢ်- ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤ တၢ်မၤကမၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကီွၢ်မ့ၣ်, ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ် ဒီးလီၢ်ကဝီၤကမျၢၢ်တဖၣ် အတၢ်အုၣ်သးလၢ နံၣ် ၃၀ အတီၢ်ပူၤ,” လါဒံၤစဲဘၢၣ် ၂၀၂၂ နံၣ်. https://khrg.org/2022/12/undeniable-war-crimes-crimes-against-humanity-a...
[10] KHRG, “‘တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်လၢတပၣ်ဃုာ်ဒီးကမျၢၢ်’: တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်ဒီးဒူသဝီအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး”, လါအီကူး ၂၀၁၈နံၣ်. https://khrg.org/sites/khrg.org/files/developmet_without_us-_karen_full_...
[11] တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်ဝဲအသးလၢ ဒူသထူၣ်, တီအူ, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်, မုၢ်တြီၢ်ဒီး ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤလီၤ.
[12] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤ လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါယူၤလံ ၂၀၂၂ နံၣ် လၢဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်.
[13] KHRG, “ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တၢ်ပာ်ဖျါအဖုၣ်- သုးခိးကီၢ်ဆၢ BGF ဒီး SAC သုးဖိတဖၣ် မၢသဝီဖိဝံပီၤတၤဒီး သူအီၤဒ်တၢ်ဒီသဒၢစုကဝဲၤဖဲ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၀၂၁ နံၣ်,” လါမးရှး ၂၀၂၂ နံၣ်. https://khrg.org/sites/khrg.org/files/report-docs/21-290-d1_karen_wb_1.p...
[14] KHRG, “Dooplaya District Short Update: Skirmishes between armed groups and indiscriminate shelling result in displacement, casualties and destruction of villagers’ property (October 2021), လါဒံၤစဲဘၢၣ် ၂၀၂၁နံၣ်. https://khrg.org/2021/12/21-298-d1/dooplaya-district-short-update-skirmi....
[15] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤ လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါဒံၤစဲဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ် လၢမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်.
[16] KHRG “Kler Lwee Htoo District Incident Report: Two villagers shot dead and 12 villagers’ houses burned down by SAC in Ler Doh Township, July 2022”, လါဒံၤစဲဘၢၣ် ၂ဝ၂၂နံၣ်. https://khrg.org/2022/12/22-248-i1/kler-lwee-htoo-district-incident-repo....
[17] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါယူၤလံ ၂၀၂၂ နံၣ် လၢချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်.
[18] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀၂၂ နံၣ် လၢဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်.
[19] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါမးရှး ၂၀၂၂ နံၣ် လၢဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်.
[20] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤ လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါမ့ၤ ၂၀၂၂နံၣ် လၢဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်.
[21] တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်တရၤလီၤဒံးအီၤဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤ လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါမးရှး ၂၀၂၃ နံၣ် လၢဒူသထူၣ် ကီၢ်ရ့ၣ်.
[22] KHRG, “သမၢတန့ၢ်- ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤ တၢ်မၤကမၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်, ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ် ဒီးလီၢ်ကဝီၤကမျၢၢ်တဖၣ် အတၢ်အုၣ်သးလၢ နံၣ် ၃၀ အတီၢ်ပူၤ,” လါဒံၤစဲဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ်. https://khrg.org/2022/12/undeniable-war-crimes-crimes-against-humanity-a....
[23] “UN Expert - “Domicide” destruction of homes during conflict,” OHCHR, 2022. https://www.ohchr.org/en/video/2022/un-expert-domicide-destruction-homes....
[24] “International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights,” OHCHR, 1996. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/internationa....
[25] KHRG နာ်ဝဲလၢ တၢ်မၤကၣ်လၢ တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်လုၢ်လၢ် အတၢ်ဘျၢတဖၣ်လၢအမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဘျၢနီၣ်ဂံၢ် ၂, ၇, ၉, ၁၁, ၁၂, ၁၄, ၁၅, ၁၇, ၃၇ ဒီး ၅၄ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်အံၤ အိၣ်ဖျါဝဲဖဲ International Committee of the Red Cross (ICRC), Customary International Humanitarian Law, 2005, Volume I. https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1 အပူၤန့ၣ်လီၤ.
[26] “Myanmar Junta Extends Martial Law,” Human Rights Watch, 2023. https://www.hrw.org/news/2023/02/27/myanmar-junta-extends-martial-law.
[27] ဖဲလါယနူးအါရံၤ ၂၀ သီ, ၂၀၂၃ နံၣ်အပူၤ ပှၤ ၁၆ ဂၤလၢကီၢ်ပယီၤပူၤ တီၣ်ထီၣ်လံာ်တၢၣ်တၢ်ဆူ ကီၢ်ကၠၢမနံၣ် လၢအဘၣ်ထွဲဝဲဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် တၢ်တီတြၢ်တၢ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်အပူၤ လၢကီၢ်ပယီၤသုး သုးခိၣ်တဖၣ်မၤထီဒါဝဲ တၢ်မၤသံလီၤတူာ်ပှၤကလုာ်, တၢ်မၤကမၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ကွီၢ်မ့ၣ် ဒီး ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤ တမ့ၢ်ဝဲတၢ်ဟံးထီၣ်န့ၢ်ဂ့ၢ်ဝီထဲတခါဧိၤဒၣ်လဲာ်, မ့ၢ်ဝဲ တၢ်အဆိကတၢၢ်တဘျီလၢ အပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး တၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ဆူကညီကလုာ်ဒူၣ် လၢကလုာ်ဒူၣ်အါဒူၣ်အကျါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်ဒီး တၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်လၢ အကဲထီၣ်အသးဖဲ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်ကျဲလၢ တၢ်ကဟ့ၣ်လီၤက့ၤ ပှၤလၢအမၤကမၣ်တၢ် တဖၣ်ဆူပှၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤအစုပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
[28] ခီဖျိလၢကီၢ်ပယီၤ တမ့ၢ်ဝဲ ရိအတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢ (Rome Statute) တဖုဘၣ်အဃိ ပှၤလၢအအိၣ်ဝဲဒီးမူဒါလၢ တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါဝဲ တၢ်မၤကမၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်, ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်လၢကီၢ်ပယီၤသုးမၤထီဒါဝဲတဖၣ်အံၤ န့ၢ်သ့ဒၣ်ထဲလၢ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢကီၣ်ကးကရၢ (UN Security Council) တဖုဧိၤလီၤ. ဒီကလုာ်တၢ်ဃူတၢ်ဖိးပဒိၣ် (NUG) ထုးထီၣ်ပာ်ဖျါဝဲ လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤတဘ့ၣ် ဖဲလါအီကူး ၂၀၂၁ နံၣ်လၢတၢ်ကဃိထံသ့ၣ်ညါ ဒီး လိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ်ဝဲ တၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အၢအၢသီသီဂီၢ်မုၢ်ဂီၢ်ပၤလၢအကဲထီၣ်သးဖဲကီၢ်ပယီၤပူၤစးထီၣ်ဖဲ ၂၀၀၂ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ICC တခီ တတူၢ်လိာ်ဒံးဝဲ NUG ဒ်အမ့ၢ် ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ လၢကပာ်ဖျါထီၣ်လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤ လၢကီၢ်ပယီၤအခၢၣ်စးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
