ဖဲလါအီကူးအသီ ၃၀ အံၤ, ကညီဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ကရူၢ် (KHRG) မၤဝဲတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလီၤ မၢ်ဆူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အမုၢ်နံၤ ခီဖျိပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်ထီဒါဝဲတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အၢအၢသီသီအံၤ ဒီးတက တီၢ်ဃီ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးအတၢ်အိၣ်ဆၢထၢၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီ အပူၤ လၢအ ဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ ဒီးတၢ်တီတၢ်တြၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီအံၤ မ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤပယွဲပှၤဟီၣ် ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အၢအၢသီသီ လၢတၢ်ပညိၣ်မၤအီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဘၣ်တၢ်တြီဃာ်အီၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လုၢ် လၢ်ထူသနူသဲစးတၢ်ဘျၢအဖီလာ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ဘၣ်တၢ်မၤကမၣ်ဒံးအီၤ အိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢဟီၣ် ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါ  ပၣ်ဃုာ်ဒီးပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ. KHRG ဆၢထၢၣ်ဝဲကျၢၤမုဆှု လၢအတၢ်မၤဖျါထီၣ် ဒီးထီဒါဝဲတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤခဲလၢာ် လၢအမၤဘၣ်ဒိဝဲဝဲပှၤတဂၤစုာ်စုာ် အသူးသ့ၣ်လၤကပီၤ, အတၢ်ဘံၣ် တၢ်ဘၢ, ဒီးအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပဆီၣ်သခူထီၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဟံး ထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် လၢကဟူးဂဲၤမၤတၢ်တုၤလီၤတီၤလီၤ လၢကပတုာ် ဝဲပှၤမၤကမၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအတၢ်ဃုထံၣ်က့ၤပှၤလၢ အအဲၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးကျဲးစၢးဒ်သိးကွီၢ်မ့ၣ်ဒ်န့ၣ် အသိးသ့ၣ်တဖၣ်သုတဟဲကဲထီၣ်လၢၤတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်, ပှၤဟီၣ်ခိၣ် ဖိခွဲးယာ်အတၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤပူၤဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ, တၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်ဟးဂီၤလီၤပှီၢ်ဝဲ, ဒီး တၢ်ပျဲ ပူၤတၢ်ကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဆဲးကဲထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲတၢ်မၤဘၣ်ဒိမၤပယွဲထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ် အခွဲးအ ယာ် လၢအကဲထီၣ်အသးသကုၤဆးဒးလၢလီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲၣ် (ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး) အပူၤ, လၢအပၣ် ဃုာ်ဝဲဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပယီၤသုးမီၤစိရိၤအပှၤလၢအအိၣ်လၢထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC)[1] အဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢ KHRG ထုးထီၣ်ရၤလီၤ ဝဲအလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါ ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီ ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၀၂၃[2] နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် ပဆဲးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ် ကဲထီၣ်သးတဘျုး ခါလၢအဘၣ်ထွဲဒီးပယီၤသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်ဝဲ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတအိၣ် ဒီးတၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါဆိနီတ မံၤဘၣ် ဒီးအတၢ်ဒုးတံၢ်ဃာ်အဝဲသ့ၣ်လၢသုးကလၢၤပူၤ မ့တမ့ၢ် ဃိာ်ပူၤလၢတအိၣ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်သဲစးတၢ်ဒီသဒၢနီတမံၤဘၣ် ဒီး တၢ်ဆဲးကျၢဆဲးကျိးအခွဲးအယာ်နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ် အါတက့ၢ်သးစၢ်ပိာ်ခွါ (လၢအသးနံၣ်အိၣ် ၁၅ ဒီး ၂၀ အဘၢၣ်စၢၤ) သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပညိၣ်ဒီး ဖီၣ်အဝဲသ့ၣ်လီၤလီၤဆီဆီ ခီဖျိတၢ်ထံၣ် ကမၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီး သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလၢ တၢ်ကဖီၣ် ဒီးမၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ဝဲပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ, သဝီဖိပိာ်မုၣ်လၢမီမး သဝီသီကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ် ပူၤတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဆူ KHRG  ဒ်အံၤ “သုးမီၤစိရိၤဟံး ဆူၣ်ထံကီၢ် တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်, ပတပျဲလဲၤ အဝဲသ့ၣ် [ဖိခွါသ့ၣ်တဖၣ်] ဆူတၢ်လီၢ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢၤဘၣ် ခီဖျိတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီအိၣ်ဝဲအါဒိၣ်မး လၢတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤ လီၤအဂီၢ် ဒီး တၢ်သမံသမိးဝဲပှၤကညီ, သိလ့ၣ်ယီၢ် ဒီးလီတဲစိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ [SAC] တၢ်သမံသမိး အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကျဲမုၢ်ခိၣ်အဃိ ပဘၣ်ယိၣ်တၢ် လၢအဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ် ယိၣ်ဘၣ်ဘှီတမံၤ [တၢ်မၤဘၣ်ဒိတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် အကလုာ်] လၢပဖိခွါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးပဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ် အဂၤတမံၤ [တၢ်မၤဘၣ်ဒိတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အဂၤ တကလုာ်] လၢပဖိမုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မိၢ်ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ပျဲလဲၤ အဖိမုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဆူဝ့ၢ်ပူၤတဘျီတခီၣ်ဘၣ် ဆၣ် မ့မ့ၢ်အဖိခွါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တပျဲလဲၤဝဲဆူကီးတရံးဝ့ၢ်ပူၤလၢၤဘၣ်.” [3]

ပှၤလၢတၢ်ဖီၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ပာ်အီၤအလီၢ်ဖဲလဲၣ် ဒီးအတၢ်အိၣ်သးအိၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်န့ၣ် တၢ်တဒုးသ့ၣ်ညါဝဲအဟံၣ်ဖိဃီ ဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢပှၤတဝၢအတၢ်ဘျးစဲလၢ တၢ်တ သူၣ်ထီၣ်အီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်အဖီခိၣ် ဒ်သိးကဃုသ့ၣ်ညါဒီးပာ်ဖှိၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအမ့ၢ်အတီသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးညီနုၢ် န့ၣ် တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤအိၣ်ဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်အါမးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢတၢ်တီၣ်ဖျါထီၣ် အီၤတ ဘျုးခါပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်လၢတၢ်မၤသံအီၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်တဆှၢက့ၤအဝဲသ့ၣ်အစိၣ် ဆူအဟံၣ်ဖိ ဃီဖိအအိၣ်ဘၣ်. ပတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါပာ်ဖျါအါထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲလၢပှၤလၢအလီၤ မၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ် တၢ်ဖီၣ်အီၤလၢပယီၤသုး ဒီးဘၣ်တၢ်မၢဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢကကဲပှၤဝံတၢ်ဖိ, ပှၤကညီကတီၤ, ပှၤဒုးနဲၣ် ကျဲ, ဒီးပှၤမၤပျီမ့ၣ်ပိၢ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပယီၤသုးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤဘၣ်ဒိဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ် ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢဘၣ်တၢ်ဖီၣ်အီၤ ဒီးသူအီၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ် လဲၤခီဖျိကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲတၢ်အိၣ် သးနးနးကျံၤကျံၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဘၣ်လဲၤဝဲလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ် တဖၣ်အပူၤ ဒီးတၢ်တဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်ပျဲလၢကဆဲးကျိးအဟံၣ်ဖိဃီဖိဘၣ်အဃိ ဒုးနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးအဝဲသ့ၣ် အပှၤတဝၢအဂီၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.[4]

တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲအါတက့ၢ်အပူၤန့ၣ် ပှၤမၤကမၣ်တၢ်မ့မ့ၢ်ဝဲ ပယီၤသုးဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, KHRG ဒိးန့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်ပာ်ဖျါတနီၤလၢပှၤမၤကမၣ်ဝဲ တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲသုးဖီၣ်စုကဝဲၤအဂၤလၢ အဟူးဂဲၤ လၢလီၢ်ကဝီၤ ပာ်ပနီၣ် ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ညီနုၢ်န့ၣ်ကဲထီၣ်အသးခီဖျိတၢ်ထံၣ်က မၣ်ဝဲသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ် ဒ်တၢ်မဲာ်ချံ [ပှၤဟ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်] ဒီးဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢတၢ်ခူသူၣ်အပူၤ လၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဟံးထီၣ် ဂ့ၢ်ဝီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. KHRG ဃ့ထီၣ်လၢတၢ်ကဟံးထီၣ်ဝဲ သုးဖီၣ်စုကဝဲၤတဖုဂ့ၤတဖုဂ့ၤလၢအမၤကမၣ် ကွီၢ်မ့ၣ်အၢသီအံၤ သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဝီတုၤ လီၤတီၤလီၤန့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လုၢ်လၢ်ထူသနူတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ န့ၣ်ဘၣ်တၢ်သူအီၤလၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ တၢ် သဘံၣ်သဘုၣ်အပူၤ ဒ်အမ့ၢ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအကဲထီၣ်အသးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်သ့ဝဲ ဒီးသဲစး တၢ်ဘျၢအံၤတြီဃာ်ဝဲတၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဘျၢနီၣ်ဂံၢ် ၉၈, ၁၀၅, ဒီး ၁၁၇ အဖီလာ်န့ၣ် တၢ်တြီ ဃာ်ဝဲတၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီ ခီဖျိလၢတၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်မူဒါဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ပာ်ကဲဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တ ဖၣ်အတၢ် အိၣ်မူ ဒီးကရူၢ်ကရၢလၢအပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အပူၤခဲလၢာ်န့ၣ် ကဘၣ်ဟံးမူဒါလၢပှၤလၢ အမၤလီၤမၢ်ဝဲ သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[5] ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢပာ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ် ပှၤကညီလၢ အဘၣ် တၢ်မၤအီၤဒ်တၢ်ဒုးထီဒါထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သကုၤဆးဒး မ့တမ့ၢ် လၢအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲၤလီၤတံၢ် လီၤဆဲးတခါအသိးန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[6] တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီအံၤမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ပှၤဟီၣ် ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သဲစးတၢ်ဘျၢ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢအဂၤတဘျုးမံၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီးတၢ် ဘျၢလၢအအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံာ် ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဘၣ်ထွဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် (UDHR)[7] ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံာ်တၢ် အၢၣ်လီၤဘၣ်ထွဲမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်, ပှၤဂ့ၢ်ဝီ, ဒီးဆဲးလၤခွဲးယာ် (ICESCR)[8] အဖီလာ် လၢအဘၣ်တၢ်တူၢ်လိာ်ပာ် ဂၢၢ်ကျၢၤအီၤလၢကီၢ်ပယီၤဖဲ ၂၀၁၇ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ် တဖၣ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲခွဲးယာ်လၢတၢ်ကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ, တၢ်တြီဃာ် တၢ်မၤဆါပယွဲ ဒီးတၢ်မၤအၢမၤသီလၢတအိၣ်ဒီး တၢ်သးကညီၤ, ခွဲးယာ်ဘၣ်ထွဲတၢ်သဘျ့ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ, ဒီးခွဲးယာ် လၢတၢ်ကအိၣ်မူဘၣ်တၢ်အိၣ်မူလၢ အလၢပှဲၤဒီး တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂ့ၤကတၢၢ်လၢနီၢ်ခိဒီးနီၢ်သးခံမံၤလၢာ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီအံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဟးဂီၤဒီးတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢပှၤတဝၢလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤ ထံးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်လဲၤခီဖျိကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲတၢ်မၤဆါမၤပယွဲနးနး ကလဲာ်သ့ၣ်တ ဖၣ် ဒီးမ့မ့ၢ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တခီ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်ကိၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဘၣ် အိၣ်ဝဲလၢတၢ်ပျံၤတၢ် ဖုး, တၢ်သူၣ်ဘၣ်ဒိသးဘၣ်ဒိဒီး တၢ်တလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ကွီၢ်မ့ၣ်ဝဲအံၤမၤဘၣ်ဒိ ဒီးမၤဟးဂီၤဝဲပှၤတဝၢသ့ၣ်တ ဖၣ်, ရၤလီၤဝဲတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုး, ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး ဒီးမၤလီၤပှီၢ်ဝဲတၢ်လၢအ ကၢၤဃာ်ဝဲပှၤတဝၢတပူၤဃီ သ့ၣ်တ ဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး ကွီၢ်မ့ၣ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒီး တၢ်ဃံးတၢ်စ့ၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လီၤဆီဒၣ် တၢ်ဖဲလၢပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဝဲပှၤလၢအဃုကျိၣ်စ့ ဒီးလုၢ်အီၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိအခါန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤ ထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အဝဲ သ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်မၤစၢၤလၢ ကဃုက့ၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအလီၤမၢ်, မၤ တၢ်တၢၣ်ပီၣ်တၢၣ်ပီဒ်သိး တၢ်ကပျၢ်လီၤကွံာ်အဝဲ သ့ၣ်,  ဒီးမၤန့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအလိၣ်ဝဲနီၢ်နီၢ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် လဲၤခီဖျိဝဲတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကန့ၢ်ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကမၤန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်အဂီၢ်, ထဲဒၣ်တၢ်စံးလၢ ကွီၢ်မ့ၣ်အံၤတဂ့ၤဘၣ်လၢတၢ်ကတိၤန့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လၢအလၢအပှဲၤ ဘၣ်. တၢ်ကဘၣ်ဟံးထီၣ်သကိးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတုၤ လီၤတီၤလီၤ, မၤသကိးတၢ်ဖျိဖျိဖျါဖျါ, ဒီးမၤသီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် သ့ၣ်တဖၣ်အကလုၢ် ဃုာ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢလၢပှဲၤပှဲၤန့ၣ်လီၤ. KHRG အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်လီၤသးကျၢၤမု ဆှုလၢ ကမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်သ့ၣ်နီၣ် ထီၣ်ဝဲ ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဟံးထီၣ်ပှၤမၤ ကမၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဝီန့ၣ်လီၤ.

ဒ်သိးတၢ်ကမၤကတၢၢ်ကွံာ်တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီလၢကီၢ်ပယီၤပူၤအဂီၢ်  ဒီးတၢ်ကမၤန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်လၢပှၤတူၢ် ဘၣ် တၢ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ် KHRG  ဃ့ထီၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပှၤတဝၢ ဒီးပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါဘၣ်ထွဲသ့ၣ် တဖၣ်လၢ ကဟံးထီၣ်မၤဝဲတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်လၢလာ်အသိးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

• တၢ်ကဘၣ်ထီဒါသကိးဝဲ SAC အတၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီ ဒီးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအမၤပျံၤမၤဖုးထံဖိကီၢ် ဖိက မျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တဲာ်တဲာ်ဖျုဖျု ခီဖျိတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ.
• တူၢ်လိာ်ပာ်ပနီၣ်လၢ ပယီၤသုးမီၤစိရိၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲပှၤအခိၣ်သ့ၣ်ခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲး ယာ် ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်အတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢကီၢ်ပယီၤပူၤ ဒီးမ့ၢ်ဝဲပှၤတဖုလၢအသူဝဲတၢ်ဒုးထီဒါတပျုာ်တပျီၤ သကုၤဆး ဒး, ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအါအါဂီၢ်ဂီၢ်, မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီ ဒီးမၤကမၣ်ဝဲတၢ်အၢအၢ သီသီသ့ၣ်တ ဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• တဘၣ်တူၢ်လိာ်စိကမီၤဖိးသဲးစးလၢတၢ်ဟ့ၣ်ဝဲ SAC ခီဖျိတၢ်ပာ်ပနီၣ်အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်မၤတၢ်အၢၣ်လီၤဒီး အဝဲ သ့ၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤသကိးတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ထွဲလၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတကပၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ရဲၣ် ကျဲၤဝဲ တၢ်ကမၤ ၂၀၂၅ အတၢ်ဃုထၢဖဲလါဒံၣ်စဲဘၢၣ်အပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်တဂ့ၤ. တၢ်ဃုထၢလၢတၢ်က မၤအီၤအံၤ တမ့ၢ် ဝဲတၢ်ဃုထၢလၢအသဘျ့ ဒီးတီဝဲတြၢ်ဝဲဘၣ်. မ့မ့ၢ်တခီတၢ်ဃုထၢအံၤကမၤစၢၤ ဒီးမၤဆူၣ် ထီၣ်တၢ်ပျဲပူၤတၢ်ကမၣ် န့ၣ်လီၤ.
• ဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးလၢ SAC အဖီခိၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်တြီဃာ်တၢ်ဆါစုကဝဲၤပီးလီသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဖီၣ် ဃံး SAC ခိၣ်နၢ် ဒီးခီပနံၣ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီးအီၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဃုာ်ဒီးအကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးတၢ် ကမၤစၢ်လီၤဝဲ သုးမီၤစိရိၤအဂံၢ်အဘါ လၢကဆဲးမၤအၢမၤသီတၢ်အဂီၢ်တက့ၢ်.
• မၤအါထီၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအလိၣ်ဒီးကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲနီၢ်နီၢ် လၢတၢ်ကဃုက့ၤပှၤလၢအလီၤမၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တ က့ၢ်. တၢ်လၢပှၤကဘၣ်မၤအီၤကြၢးပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ကျိၤကျဲမူၤမူၤနီၢ်နီၢ် လၢတၢ်ကဃုက့ၤပှၤလီၤ မၢ်သ့ၣ် တဖၣ်အဂီၢ်, တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိ, ဒီးတၢ်မၤလီၤတံၢ်ဝဲ တၢ်ဟံး ထီၣ်ပှၤလၢ အမၤကမၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဝီန့ၣ်လီၤ.
• မၤဆူၣ်ထီၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ပယီၤသုးမီၤစိရိၤဂ့ၢ်ဝီအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိမၤလဲၢ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ် ဃိ ထံသ့ၣ်ညါအတၢ်န့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤအတကွီၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.  ဒ်န့ၣ်အသိး သူကျိၤကျဲအဂုၤအဂၤလၢ တၢ်သူအီၤန့ၢ်သ့ သ့ၣ် တဖၣ်ခဲလၢာ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဆှၢထီၣ်ကီၢ်ပယီၤတၢ်အိၣ်သးဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အကွီၢ်ဘျီၣ် (ICC) အအိၣ် ဒီးတၢ်သူထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီအတၢ်န့ၢ်ပၢအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးတၢ်ကလိာ်ကွီၢ်ဝဲပှၤ လၢအမၤက မၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢအဖီလာ်အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• ဒီသဒၢဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤတဝၢလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိမၤသကိးတၢ်လိၤလိၤဒီးလီၢ်ကဝီၤဂံၢ်ခီၣ် ထံးတၢ် ကရၢကရိလၢအမၤသကိးတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမၤလီၤတံၢ်ဒ်သိးတၢ်ဟ့ၣ်ခီကီၢ်ဆၢပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ် ဘၣ်ကန့ၢ် အဂီၢ်တက့ၢ်. ဒ်န့ၣ်အသိးဟ့ၣ်သဲစး, ကျိၣ်စ့, ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ် ဒ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်အိၣ်ဝဲနီၢ်နီၢ်အသိးတက့ၢ်.
• မၤသကိးတၢ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ် သးဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်တၢ် ဆီၣ်ထွဲမၤ စၢၤအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် လၢကီၢ်ပယီၤပူၤတက့ၢ်. တကတီၢ်ဃီ မၤလီၢ်တံၢ်ဒ်သိးတၢ်ဟ့ၣ်သးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်ဘၣ်လိာ်ဝဲအ သးဒီးလီၢ်ကဝီၤတၢ်အိၣ်သးန့ၣ်တက့ၢ်.

တၢ်ဆဲးကျိး -

နီၢ်ဖီလါ - nawpawlah@khrg.org (ကညီကျိာ် ဒီးအဲကလံးကျိာ်)
စီၤအဲလ်ဘၢး - albert@khrg.org (ပယီၤကျိာ်)