တၢ်ကတိၤလၢညါ

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးဟံးဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁နံၣ် ၀ံၤအလီၢ်ခံ ပယီၤသုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဒီးတၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ ကညီဒီကလုာ်ဂၢၤသးကရၢ (KNDO)ဒီး ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC)[1]ဃုာ်ဒီး အသုး ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးလၢအမ့ၢ် သုးခိးကီၢ်ဆၢ (BGF) သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ဟဲအါထီၣ်၀ဲဒၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အဃိ သ၀ီဖိလၢဒူသထူၣ် ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်၀ဲ တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်၀ီခွဲးယာ်ထီဒါအ၀ဲသ့ၣ်ဟဲအါထီၣ်၀ဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်၀ဲတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး လၢအကဲထီၣ်သးခီဖျိစုက၀ဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါ ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် ပညိၣ်ထီၣ်ဒုးအ၀ဲသ့ၣ်လၢကျဲအဘိဘိန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤ ကပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်၀ီခွဲးယာ်ဂ့ၢ်၀ီတၢ်ဂ့ၢ်တကွီၣ်လၢအကဲထီၣ်သးဖဲဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၂သီ, ဒီးလါမ့ၤ ၂၂သီ, ၂၀၂၂နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ဖဲ KNDOသုးထုးထီၣ်လံာ်တၢ်ဘၣ်သး ဃ့ထီၣ် SAC သုးတဖၣ်အံၤ ကက့ၤလီၤဒီးကဟးထီၣ်ကွံာ်လၢလ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤခံဖျၢၣ်အံၤအဂီၢ် ဘိးဘၣ်ရၤလီၤ၀ဲလံာ်ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀သီ, ၂၀၂၂နံၣ် ၀ံၤလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တဟးထီၣ်ဒီးပာ်တ့ၢ်ကွံာ်အသုးကလၢၤတဖၣ်အံၤဘၣ် အဃိ တၢ်ဒုးကဲထီၣ်၀ဲလၢ KNDOသုးဒီး SACသုးဃုာ်ဒီး အသုးပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးလၢအမ့ၢ် BGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ.

ဖဲလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအဆၢကတီၢ် လီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဒီးတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး, တၢ်အီၣ်ဟုၣ်, တၢ်ဖိတၢ် လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, SACဒီးBGFသုးနီဆူၣ်သ၀ီဖိက့ၤအိၣ်ဆူသ၀ီပူၤ ဒီး တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအဂၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိတဖၣ် တၢ်မၢဆူၣ်ကဲပီၤတၤ, လဲၤနဲၣ်ကျဲ ဒီးကဲပှၤကညီကတီၤလၢသုးတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢ သုးဟံးဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ၀ံၤအလီၢ်ခံ ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်ဘၣ်၀ဲ SACကဘီယူၤသုး ဟဲထီၣ်ဒုးတၢ် ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဆိကတၢၢ်တဘျီ ဖဲလါမ့ၤ ၁သီ, ၂၀၂၂နံၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. SACကဘီ ယူၤသုး ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဘျီ၀ဲအံၤ သ၀ီဖိဟံၣ်အါန့ၢ်ဒံး (၅၉)ဖျၢၣ်ဘၣ်ဒိ ဒီး ဟံၣ် (၁၀)ဖျၢၣ်အူအီၣ်ကွံာ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.  သ၀ီဖိ အနီၣ်ဂံၢ်လၢအကထိတဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး ဒီးဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလၢတၢ်လီၢ်ဂၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် တဒိး န့ၢ်ဘၣ် ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒီး ပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤလၢလၢပှဲၤပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

စးထီၣ်လၢ ၂၀၁၅နံၣ် တၢ်မၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခးလံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်(NCA)[2] အဆၢကတီၢ် လံၤလံၤ ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ် တဖျးမဲာ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် လၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးဘၣ်အပူၤ ဒီးတၢ်မၤပယွဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢအကဲထီၣ်သးခီဖျိစုက၀ဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီး  တကီၢ်ခါပယီၤသုးဟံးဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိ တၢ်ကမီၤအံၤ က့ၤမၤဆူၣ်ထီၣ်ကဒါ အ၀ဲသ့ၣ် ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’[3] တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအံၤန့ၣ်လီၤ. ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’ တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအံၤ  တၢ်သူစူးကါ၀ဲအဆိကတၢၢ်တဘျီလၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ စးထီၣ်ဖဲ၁၉၇၀နံၣ်ခၢၣ်သး ဒီးသူစူးကါ၀ဲ တၢ်ကူၣ်ကျဲၤအံၤဆူညါ ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်တုၤလၢနံၣ်တဘျုးဆံညါန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်ပယီၤသုးဟံးဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိ တၢ်ကမီၤ၀ံၤန့ၣ် ပယီၤသုးသ့ၣ် တဖၣ်ပညိၣ်ထီၣ်ဒုး၀ဲ သ၀ီဖိဒီးအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီး မၤဘၣ်ဒိမၤဟးဂီၤသ၀ီဖိတၢ်ဖိတၢ် လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ က့ၤအိၣ်သ၀ီပူၤသုတသ့ လၢၤတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သး ဂ့ၢ်၀ီလၢအဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲ တၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢ SAC ဒီး BGF သုးမၤကမၣ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်လုၢ်သ့ၣ်ခါပတာ် မၤကမၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ် လိၣ်ဘၣ်ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ် ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်ပတီၢ် တုၤလၢအမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤကမၣ် ပှၤကူပှၤကညီ အန့ဆၢၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ဒီးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤကွီၢ်မ့ၣ်တဖၣ်သ့န့ၣ်လီၤ

က. SAC ဒီး BGF တထုးလီၤကွံာ်အသုးဘၣ်

ခီဖျိလၢသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလၢအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဂီၢ်အဃိ လီၢ်က၀ီၤ ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် KNDOခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဒ်သိး SACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် ကဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ ကညီဒီကလုာ် စၢဖှိၣ်ကရၢ(KNU)တၢ်ပၢဟီၣ်က၀ီၤပူၤအဂီၢ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်ထုးထီၣ်လံာ်တၢ်ဘၣ်သး ဘိးဘၣ်ရၤလီၤ၀ဲလံာ် ဖဲလါအ့ ဖြ့ၣ် ၂၀သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ်လီၤ. KNDOလံာ်တၢ်ဘၣ်သးအံၤ ဟ့ၣ်၀ဲ SACဒီးBGFသုးလၢလ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤပူၤ သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဃုထၢခံခါလၢကဃုထၢ၀ဲတခါခါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထၢတၢတခါမ့ၢ်၀ဲ တချုးလါအ့ဖြ့ၣ်၂၃သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SAC ဒီးBGFသုးတဖၣ် ကဟဲက့ၤပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်က့ၤသးဒီးKNDOသုး န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထၢခံခါတခါမ့ၢ်၀ဲ SACဒီး BGFသုးကဟး ထီၣ်ကွံာ်လၢသုးကလၢၤတဖၣ်အံၤအပူၤဒီးခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်တၢ်ပၢဟီၣ်က၀ီၤပူၤန့ၣ်လီၤ.[4] လီၢ်က ၀ီၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် ၀ဲလၢ လီၢ်က၀ီၤ KNDOပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ် ဆိကမိၣ်၀ဲလၢ BGFသုးတဖၣ်အံၤ ကဟဲက့ၤပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်က့ၤသးဒီး KNDOသုး မ့ၢ်လၢတၢ်ရၤလီၤလံာ်တၢ်ပာ်သးတဘ့ၣ်အံၤ၀ံၤအလီၢ်ခံ BGFသုးခိၣ်နၢ် ဖဲလ့က့ၣ်သုးကလၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တဲဘၣ်KNDOခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢကအိၣ်ခိးအ၀ဲသ့ၣ် (၂)သီ ဒီးတချုးတုၤလါအ့ဖြ့ၣ်၂၂သီဒံးဘၣ်န့ၣ် အ၀ဲသ့ၣ်ကမၤ တၢ်ဆၢတဲာ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်လဲၣ်ဂ့ၤန့ၣ် SACဒီး BGFသုးတဖၣ်အံၤ တထုးလီၤကွံာ်အသုး ဒီးဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ အသုးကလၢၤပူၤဘၣ် ဒီး BGFသုးတဖၣ်တက့ၤပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသးဒီး KNDO သုးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်ဒုးစးထီၣ်ကဲထီၣ်အသးဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၄သီ, ၂၀၂၂နံၣ် ဖဲလ့က့ၣ်သ၀ီ ဒီးဟီၣ်က၀ီၤ ကပိၤကပၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအဆၢကတီၢ်ဒီတကတီၢ်ညါ တၢ်ဒုးကဲထီၣ်သးကွ့ၢ်ကွ့ၢ် န့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ SACဒီးBGFသုး လၢဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဆှၢအါထီၣ်အသုးဆူအသုး ကလၢၤ တဖၣ်လၢဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟဲတုၤလၢလ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤဖဲ လါမ့ၤ ၈သီ, မ့တမ့ၢ် ၉သီ, အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ အါထီၣ် ဒီးခါဆူညါတၢ်ဒုးတၢ်ယၤကဲထီၣ်သးအါထီၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.

ခ. တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်

၁. တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဒီးကျိချံမျိာ်သၣ်လီၢ်လံၤလၢတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးသ့ၣ်တဖၣ် (UXO)

ဖဲတၢ်ဒုးစးထီၣ်ကဲထီၣ်သးဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၄သီ, ၂၀၂၂နံၣ် ဖဲလ့က့ၣ်သ၀ီ, ပယၢ်ရီကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်အခါ လီၢ်က၀ီၤ သ၀ီဖိပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ SACပယီၤသုးလၢတသ့ၣ်ညါအသုးရ့ၣ်သုးထံးလၢအအိၣ်ဖဲ ကမးမိၢ်၀့ၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ခးလီၤ ၁၂၀မမ ကျိဖးဒိၣ် တနံၤကအိၣ် (၃တုၤ၅)ဖျၢၣ်ဆူလ့က့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤပူၤကိးနံၤဒဲး စးထီၣ်လၢလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၄သီ, တုၤဃီၤ ဆူ လါမ့ၤ ၇သီ, ဃၣ်ဃၣ်ညါန့ၣ်လီၤ. လါမ့ၤ ၇သီ, ၀ံၤအလီၢ်ခံ ပယီၤသုးတဖၣ် ခးလီၤဒံးကျိဖးဒိၣ်ဆူလ့က့ၣ်ဟီၣ် က၀ီၤပူၤဘၣ်ဆၣ် ခးလီၤ၀ဲအနီၣ်ဂံၢ်စှၤန့ၢ်ဒံးလၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢပယီၤသုးတဖၣ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဃိ သ၀ီဖိ အကီၣ်ကျိးဖးလဲၢ်ဖးထီအ့ကၢၢ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်အူအီၣ်ကွံာ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်၀--- လၢအမ့ၢ်ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအကျါတဂၤစံး၀ဲ ဒ်အံၤ,“ကျိဖးဒိၣ်လီၤတဲာ်ဖဲလ့က့ၣ်သ၀ီကပၤ ဒီးလ့က့ၣ်လ့ကပၤသ့ၣ်တဖၣ်တဘျုးဖျၢၣ်ညါ. သ၀ီဖိဒုတဘၣ်ဒိ နီတဂၤဘၣ် ဘၣ်ဆၣ် ပှၤကီၣ်ကျိးလၢအအိၣ်ဖဲကစၢၢ်ဂံၢ်ထံးကတီၢ် သ၀ီကပၤတဖၣ် အူအီၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤမၤပံာ်မ့ၣ်အူတဘူၣ်နီတဂၤ ဘၣ်အဃိ ကီၣ်ကျိးကဘၣ်အူအီၣ်တဘျုးကျိးညါ.”  

ဖဲလါမ့ၤ ၇သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ KNDOသုး ဒီးSACသုးပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီး BGFသုးရ့ၣ် (၁၀၁၄)အဖီလာ် သုးဒ့ (၂)သုးအဘၢၣ်စၢၤဖဲလၢၢ်ချီၣ်သီခါဖၠၢ်, လၢၢ်ချီၣ်သ၀ီ, ၀ဲပၠၢ်ကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးအံၤကဲထီၣ်သး ဖဲ SACဒီး BGFသုးတဖၣ် လဲၤထီၣ်ဆူလ့က့ၣ်သုးကလၢၤလၢကလဲၤမၤဆူၣ်ထီၣ်က့ၤအသုးဂံၢ်ဘါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဒုး ကဲထီၣ်အခါ SACဒီးBGFသုးတဖၣ် ခးလီၤကြီကျိဖးဒိၣ်ကအိၣ် (၅၀)ဖျၢၣ်ဖဲလၢၢ်ချီၣ်သ၀ီ ခိၣ်ဃၢၤတၢ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ သီခါဖၠၢ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်, ဟံၣ်တဖျၢၣ်, သိလ့ၣ်လိၣ်ထဲၤ (ဒိဒိၤ)တခိၣ်, သိလ့ၣ် (၅)ခိၣ် ဒီးသိလ့ၣ်ယီၢ် (၅)ခိၣ်ဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ကျိဖးဒိၣ်က့ဘၣ်သံစ့ၢ်ကီး သ၀ီဖိမဲာ်တဲးလဲး (၁)ဒု ဒီးကျီၢ်ဖါ (၁)ဒုန့ၣ်လီၤ. သ၀ီ ဖိထံၣ်ကျိဖးဒိၣ်ချံ လီၤတဲာ်လၢတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးဘၣ်(၁)ဖျၢၣ် လၢသီခါဖၠၢ်ကရၢၢ်ပူၤ ဒီးသ၀ီဖိမၢSACဒီးBGFသုးလၢအခးကျိဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်လဲၤထုးထီၣ်န့ၢ်သ၀ီဖိဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိတဖၣ်တယး၀ဲလၢကျိဖးဒိၣ်ချံ လၢတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်လၢစံာ်ပျီအပူၤသ့ၣ်သ့ၣ်အဃိ ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ထူစံာ်အဆၢကတီၢ် ဘၣ်ဖံးအီၣ် မၤအီၣ်က့ၤတၢ်လၢတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီအပူၤန့ၣ်လီၤ. 

၂. ကဘီယူၤသုးခးလီၤကျိဖးဒိၣ်

ဖဲလါမ့ၤ ၁သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SACကဘီသုးသ့ၣ်တဖၣ် ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်လၢလ့က့ၣ်သ၀ီပူၤ (၂)ဘျီညါန့ၣ်လီၤ. ခးလီၤ ၀ဲတၢတဘျီကဘၣ်ဖဲ ဂီၤခီ ၁၀နၣ်ရံၣ် ဒီးကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ် (၂)ဘ့ၣ် ဒီးမ့မ့ၢ်အခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ပှဲၤဖျၢၣ်လဲၣ်တခီ သ၀ီဖိတသ့ၣ်ညါအနီၣ်ဂံၢ်လီၤတံၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ် လၢသ၀ီပူၤ ခံဘျီတဘျီစ့ၢ်ကီးဟဲ၀ဲ (၂)ဘ့ၣ် ကဘၣ်ဖဲ မုၢ်ဃ့ၢ်လီၤအဆၢကတီၢ် ဒီးမ့ၢ်အခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ပှဲၤဖျၢၣ်လဲၣ်တခီ သ၀ီဖိတသ့ၣ်ညါအနီၣ်ဂံၢ်လီၤတံၢ်စ့ၢ်ကီး ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိနီၢ်က---လၢအအိၣ်ဖဲ ပယၢ်ရီကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်ပူၤတဂၤအံၤ အုၣ်အသးလၢတၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, “ဖဲကဘီယူၤဟဲခးလီၤတၢ်အခါ ပအိၣ်ခူသူၣ်လၢကီၣ်ကျိးပူၤ. ပဘၣ်ဃ့ၢ်ချ့ချ့ ကီခဲနးဒိၣ်မး ဒီးပဘၣ်ယိၣ်လၢ (ကျိဖးဒိၣ်) ကလီၤဘၣ်ပှၤ. ကဘီယူၤ ယူၤ၀့ၤ၀ီၤလၢပဖီခိၣ်ညါ. အဃိ ပဘၣ်လဲၤသုးသးဆူတၢ်လီၢ်အဂၤတတီၤလၢအ ယံၤထီၣ်တစဲး. တၢ်တနၤန့ၣ် ပမံတၢ်လီၢ်တအိၣ်ဘၣ် တၢ်စူၤအဃိ ပဘၣ်မံလၢတၢ်စူၤကျါ. ပဘၣ်ဃ့ၢ်အခါ ပၣ်ဃုာ်ဒီးဖိသၣ်အဃိ ပထံၣ်ဘၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲနးကျံၤဒိၣ်မး. ပှၤတနီၤအဖိအိၣ် (၃)ဂၤ […] ပဘၣ်မံလၢဟီၣ်ခိၣ်လိၤဒ်န့ၣ်လီၤ [တၢ်ခိၣ်ဒုးတလၢ လၢပှၤကိးဂၤအဂီၢ်ဘၣ်].”

ခီဖျိလၢ SACပယီၤကဘီယူၤသုး ဟဲခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဃိ  သ၀ီဖိဟံၣ်အါန့ၢ်ဒံး (၅၉)ဖျၢၣ်ဘၣ်ဒိ ဒီး ဟံၣ် (၁၀)ဖျၢၣ် ဃုာ်ဒီးသ၀ီဖိဟံၣ်ဃီတၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢဟံၣ်ပူၤအူအီၣ်ကွံာ်၀ဲဒၣ်ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိအဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိလၢ ဘုၣ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်အူအီၣ်သံကွံာ်၀ဲဒၣ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. နီၢ် က--- သ၀ီဖိလၢအဟံၣ်အူအီၣ်အကျါတဂၤ အဟံၣ်အူအီၣ် တဘျီဃီ (၂)ဖျၢၣ် ခီဖျိ SACပယီၤကဘီယူၤသုး ဟဲခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဃိ  စံး၀ဲဒ်အံၤ: “ယမ့တဲဘၣ်ဃး [ယဟံၣ် အူအီၣ်ကွံာ်]အဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် ယသးဘၣ်ဒိ. […]  ကဘီယူၤသုးဟဲခးလီၤတၢ်၀ံၤ ကဘၣ်ဖဲ မုၢ်ဃ့ၢ်လီၤ (၃)နၣ်ရံၣ်န့ၣ် ပှၤတဲ ဘၣ်ပှၤလၢ ပဟံၣ်အူအီၣ်ကွံာ်လံအဃိ ပက့ၤလၢသ၀ီပူၤ ဒီးဆိကမိၣ်လၢပကက့ၤမၤပံာ်မ့ၣ်အူ ဘၣ်ဆၣ် ဖဲပက့ၤတုၤ လၢဟံၣ်န့ၣ် တၢ်အူအီၣ်ကွံာ်ခဲလၢာ်လံ. တၢ်တအိၣ်တ့ၢ်နီတမံၤလၢၤဘၣ်. ပကျး[လၢအအူအီၣ်ကွံာ်တဖျၢၣ်အံၤအပူၤန့ၣ်] တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢပဆါအီၤအိၣ်ဒီဒူၣ်ညါ အူအီၣ်ကွံာ်လၢာ်စီ. ယနီပာ်ဖှိၣ်ဃာ်သ့ၣ်ဘၣ်ဒီးဟံၣ်ထူၣ်လၢကတ့ဟံၣ်အဂီၢ် အတပူၣ်န့ၣ် အူအီၣ်ကွံာ်ခဲလၢာ်စ့ၢ်ကီး. […] အခီၣ်ထံးခါဖဲပနၢ်ဟူလၢပဟံၣ်အူအီၣ်န့ၣ် ပဆိကမိၣ်လၢ ပက့ၤဂုာ်ဟံး က့ၤတၢ်ကန့ၢ်တမံၤမံၤဒံး ဘၣ်ဆၣ် ပတမၤန့ၢ်လၢၤတၢ်နီတမံၤလၢၤဘၣ်. ဖဲပက့ၤတုၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် တၢ်အူအီၣ်ကွံာ် ခဲလၢာ်လံ. […] ပှၤဟံၣ်ဘၣ်ဒိဟးဂီၤစ့ၢ်ကီး တဘျုး ဖျၢၣ်ညါ. […] ယဆီဒီးသၣ်မံညီၤဖိ (၃)ဒုန့ၣ် ကဘၣ်ပၣ်ဃုာ် [အူအီၣ်သံကွံာ်လၢမ့ၣ်အူပူၤ]. .” အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကဲထီၣ်သးတသီ၀ံၤအလီၢ်ခံ စီၤ၀---လၢအမ့ၢ်လီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိလၢ ပယၢ်ရီကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ် တဂၤအံၤ လဲၤဆူ လ့က့ၣ်သ၀ီ ဒီးတဲဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်လၢအအိၣ်တ့ၢ်လၢလ့က့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အံၤ “သ၀ီဒီတဖျၢၣ်အိၣ်ဘှ့ၣ်ယုၢ်ကလာ် လီၤဂာ်မးလၢတၢ်သွၣ်ခိၣ်တခီ. သ၀ီဖိဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ထွံၣ်, ထိး ဒီးဆီသ့ၣ်တဖၣ်လူၤပိာ်ယခံဒီဒူၣ်ညါ. ယဆိ ကမိၣ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ်[လီၤဘဲအဃိ] ဃ့အီၣ်ယၤဆၣ်အီၣ်လီၤ. ဖဲယလဲၤတုၤ [ဖဲကဘီယူၤခးလီၤတၢ်အလီၢ်န့ၣ်, သရၣ်မုၣ် [နီၢ်က---] အဟံၣ်မ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်ဒံး. အသ့ၣ်တပူၣ်န့ၣ် မ့ၢ်အဒိၣ်ထဲလဲၣ်ဒု ယတသ့ၣ်ညါဘၣ်. တၢ်ကဲထီၣ်သး၀ံၤ မုၢ်နၤခီ တၢ်စူၤဒီတနၤညါ၀ံၤ ယလဲၤဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးအလီၢ်၀ဲအံၤလၢခံတဂီၤအခါ သ့ၣ်တပူၣ်အံၤအူအီၣ်ဒံးအဖၢ. ပှၤဟံၣ် အူအီၣ်ကွံာ်ခဲလၢာ်အိၣ်တဘျုးဖျၢၣ်ညါ.”

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးဟံးဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁နံၣ် ၀ံၤအလီၢ်ခံ SACပယီၤသုးကဘီယူၤ ဟဲၣ်လံၣ်ခီးပတၢၣ် ဒီးကၠဲၣ်ကဘီယူၤဒုးသုးတဖၣ် ဟဲဆှၣ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢဟီၣ်က၀ီၤပူၤတဘျုးဘျီညါ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကဘီယူၤသုးခးလီၤကျိဖးဒိၣ်တဘျီညါအံၤ မ့ၢ်အကဲထီၣ်သးအဆိကတၢၢ်တဘျီဖဲ ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢလါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် SACပယီၤကဘီယူၤသုးထီၣ်ဒုးခးလီၤကျိဖးဒိၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤ မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဟီၣ်က၀ီၤအါထီၣ်အဃိ တၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်၀ီခွဲးယာ်အါထီၣ် ဒီးသ၀ီဖိတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူနးဒိၣ် ထီၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.[5] SACပယီၤကဘီယူၤသုးဒီးခိသုးတၢ်ထီၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်ဒုးထီဒါကမျၢၢ် အဃိ သ၀ီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အနီၢ်နီၢ်န့ၣ် ကဘီယူၤဒုးသုးသ့ၣ် တဖၣ်ကဘၣ်ဟူးဂဲၤလူၤပိာ်မၤထွဲ၀ဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ်လိၣ် ဘၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်ဒီး ပာ်ကဲ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်လၢကဘၣ်ပဲာ်ဖးနီၤဖးတၢ်ထီၣ်ဒုးအလီၢ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဟးဆှဲး တၢ်ပညိၣ်ထီၣ်ဒုးသ၀ီဖိ ဒီး ဖဲလၢအ၀ဲသ့ၣ် ထီၣ်ဒုးသုးဖီၣ်စုက၀ဲၤကရူၢ်အဂၤခါစ့ၢ်ကီးကဘၣ်ပလီၢ်သးလၢ တၢ်ဘၣ်ဒိ ဘၣ်ထံးကမျၢၢ်သုးတအိၣ် တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ SACကဘီယူၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် ပညိၣ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်အိၣ်ဆိး ဟီၣ်က၀ီၤဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ SAC သုးတဖၣ်အံၤ လုၢ်သ့ၣ်ခါပတာ်၀ဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤ အီလီၤလံာ်ဃံးဃာ် (Treaty)ဒီး လုၢ်လၢ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်သိၣ် တၢ်သီမိၢ်ပှၢ် (customary laws)ဃုာ်ဒီး ကၠံၣ်န့ဖၣ်လံာ် တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ (Geneva Convention) တဘ့ၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးကဘီယူၤသုးခးလီၤကျိဖးဒိၣ်ဖဲလါမ့ၤ ၁သီ, တၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤန့ၣ် သ၀ီဖိ နီၢ်က--- ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲဒ်အံၤ: “အနီၢ်နီၢ် အ၀ဲသ့ၣ် [SACသုး]တဘၣ်ခးလီၤ ကျိဖးဒိၣ်လၢသ၀ီဖိဟံၣ်ဘၣ်. အ၀ဲသ့ၣ်မၤတၢ်အံၤန့ၣ် အၢသီဒိၣ်မး. ပတဆိကမိၣ် လၢအ၀ဲသ့ၣ်ကမၤတၢ်အၢအၢသီသီ လၢသ၀ီဖိတဖၣ်အဖီခိၣ်ထဲအံၤညါဘၣ် ဘၣ်ဆၣ် [SACသုးတဖၣ်]ကမၤပှၤဒ်လဲၣ်တခီ ပတယးဆိအီၤတဘၣ်စ့ၢ်ကီး ဘၣ်.” န့ၣ်လီၤ.

ဂ. တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး

စးထီၣ်လၢလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀သီ, ၂၀၂၂နံၣ်တချုးလၢ KNDOဘိးဘၣ်ရၤလီၤလံာ်တၢ်ဘၣ်သးပာ်ပနီၣ်မုၢ်နံၤတုၤဒံးဘၣ်န့ၣ် သ၀ီဖိ လၢအအိၣ်ဖဲကရူၢ် (၃)ဘ့ၣ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီး လ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်ဟံၣ်ဃီဒီး လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ဆူ တၢ်လီၢ်အဂၤ မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ် ဆိကမိၣ်ထံၣ်စိဆိပာ်၀ဲလၢစုက၀ဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဟဲကဲထီၣ်ကဒါ န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိတနီၤ ထံၣ်၀ဲKNDOလံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤလံာ်တၢ်ဘၣ်သးအံၤလၢတၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ဒီးတၢ် ကစီၣ်ဟူထီၣ်သါလီၤလၢ SACဒီးBGFသုးတဖၣ်မ့တတူၢ်လိာ် KNDOသုးတၢ်ဃ့ထီၣ်အံၤဘၣ်န့ၣ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်သ့ အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဒီသဒၢသ၀ီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဖျါလၢလီၢ်က၀ီၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးသ့ၣ်ညါသ၀ီဖိလၢတၢ်အိၣ်သးတဂၢၢ်တကျၢၤ ဘၣ်ဒီးတၢ်ဒုးကဲထီၣ်သးသ့အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ လ့က့ၣ်, ပယၢ်ရီ, သူကဘံ ဒီးလၢၢ်ချီၣ် သ၀ီဖိဖဲ ပယၢ်ရီကရူၢ်, တးပီ ဒီးတးပီခံသ၀ီဖိ ဖဲတးပီကရူၢ်ပူၤ ဒီး ဃီဖိပျဲၢ်သ၀ီဖိ ဖဲဃီဖိပျဲၢ်ကရူၢ်ဟီၣ်က၀ီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိတနီၤလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ဆူသ၀ီအဂၤ, တနီၤလဲၤဃ့ၢ်ဆူ၀့ၢ်လၢအဘူး ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတနီၤ လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဆူပှၢ်ပူၤဒီးလ့ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိပာ်ပနီၣ်၀ဲ လ့က့ၣ်သ၀ီဖိဟံၣ်ဒူၣ်အိၣ် (၅၂၈)ဒူၣ် ဒီးအပှၤနီၣ်ဂံၢ် အိၣ် (၃,၀၀၀)ဂၤအံၤ လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဆူတၢ်လီၤအါပူၤအါတီၤန့ၣ် လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ အနီၣ်ဂံၢ်လၢသ၀ီအဂၤတဖၣ်တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

လီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဆိကမိၣ်၀ဲလၢ တၢ်ဒုးမ့ကဲထီၣ်သးဘၣ်ဆၣ် ကကဲထီၣ်သးထဲတစိၢ်တလီၢ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ် ဃ့ၢ်စိာ်၀ဲ တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဆူအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ်ထဲစှၤသီဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် သ၀ီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်က့ၤဆူအဒူသ၀ီတသ့တဘျီဃီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လိၣ်ဘၣ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်၀ံပာ် ဃာ်ဆူတၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ကူတၢ်ကၤ, ယၣ်လုး, တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ဟံၣ်ဃီတၢ်ဖိတၢ်လံၤ ဒီးတၢ်အိၣ် ကဒုလီၢ်ပီးလီ ဒ်အမ့ၢ်ပၣ်တူ (တၤလပၣ်)တၢ်ခိၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တလၢလီၣ်လၢတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံယံာ်ထၢအဂီၢ်ဘၣ်. အဃိ နီၢ်က---လၢအမ့ၢ်ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢပယၢ်ရီကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ် လၢအစးထီၣ်ဃ့ၢ်ဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀သီ အကျါတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲ ဒ်အံၤ, “ပက့ၤဟံအီၣ်ဘုသးလၢသ၀ီပူၤတဘူၣ်ဘၣ်. အခီၣ်ထံးခါန့ၣ် ပဆိကမိၣ်လၢ တၢ်ဒုးကကဲ ထီၣ်ဒၣ်ထဲခံသီသၢသီလီၤ အဃိ  ပစိာ်အီၣ်တၢ်အီၣ်ထဲခံသီသၢသီဂီၢ်လီၤ. ပစးထီၣ်ဃ့ၢ်လၢ [လါအ့ဖြ့ၣ်] ၂၀သီ တုၤခဲအံၤ အိၣ်လံ (၁၀)သီလံအဃိ ပတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢာ်လံ. ပမုၢ်လၢ်လၢတၢ်အံၤ [တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်] က၀ံၤကတဲာ်ကွံာ်ဒီးကဆှဲကွံာ် [လ့က့ၣ်သုးကလၢၤ ကလီၤပှီၢ်ကွံာ်]လၢအဆိအချ့” န့ၣ်လီၤ.

ဖဲလါမ့ၤ ၇သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ KNDOသုးဒီး SACဒီးBGFသုးပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးအဘၢၣ်စၢၤဖဲလၢၢ်ချီၣ် သ၀ီန့ၣ်လီၤ. SACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟးထီၣ်လၢသၣ်ဂီၤပျ့ၤသုးကလၢၤ, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဒီး ကလဲၤ၀ဲဆူလ့က့ၣ်သုးကလၢၤဖဲဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အခါ အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် လၢၢ်ချီၣ်သ၀ီဖိတဖၣ် ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဆူပှၢ်ပူၤလံဘၣ်ဆၣ် သ၀ီဖိတနီၤအိၣ်ဒံးလၢသ၀ီပူၤလၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤန့ၣ်လီၤ.

ခီဖျိလၢတၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအဃိ ပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဖိတဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အပူၤ ဒီး ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်၀ဲတၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဃၢ်အၢ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် ဒီးတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဃ့ၢ်အိၣ် ကမှံ လၢအိၣ်တဆူၣ်ဒီးတၢ်မၤကွၢ်တၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဃၢ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ် အ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်ကသံၣ်ကသီတၢ်ကူစါယါဘျါ ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လ့က့ၣ်သ၀ီဖိလၢအဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဖဲလါအ့ဖြ့ၣ်ဒီးလါမ့ၤ ၂၀၂၂နံၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် အ၀ဲသ့ၣ် တၢ်ဘၣ် ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်အါအါ မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထံအီလၢအကဆှီဘၣ်အဃိ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဖုးတၢ်ဟၢဖၢလူတၢ် ဆါ ဒီးခီဖျိ လၢပစိၤအ့ၣ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဖုးတိၤကွ့ဒီးတၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဃၢ်လၢပှၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး တနီၤ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖိသၣ်နီၢ်ဆံးသ့ၣ်တဖၣ် စးထီၣ်ဘၣ်တၢ်ဟၢဖၢလူတၢ်ဆါ ဒီးဘှီးလံဘၣ်ဆၣ် အ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ် ကသံၣ်ကသီတၢ် ကူစါယါဘျါဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်က၀ီၤပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဃ့ထီၣ်ကသံၣ်ကသီပီးလီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ် တဖၣ်ဆူလီၢ်က၀ီၤ ပှၤတ၀ၢတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ် ဘၣ်ဆၣ် အ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤနီတမံၤဘၣ်န့ၣ် လီၤ.

တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢဖိသၣ်, သးပှၢ်, ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်သီ ဒီးမိၢ်ဒၢ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤမိၢ်ဒၢလၢဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်တဂၤ ဖဲအ၀ဲဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံအဆၢကတီၢ်အဖိလီၤတဲာ်ကွံာ်၀ဲဒၣ် ဒီးပှၤတနီၤ ဘၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဖိဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအဆၢကတီၢ် ခီဖျိလၢတၢ်အိၣ်သးဘံဘူ တဂၢၢ်တကျၢၤအဃိ ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးသ့ၣ်တဖၣ် တဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထံကဆှီ, တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးလီၢ်ကျဲလၢလီၣ် ဘၣ်, တၢ်ကူတၢ်ကၤကလၢၤလၢဖိသၣ်ဆံးဂီၢ်တအိၣ်ဒီး ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤတတုၤဘၣ်အဃိ မိၢ်ဒီးဖိသ့ၣ် တဖၣ် အိၣ်ဘၣ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖိသၣ်တနီၤတၢ်ကိၢ်ထီၣ်ဒိၣ် ဘၣ်ဆၣ်အ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ် ကသံၣ်ကသီတၢ်ကူစါယါဘျါဘၣ်. နီၢ်က---လၢအမ့ၢ်ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအကျါတဂၤ ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးလီၢ်က၀ီၤကသံၣ်သရၣ်မုၣ် တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲဒ်အံၤ, “သ၀ီဖိ, ဖိဒံဖိသၣ်, မိၢ်ဒၢ ဒီးပှၤသးပှၢ်တဖၣ် ထံၣ်ဘၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီဒူၣ်ညါအဃိ ယထံၣ်ဒီးယသး တမုာ်ဘၣ် ဘၣ်ဆၣ်ယမၤစၢၤအ၀ဲသ့ၣ်တသ့ဘၣ် မ့ၢ်လၢ ယၤသနါက့ လၢသးသမူကပူၤဖျဲးအဂီၢ် ဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဃ့ၢ်သပှၢ် တၢၢ်ညါ. မိၢ်ဒၢဘူးထီၣ်လၢကဘၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဖိလံသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်လၢ ဒ--- [တၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်]တဘျုးဂၤညါ. အဃိ ပှၤ [တၢ်မၤစၢၤပှၤတ၀ၢတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်] မၤစၢၤအ၀ဲသ့ၣ်မ့သ့ဒုဂ့ၤ. မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်က့ၤဟံတၢ်အီၣ်တၢ်အီ ဒီးထံလၢသ၀ီပူၤတသ့အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ် ထံဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢလီၣ်ဘၣ်. […]မုဂါတဂၤတဲယၤလၢအဖိတၢ်ကိၢ် ထီၣ်ဒိၣ်မး ဒီးကသံၣ်သရၣ်မုၣ်တဂၤလဲၤကွၢ် န့ၢ်အီၤအဖိ ဘၣ်ဆၣ်ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ်န့ၣ် ကသံၣ်လၢတၢ်ကူစါ ယါဘျါအဂီၢ်တအိၣ်ဘၣ်. […] မ့ၢ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလၢ တြီၤပူၤအဃိ အ၀ဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးပၣ်တူ (တၤလပၣ်) လၢကဒုးထီၣ်ဒဲခိၣ်ဒုး ဒီးဖဲတၢ်မ့စူၤအဆၢကတီၢ် တၢ်ခိၣ်ဒုးမ့တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲကဘၣ်အ၀ဲသ့ၣ်န့ၣ် လီၤ.”

ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးတနီၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အီၣ်ဃ့ဒ်အမ့ၢ် ခီနီဃ့, သိအီၣ် ဒီးထံအီတဆံးတက့ၢ် လၢခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ဒီးကညီပိာ်မုၣ် ကရၢ (KWO)အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. တနီၤနီၤန့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးဆူၣ်ချ့တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲလၢဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိအိၣ်တဆံး တက့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တလၢလီၣ်လၢပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်ဘၣ်အဃိ အ၀ဲ သ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဘုသးဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ SACသုး တဖၣ် တြီတံၢ်ဃာ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အါအဃိ တၢ်တိစၢၤ မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤဃီၤဆူပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအိၣ်တၢ်လီၢ်ကီခဲထီၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်က၀ီၤကလုာ်ဒူၣ်ဒီးလီၢ်က၀ီၤ တၢ်တိစၢၤမၤ စၢၤပှၤတ၀ၢတၢ်လိၣ်ဘၣ်ကရၢတနီၤ ဟူးဂဲၤလၢဟီၣ်က၀ီၤပူၤသ့တစဲးဒံးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် ဒီးထံဆၢကီၢ်ဆၢ တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် အ၀ဲသ့ၣ်အိၣ်တၢ်လီၢ်ယံၤဒီး SACသုးတြီတံၢ်ဃာ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့ ဒ်အမ့ၢ် ၀ံစိၤတီဆှၢ တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကသံၣ်ကသီ ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤတန့ၢ်ဘၣ်, ဒီး SACသုးတဖၣ် ခးစ့ၢ်ကီး ပှၤလၢ အဟ့ၣ်လီၤ တၢ်တိစၢၤ မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ  တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးကီကီခဲခဲဒ်သိးကလဲၤတုၤဆူ ဒူသထူၣ် ကီၢ်ရ့ၣ်ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအိၣ်တၢ်အလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ လီၢ်က၀ီၤပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး တဖၣ် တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်သးသမူကပူၤဖျဲးထီၣ်အဂီၢ်အိၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ် (UNHCR’s guiding principles)[6] လၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး(IDPs) သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒ်အံၤ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဃ့ၢ် မှံဟးဖျိးဖိ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ကမျၢၢ်လၢအဂံၢ်ဆံးဘါစၢ်ဒ်အမ့ၢ် ဖိသၣ်ဒီးမိၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အလီၢ်အိၣ်၀ဲလၢ အ၀ဲသ့ၣ် ဃ့ထီၣ်တၢ်မၤစၢၤန့ၢ် ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဒီသဒၢ ဒီး ပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်အုၣ်သးဘၣ်ဃး တၢ်တြီတံၢ်ဃာ် ပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးသပှၢ်ပှၢ်လၢ အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး ခီဖျိလၢ SACသုးသ့ၣ်တဖၣ် တဟ့ၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် ဒီးထံဆၢကီၢ်ဆၢတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ပျဲလၢကလဲၤတုၤဆူပှၤလၢ လိၣ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤ နီၢ်နီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်ဘၣ်အဃိ တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလဲၤဃီၤဆူပှၤကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အံၤအအိၣ်တတုၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

IDPsမုၢ်လၢ်၀ဲလၢကက့ၤအိၣ်ဘၣ်က့ၤဆူအဟံၣ်ဒီးအိၣ်ဘၣ်က့ၤဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်နီၢ်၀---လၢအမ့ၢ် IDPတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်ဘၣ်သးဒ်အံၤ, “ပဘၣ်သးအိၣ်လၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အပူၤ, ပမုၢ်လၢ် လၢ ပက့ၤမ့တုၤန့ၣ် ပကထံၣ်ဘၣ်ဒံးပဟံၣ်ပဃီသ့ၣ်တဖၣ်. ပဘၣ်ယိၣ်လၢပဟံၣ်တဖၣ် ကအူအီၣ်ဘၣ်ဖုး. [KNDO] သုးတအိၣ်လၢသ၀ီပူၤနီတဂၤဘၣ်. အ၀ဲသ့ၣ် [SACသုး]မ့ကွံာ်လီၤကျိဖးဒိၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ဒၣ်ဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ.”

ဃ. တၢ်သူပှၤကညီဒ်ကတီၤဒီးတၢ်ဖီၣ်ပီၤတၤ

ဖဲလါမ့ၤ ၁သီ,  ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SACလၢသ၀ီဖိတသ့ၣ်ညါအနီၣ်ဂံၢ်တဖၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီး BGF သုးဒ့ (၂)လၢအဘၣ် တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢ သုးဒ့ခိၣ်ဘိၤတ့ၤ၀့ ဟးထီၣ်၀ဲဖဲသၣ်ဂီၤပျ့ၤဒီးပျီဖိတိၤသုးကလၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲ ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ လဲၤထီၣ်၀ဲဆူဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်လၢကလဲၤမၤဆူၣ်ထီၣ်က့ၤသုးဂံၢ်ဘါဖဲ လ့က့ၣ်သုး ကလၢၤအံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. BGF သုးဒ့ (၂)အံၤ အိၣ်၀ဲလၢ သုးရ့ၣ် (၁၀၁၄)လၢအဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢ သုးရ့ၣ်ခိၣ် ဘိၤမီၤခၠံၣ်န့ၣ်လီၤ.  BGF သုးဒ့ (၂)အံၤပာ်လီၤစ့ၢ်ကီးအသုးကလၢၤတစိၢ်တလီၢ်ဖဲပျီဖိတိၤဟီၣ်က၀ီၤလၢဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.

စးထီၣ်ဖဲလါမ့ၤ ၁သီ, ဒီး လါမ့ၤ ၅သီ, ၂၀၂၂နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ် SACသုးလၢသ၀ီဖိတသ့ၣ်ညါအနီၣ်ဂံၢ်တဖၣ် ပာ်ဖှိၣ် ထီၣ်သးဒီး BGF သုးဒ့ (၂) ဖီၣ်န့ၢ်၀ဲသ၀ီဖိအါန့ၢ်ဒံး (၁၀၀)ဂၤဖဲ တကီၤဖိဒီး၀ဲပၠၢ်ကရူၢ်တဖၣ်အပူၤ ဖဲဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်ပူၤ န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်မၢဆူၣ်သ၀ီဖိလၢအဖီၣ်န့ၢ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ၀ံပီၤတၤဒီး သူသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒ်ကတီၤအသိး လၢတၢ်ဒီ သဒၢလီၤအနီၢ်ကစၢ်သးအဂီၢ် လၢအ၀ဲသ့ၣ် တၢ်လဲၤကျဲဆူဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်ပူၤ လၢလ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤတၢ်လီၢ်တဖၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါမ့ၤ ၁သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SACသုးပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီး BGF သုးဒ့ (၂) ဖီၣ်န့ၢ်၀ဲသ၀ီဖိ လၢအနီၣ်ဂံၢ်အါ (၂)ဖု လၢတၢ်လီၢ် (၂)တီၤဖဲ သ၀ီဖိမၤနဲၢ်မၤတပွဲတၢ်ဘူၣ်တတီၤဒီး တၢ်အီၣ်မူးကံၢ်စုမူးတတီၤဖဲ ၀ဲပၠၢ်သ၀ီ, ၀ဲပၠၢ်ကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ် ဆၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်လၢသ၀ီအါဖျၢၣ်လၢ၀ဲပၠၢ်ဒီးတကီၤဖိကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ဟဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဖဲ ဘူၣ်(၂)ဘူၣ်အံၤအပူၤဃိ  SAC ဒီး BGF သုးဖီၣ်န့ၢ်၀ဲသ၀ီဖိ လၢဘူၣ်တဘူၣ်ပူၤ အါန့ၢ်ဒံး (၅၀)ဂၤစုာ်စုာ်န့ၣ်လီၤ.

 ၀ံၤအလီၢ်ခံ SAC ဒီး BGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤဆူလ့က့ၣ်သုးကလၢၤ ဒီးဖီၣ်အါထီၣ်စ့ၢ်ကီးသ၀ီဖိလၢကျဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ် ဖဲဖၣ်အၣ် ကီၢ်ဆၣ်ပူၤ(လၢက၀ံပီၤတၤဒီးကဲကတီၤဂီၢ်) တုၤလၢ လါမ့ၤ ၅သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိလၢတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ် သ့ၣ်တဖၣ် တနီၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိဟဲဟ့ၣ်စ့ ၁၀၀,၀၀၀ကၠးဒီးတနီၤဟ့ၣ် ၂၀၀,၀၀၀ ကၠး၀ံၤ တၢ်ပျၢ်ကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ် န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိတနီၤန့ၣ် သ့ၣ်ညါလိာ်အသးဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်မုာ်တ့ၢ်ပာ်လိာ်သးအဃိ ပှ့ၤဒုးအီၣ်ဒုးအီ သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ထဲထံချီဆၢ တဆံးတက့ၢ်၀ံၤတၢ်ပျၢ်လီၤကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိလၢတၢ်ပျၢ်လီၤကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ် BGFသုးတဲပျံၤအ၀ဲသ့ၣ် တဖၣ်လၢ တဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဒီးဒုးသ့ၣ်ညါပှၤဂၤတဖၣ်လၢတၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ်အံၤ ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သုးသ့ၣ်တဖၣ် ပျၢ်လီၤကွံာ် သ၀ီဖိထဲတနီၤ ဒီး အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကဟ့ၣ်စ့ဒ်သိးတၢ် ကပျၢ်လီၤကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်အဂီၢ် ဘၣ်ဆၣ် SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် တတူၢ်လိာ်အ၀ဲသ့ၣ်စ့ဘၣ်အဃိ  သ၀ီဖိအါန့ၢ်ဒံး (၄၀)ဂၤဘၣ်တၢ်ဖီၣ်တံာ်ဃာ်အ၀ဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်တဲသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလၢ အ၀ဲသ့ၣ်လိၣ် ဘၣ်ပှၤကညီ တမ့ၢ်စ့ဘၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲလါမ့ၤ ၆သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် ကွဲထီၣ်သ၀ီဖိအါန့ၢ်ဒံး (၄၀)ဂၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်၀ဲ သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ စးထီၣ်လဲၤ၀ဲဆူလ့က့ၣ်သုးကလၢၤလၢဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်လဲၤလၢကျဲအခါ မံတ့ၢ်၀ဲဖဲ နိၣ်လီၤပျီသ၀ီကပၤ, ဟးတရံးကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်တနၤန့ၣ်လီၤ.

ဖဲလါမ့ၤ ၇သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လဲၤတုၤ၀ဲဖဲလၢၢ်ချီၣ်သ၀ီ ဒီးဖဲန့ၣ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်ဒီးလီၢ် က၀ီၤ KNDOသုးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးကဲထီၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံ SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် ကိးဖှိၣ်လၢၢ်ချီၣ်သ၀ီဖိခဲလၢာ်လၢ သီခါဖၠၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ၀ံၤအလီၢ်ခံ အ၀ဲသ့ၣ်ပျၢ်လီၤကွံာ်ပိာ်မုၣ်ဒီးဖိသၣ်ဆံးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးကိးတံၢ်ဃာ်၀ဲလၢၢ်ချီၣ်သ၀ီဖိပိာ်ခွါသ့ၣ် တဖၣ် (၂၂)ဂၤအကျါ ပၣ်ဃုာ်ဖိသၣ်လၢအသးနံၣ်တပှဲၤဘၣ် (၄)ဂၤန့ၣ်လီၤ. SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် မၢဆူၣ်သ၀ီဖိသ့ၣ် တဖၣ်အံၤ၀ံပီၤတၤ ဒီးသူသ၀ီဖိဒ်ကတီၤအသိး လၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤအနီၢ်ကစၢ်သးအဂီၢ် လၢအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်လဲၤကျဲဆူညါ ဆူလ့က့ၣ် သုးကလၢၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤလၢလ့က့ၣ်သုးကလၢၤအခါ အ၀ဲသ့ၣ်ဖီၣ်အါထီၣ်စ့ၢ်ကီး သ၀ီဖိလၢကျဲသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. အဃိ သ၀ီဖိထံၣ်စိတယာ်ပာ်၀ဲ ပယီၤသုးဖီၣ်ကွဲသ၀ီဖိပိာ်ခွါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်ကအိၣ် (၁၀၀)ဂၤဃၣ်ဃၣ် ဒီးမၢ ဆူၣ်သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ၀ံပီၤတၤဒီးသူ၀ဲဒ်ကတီၤအသိးလၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤအနီၢ်ကစၢ်သးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိအ ကျါ တနီၤ သုးသ့ၣ်တဖၣ်မၢဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ကူထီၣ်သိးထီၣ် BGFသုးကူသုးကၤဒ်သိးဒီး KNDOသုးသ့ၣ်တဖၣ်မ့ခးအ၀ဲသ့ၣ်န့ၣ် ကခးဘၣ်ဒၣ်၀ဲသ၀ီဖိတဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဃုာ်ဒီးသ၀ီဖိလၢအဖီၣ်တံၢ် ဃာ်၀ဲ (၁၀၀)ဂၤ ဃၣ်ဃၣ်အံၤ လဲၤတုၤ၀ဲလၢလ့က့ၣ်သုးကလၢၤ ကဘၣ်ဖဲလါမ့ၤ ၈သီ, မ့တမ့ၢ် ၉သီ, ၂၀၂၂နံၣ်လံဘၣ်ဆၣ် သုးသ့ၣ်တဖၣ် အံၤ ဖီၣ်ဒုးဃာ်တ့ၢ်ဒံးသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဖဲလ့က့ၣ်သုးကလၢၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. (သ၀ီဖိမၤနီၣ်မၤဃါပယီၤသုးလဲၤတုၤ လ့က့ၣ်မုၢ်နံၤမုၢ်သီလီၤတံၢ်တဘၣ်ဘၣ်). သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်အိၣ်၀ဲလၢ SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပၢၤတံၢ်ဃာ် ဖီလာ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးကွံာ်အသးတသ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤန့ၣ်  သ၀ီဖိဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးကွံာ်အသးန့ၢ် (၂)ဂၤဒီး က့ၤဆူအဟံၣ် ဘၣ်ဆၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ်အသးလၢသးသမူ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အပူၤ မ့ၢ်လၢ SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်ခးထွဲအ၀ဲသ့ၣ်ဒီးကျိတဘျုးထံၣ်ညါန့ၣ်လီၤ.  သ၀ီဖိ (၂)ဂၤအံၤ ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးအသးန့ၢ် ဘၣ်ဆၣ်အ၀ဲသ့ၣ်အိၣ်လၢ ဟံၣ်တဘူၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်ယိၣ်၀ဲလၢ SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် ကဟဲဃုဘၣ်ဖုးအ၀ဲသ့ၣ်လၢအသ၀ီပူၤအဃိ အ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဆူတၢ်လီၢ်ဂၤ လၢအ ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲလါမ့ၤ ၂၅သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါလၢ သ၀ီဖိလၢ SAC ဒီး BGF သုးဖီၣ်တံၢ်ဃာ်အ၀ဲ သ့ၣ်လၢလ့က့ၣ်သုးကလၢၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပျၢ်လီၤကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်ဖဲလါမ့ၤ ၂၂သီ, လၢအမ့ၢ်တနံၤဃီဃီဖဲ BGFတဖၣ် ထုးလီၤကွံာ်အသုးဖိလၢလ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤပူၤခဲလၢာ်အနံၤန့ၣ်လီၤ. (BGFထုးလီၤကွံာ်အသုးဘၣ်ဆၣ် SACတ ထုးလီၤကွံာ်အသုးဘၣ်.) SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟ့ၣ်လီၤသ၀ီဖိလၢအ၀ဲသ့ၣ်ဖီၣ်တံၢ်ဃာ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ် စ့ ပယီၤတဂၤ ၁၅၀,၀၀၀ကၠး လၢအ၀ဲသ့ၣ်လဲၤ၀ံပီၤတၤဒီး တၢ်သူအ၀ဲသ့ၣ်ဒ်ကတီၤလၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသး(၁၅)သီ အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. SAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ် ဟ့ၣ်သ၀ီဖိအဘူးအလဲအံၤ လီၤလၢ၀ဲထဲသိးဒီးပှၤမၤဒိးလဲတၢ်ဖိတဂၤအဘူး အလဲ တနံၤ ၁၀,၀၀၀ကၠးအသိးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်သူပှၤကညီဒ်ကတီၤလၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးအဂီၢ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤကမၣ်၀ဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်၀ီ တၢ်လိၣ်ဘၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်ဒီး ကၠံၣ်န့ဖၣ်လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်အဂံၢ်ထံး Additional Protocol (II) (အဆၢဖိ ၁၃(၁)) အဖီလာ် လၢအတြီတံၢ်ဃာ်၀ဲတဖၣ် ဒီး တၢ်ကဘၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် “ကမျၢၢ်ထံ ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် ဒီးပှၤတဂၤစုာ်စုာ် တၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢအ၀ဲသ့ၣ် ဒ်သိးအ၀ဲသ့ၣ်ကပူၤဖျဲးဒီး သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတၢ်လီၤဘၣ် ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်.”န့ၣ်လီၤ.အါန့ၢ်အန့ၣ်တၢ်သူကမျၢၢ်ဒ်ကတီၤလၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးအသိးဒီးဒ်သိး သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ကလဲၤသးဂ့ၤဂ့ၤအဂီၢ်တၢ်ကူၣ်ထီၣ်ဖးလီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ထီဒါလိာ်သးဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီ လၢတၢ်ကဘၣ်ပဲာ်ထံ နီၤဖးတၢ်ထီၣ်ဒုးလီၢ်ဒီးမူဒါလၢကဘၣ်ပလီၢ်ဆိသးသ့သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်ကဘၣ် မၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အီၤ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ကဘၣ် ပဲာ်ဖးနီၤဖးကမျၢၢ်တၢ်ပညိၣ်ဒီးသုးတၢ်တိာ်ပာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သူဖိ သၣ်လၢ သုးတၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤအပူၤသ့ၣ် တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤကမၣ် ဖိသၣ်ခွဲးယာ် ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ် အီၤဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤ ကမၣ်တၢ်ထၢဆူၣ် ဖိသၣ်သုး[7]  စ့ၢ်ကီးသ့ ဒီး ဒ်တၢ်မၤကမၣ် တၢ်ဒုးကွီၢ်မ့ၣ်လၢရိမ့ၤ သဲစးတၢ်သိၣ် တၢ်သီခိၣ်သ့ၣ်(Rome Statute) အဖီ လာ်  အဆၢဖိ ၈(၂) (င) (vii))သ့န့ၣ်လီၤ.

င. တၢ်အီၣ်အုၣ်

ဖဲSAC ဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်ကိးဖှိၣ်လၢၢ်ချီၣ်သ၀ီဖဲသီခါဖၠၢ်အပူၤဖဲ လါမ့ၤ ၇သီ, ၂၀၂၂နံၣ်အခါ အသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် နုာ်လီၤဆူသ၀ီဖိအဟံၣ် ဒီးကျးသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ အီၣ်ဟုၣ်သ၀ီဖိ လီတဲစိ (၂)ဖျၢၣ်, ထူ, တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, တၢ်ကူတၢ်ကၤ ဒီးသ၀ီဖိတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ပီးလီအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒူသ၀ီခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တီၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲ သုးဖိ သ့ၣ်တဖၣ်အီၣ်ဟုၣ်တၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ဆူSAC ဒီး BGFသုးခိၣ်တဖၣ်အိၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံ ဖဲလါမ့ၤ ၈သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SAC ဒီး BGFသုးတဖၣ် ဟ့ၣ်ကျးကစၢ်လၢသုးဖိအီၣ်ဟုၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢအကျးပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ကျိၣ်စ့တဆံး တက့ၢ် ဒီးက့ၤဟ့ၣ်က့ၤသ၀ီဖိထူဒီးလီတဲစိလၢအသုးဖိအီၣ်ဟုၣ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်လဲၣ်ဂ့ၤန့ၣ် သ၀ီဖိ တဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤဒ်မ့ၢ် တၢ်ကူတၢ်ကၤလၢသုးအီၣ်ဟုၣ်တဖၣ်အပှ့ၤကလံၤနီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တချုးSAC ဒီး BGF သုးတဖၣ်လဲၤတုၤလၢလ့က့ၣ်သုးကလၢၤလၢတၢ်မၤဆူၣ်ထီၣ်က့ၤအသုးဂံၢ်ဘါ ဖဲလါမ့ၤ ၈သီ, မ့တမ့ၢ် ၉သီ, (တသ့ၣ်ညါအမုၢ်နံၤလီၤတံၢ်)အခါ လ့က့ၣ်သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဃ့ၢ်ကွံာ်ဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ ဒီးအ၀ဲသ့ၣ် ဟံၣ်ဃီ တၢ်ဖိတၢ်လံၤ တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် ပာ်တ့ၢ်၀ဲလၢသ၀ီပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲSAC ဒီး BGF သုးဖိသ့ၣ် တဖၣ်ဟဲတုၤလ့က့ၣ်သုးကလၢၤန့ၣ် နုာ်လီၤဆူသ၀ီပူၤ ဒီးနုာ်လီၤဘၢၣ်ဖျိသ၀ီဖိဟံၣ်ဃီဒီးကျးသ့ၣ်တဖၣ် အီၣ်ဟုၣ်သ၀ီ ဖိတၢ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ကူတၢ်သိး, ဖီၣ်အီၣ်ထိးဆီဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ,  တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကသံၣ်ထူး မဲအ့ၣ်, ကသံၣ်ထူးမဲဘိ, သဘျုၣ်သဲးသၣ် ဒီးတၢ်နၢမူအဂၤတဖၣ်, ဟံၣ်ထူၣ်သ့ၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤအဂၤတမံၤ လၢ်လၢ်လၢအထံၣ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC ဒီး BGFသုးဖိတဖၣ် အီၣ်ဟုၣ်သ၀ီဖိ တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤ, ဟံၣ်ထူၣ်ဒီးသ့ၣ်ဘၣ်လၢသ၀ီဖိပာ်ဃာ်လၢကတ့ထီၣ်ဟံၣ်ဃီအဂီၢ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ က့ၤစိာ်ပာ်၀ဲဆူလ့က့ၣ် သုးကလၢၤအပူၤ လၢအသုးကလၢၤတၢ်အိၣ်သဒၢလီၢ် (တၢ်ပူၤခိၣ်ကျိၤ) မ့တမ့ၢ် ကဆါအီၣ်၀ဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖျါလၢ သ၀ီဖိလၢတၢ်ဒုးဃာ်အ၀ဲသ့ၣ်လၢသုးကလၢၤပူၤ (ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်ဖီခိၣ်)သ့ၣ်တဖၣ် သုးကမၢအ၀ဲသ့ၣ်ယိးဆှၢ တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢသုးအီၣ်ဟုၣ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဆူသုးကလၢၤပူၤ လၢသုးသ့ၣ် တဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ် တဖၣ် နာ်၀ဲလၢ ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလဲၤပာ်စ့ၢ်ကီးတၢ်အီၣ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဆူသီခါဖၠၢ်ပူၤ မ့ၢ်လၢတၢ်လီၢ်လၢကပာ်ဃာ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢသုးကလၢၤပူၤအဂီၢ်တအိၣ်လၢၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လီၤအီၣ်ဟုၣ် သ၀ီဖိတၢ်လၢ တးပီးသ၀ီ, တးပီကရူၢ်, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်အပူၤ တၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီး သုးကလၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အီၣ်ဟုၣ် ဒီးတၢ်ဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်သ၀ီဖိတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤကမၣ် တၢ်ဒုးကွီၢ်မ့ၣ်လၢရိမ့ၤ သဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီခိၣ်သ့ၣ် (Rome Statute) အဖီလာ်  အဆၢဖိ ၈(၂) (င) (v))န့ၣ်လီၤ.

စ. တၢ်နီက့ၤဆူၣ်

ဖဲလါမ့ၤ ၁၂သီ,န့ၣ် SAC ဒီး BGF လၢအအိၣ်ဖဲလ့က့ၣ်သုးကလၢၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ် မၢလ့က့ၣ်သ၀ီဖိလၢအလဲၤဃ့ၢ်အိၣ် ခူသူၣ် လၢလ့ပူၤဒီး လ့က့ၣ်ကစၢၢ်ကပိၤကပၤသ့ၣ်တဖၣ် ကက့ၤအိၣ်က့ၤဆူသ၀ီပူၤန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်မၢစ့ၢ်ကီး လ့က့ၣ်သီခါ လၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ်ကက့ၤအိၣ်က့ၤဆူသီခါဖၠၢ်န့ၣ်လီၤ. BGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် သ့ၣ်ညါ၀ဲသ၀ီဖိလဲၤဃ့ၢ် အိၣ်ကဒုတၢ် လီၢ် မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖဲဟီၣ်က၀ီၤဖဲအံၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ဖးယံာ်လံအဃိ အ၀ဲသ့ၣ်လဲၤဃုသ၀ီဖိ တၢ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒု ညီနုၢ်တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ၀ဲသ့ၣ်လဲၤဃုဒီးထံၣ်၀ဲသ၀ီဖိလၢအဃ့ၢ်အိၣ်ခူသူၣ်တယံၤ တဘူးဒီးသ၀ီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်က---လၢ အမ့ၢ်ပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံအကျါတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မၤပျံၤသ၀ီဖိဒီးတဲပျံၤသ၀ီဖိလၢ မ့တက့ၤအိၣ်လၢသ၀ီပူၤဘၣ်န့ၣ် အ၀ဲသ့ၣ်ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်သ၀ီဖိဟံၣ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် လီၤ. SACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤလၢသ၀ီဖိတၢ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ်ကိးနံၤဒဲး ဒီးလဲၤ၀ဲတဘျုးသီညါအဃိ ကဲထီၣ်တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢ မ့ၢ်သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကလဲၤထီၣ်ခးဘၣ်ဖုးအ၀ဲသ့ၣ် သ့ၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.  နီၢ်အ--- လၢအမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအကျါ တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး SAC ဒီး BGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် တဲသ၀ီဖိဒ်အံၤ, “ဟဲက့ၤ!! ဟဲက့ၤအိၣ်ကဒါလၢသ၀ီပူၤ. ပှၤမ့ခးလီၤဘၣ်ဖုးကျိဖးဒိၣ် ဖဲသုအိၣ်တၢ်လီၢ်လၢသ၀ီချၢအံၤဒု... ပတဟံးမူဒါဘၣ်. ”

သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် က့ၤအိၣ်လၢအဟံၣ်ဃီဒူသ၀ီတဘူၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဒုးကဲထီၣ်သးလၢသ၀ီပူၤအိၣ်ဒံး ဒီးတၢ်လီၤ ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢSACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် ဖီၣ်သူသ၀ီဖိဒ်ကတီၤလၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသး ဖဲKNDOသုးမ့ခးအ၀ဲသ့ၣ် အခါအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ သ၀ီဖိလၢအက့ၤအိၣ်လၢသ၀ီပူၤတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ SACဒီးBGFသုး လၢအ အိၣ်လၢသ၀ီဖိဟံၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် မူၤသံးဒီးတဲအါလိာ်သးတၢ်တလီၢ်လီၢ် ဒီး တဘျီတဘျီန့ၣ် တုၤလၢခးကျိခး၀ၣ် ဒီး ကခးလိာ်သးအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ SACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် မၤပျံၤမၤဖုးဒူဖိသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒံးအဃိ သ၀ီဖိ (တသ့ၣ်ညါ အနီၣ်ဂံၢ်)တဖၣ်တၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ်က့ၤအိၣ်လၢသ၀ီပူၤ ဒီးတနီၤလဲၤဃ့ၢ်ယံၤထီၣ်ဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ န့ၣ်လီၤ. သီခါ လၢသုးမၢဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ်က့ၤအိၣ်လၢလ့က့ၣ်သီခါဖၠၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢSACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် အကျါ မ့ၢ်လၢသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်တနီၤန့ၣ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢသီခါဖၠၢ်ပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. သီခါသ့ၣ်တဖၣ်ပျံၤတၢ်ဒီးအ၀ဲသ့ၣ် မၤပတုာ်ကွံာ် တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအကဲထီၣ်သးလၢသ၀ီပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တန့ၢ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိလၢအက့ၤအိၣ်လၢသ၀ီပူၤ သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢSACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ်အကျါ မ့ၢ်လၢသုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်လၢဟံၣ်လၢအကစၢ် တဟဲက့ၤအိၣ်ဒံးဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တုၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်က့ၤနုာ်လီၤဆူသ၀ီပူၤလံန့ၣ် သုးသ့ၣ်တဖၣ် တအဲၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဟးထီၣ်လၢသ၀ီချၢလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဖျါလၢSACဒီးBGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် သူသ၀ီဖိလၢအ၀ဲသ့ၣ် မၢက့ၤအိၣ်လၢသ၀ီပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒ်ကတီၤလၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့အိၣ်လၢ SACဒီး BGF သုးသ့ၣ်တဖၣ်အကျါန့ၣ် ဖျါလၢ KNDOသုးသ့ၣ်တဖၣ် တထီၣ်ခးအ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

ဆ. သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်မၤအ့န့မၤတံာ်တာ်ပှၤသး

သ၀ီဖိလၢSACဒီးBGFသုးမၢဆူၣ်က့ၤအိၣ်လၢလ့က့ၣ်သ၀ီပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အကျါ ဖိသၣ်ပိာ်မုၣ်ဒိၣ်ထီၣ်သီသ့ၣ်တဖၣ်  ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်၀ဲ သုးတၢ်မၤပယွဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖိသၣ်မုၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်ဘၣ်၀ဲ တဘံၣ်တဘၢဘၣ် မ့ၢ်လၢသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် တဲကလံမၤကလံအ၀ဲသ့ၣ် ဒီးမၤသီၣ်ကလုၢ်ကိးအ၀ဲသ့ၣ်လၢကျဲတဖၣ်အိၣ် အဃိန့ၣ်လီၤ. အဃိ သ၀ီဖိတနီၤဆှၢခူၣ်သူၣ်ကွံာ်အဖိမုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဆူတၢ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ်လၢတၢ်လီၢ်ဂၤလၢတၢ်ဒီသဒၢ အဖိလၢ သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်မၤပယွဲဒီးတၢ်မၤအ့န့မၤတံာ်တာ်ပှၤသးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ ထဲပိာ်မုၣ်ဒီးပိာ်ခွါ သးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်တ့ၢ်လၢသ၀ီပူၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢသုးသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်လၢ သ၀ီပူၤအဃိ နီၢ်အ---လၢအမ့ၢ်ပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး လၢပယၢ်ရီကရူၢ်ပူၤအကျါတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲဒ်အံၤ, “ယတမၢယဒ့မုၣ် က့ၤလၢ သ၀ီဘၣ်. ယပျံၤ [သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါ တၢ်မၤဆါ ပယွဲထီဒါပိာ်မုၣ်အဃိ]. ပဘၣ်အိၣ်ခိးဒိကနၣ်တၢ်အိၣ်သးလၢ တၢ်လီၢ်ယံၤ ဒ်အံၤလီၤ. ”

တၢ်အိၣ်သး၀ဲအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလီၤလီၤဆီဆီဘၣ်ဃးပိာ်မုၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်ဘၣ်သးခီၣ်မ့ၣ်လီၢ်ခီဖျိတၢ်လဲၤခီဖျိလၢအပူၤ ကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်ယိၣ်၀ဲလၢသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်မၤတၢ်အ့န့မၤတံာ်တာ်ပှၤသးဒီးတၢ်မၤပယွဲအဂုၤအဂၤဒ် အ၀ဲသ့ၣ်လဲၤခီဖျိဘၣ်လၢအပူၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်ကကဲထီၣ်ဘၣ်ဖုးအဃိန့ၣ်လီၤ. ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်မၤ ပယွဲဒ်စုက၀ဲၤအသိး လၢအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး တၢ်ပၢဆူၣ်ပၢစိးအဖီလာ်အဃိ သ၀ီဖိပိာ်မုၣ်ပိာ်မၢၤ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ယိၣ်လၢပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်ကပညိၣ်မၤသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါထီဒါအ၀ဲ သ့ၣ် ဒီးဘၣ်အိၣ်လၢတၢ်ပျံၤ တၢ်ဖုးဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.[8]

တၢ်ကတိၤလၢခံ

ဖဲလါမ့ၤ ၂၂သီ, ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် BGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် ထုးလီၤကွံာ်အသုးဖိလၢလ့က့ၣ်ဒီးတးပီသုးကလၢၤတဖၣ်အပူၤခဲလၢာ် လံန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ BGFတဖၣ်ထုးလီၤကွံာ်အသုးလဲၣ်ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤခါဆူညါအိၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်  သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တသ့ၣ်ညါထွဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤနီတမံၤဘၣ် ဘၣ်ဆၣ် အ၀ဲသ့ၣ်ထုးလီၤကွံာ်အသုး၀ံၤအလီၢ်ခံ တၢ်အိၣ် သးလၢလ့က့ၣ်သ၀ီပူၤလီၤကဆှၣ်ကွံာ်၀ဲတစဲးန့ၣ်လီၤ. အဃိ လ့က့ၣ်သ၀ီဖိတနီၤ က့ၤအိၣ်က့ၤလၢဒူသ၀ီပူၤန့ၣ်လီၤ. BGFသုးသ့ၣ်တဖၣ် မ့ထုးလီၤကွံာ်အသုးဘၣ်ဆၣ် SACသုးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒံးဒၣ်လၢသုးကလၢၤပူၤအဃိ အ၀ဲသ့ၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအမၤဘၣ်ဒိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒံးဒၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢတၢ်ပလီၢ် ပဒီအပူၤ ခီဖျိလၢကျိချံမျိာ်သၣ်လၢတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးသ့ၣ်တဖၣ် ဟဲအါထီၣ်ဖဲတၢ်ဒုးကဲထီၣ်သးအဆၢကတီၢ် ဒီး SAC ဒီးBGFသုးတဖၣ် ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အသီသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ဒုး ကက့ၤကဲထီၣ်ကဒါအသးလၢအ၀ဲသ့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤပူၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်အိၣ်သးဘၣ်ဃးသုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတၢ်ထီၣ်ဒုးထဲလၢတလါအတီၢ်ပူၤ ဒီးထဲလၢ ကီၢ်ရ့ၣ်  (၇)ဘ့ၣ်အကျါ (၁)တဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.  ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲ တကီၢ်ခါ တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ဒီးတၢ်မၤပယွဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ထီဒါ သ၀ီဖိလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SACဒီးBGFသုးတဖၣ် ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်ဒီးကမျၢၢ်ဟီၣ်က၀ီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ထီၣ်ဖးလီၤတၢ်ပညိၣ် လီၤတံၢ် လီၤဆဲးန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲကြၢၢ်ကလာ် ဒီးမ့ၢ်အမၤကမၣ်၀ဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ. သုးတၢ်ထီၣ်ဒုး သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲလ့က့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤ, ဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအပူၤန့ၣ် သ၀ီဖိဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်လၢဒူသ၀ီပူၤ, လဲၤအိၣ်ကဒုဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ ဒီးဖဲအ၀ဲ သ့ၣ်ဟဲက့ၤလၢဟံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ထံၣ်ဘၣ်၀ဲ အဟံၣ်ဃီတၢ်ဖိတၢ်လံၤတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒိ ဒီးသုး သ့ၣ်တဖၣ်အီၣ်ဟုၣ်ကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်တၢ် ဒီးပှၤတနီၤအဟံၣ်အူအီၣ်ကွံာ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. သ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢသး သမူတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ထီၣ်ဒုးအ၀ဲသ့ၣ် ဒီးသူအ၀ဲသ့ၣ်ဒ်ကတီၤလၢသုးတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးအဂီၢ်အသိး ဖဲသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟးဟူးဂဲၤအဆၢကတီၢ် ဒီးဖဲသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ဟံၣ်ပူၤအဆၢကတီၢ်ဒၣ်လဲာ် သူသ၀ီဖိဒ်သိးကဒီသဒၢသုးလၢအမၤန့ၢ်ပၢဘၣ်သ၀ီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

အဃိ တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဂ့ၢ်၀ီလၢတၢ်ကဘၣ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်၀ီပှၤမၤကမၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ် တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤတ၀ၢသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ပာ်ပနီၣ် SACသုးတဖၣ်အံၤဒ်အမ့ၢ်ပှၤမၤကမၣ်တၢ် ခိၣ်သ့ၣ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် တကီၢ်ခါတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒီးတၢ်မၤကမၣ်ပှၤဂ့ၢ်၀ီခွဲးယာ်ဂ့ၢ်၀ီတဖၣ်အံၤ ဒီးဒီၣ်တဲာ် ကွံာ် SACသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးအ၀ဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤ မၤပျံၤမၤဖုးဒီးထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်သုတန့ၢ်လၢၤတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤတ၀ၢသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ၀ီဖိလၢအဟံၣ်ဃီဒီး တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူလီၢ်ကျဲဟးဂီၤ ကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်  ခီဖျိတၢ်ဟ့ၣ်လီၤကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလိၤလိၤဆူလီၢ်က၀ီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိ (CSOsဒီး CBOs) ဒီးလီၢ်က၀ီၤပှၤလၢအဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအါထီၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူ လီၢ်က၀ီၤပှာ်ဘျးစဲကရၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤလီၤတံၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကလဲၤတုၤဆူကီၢ်ရ့ၣ်ဟီၣ် က၀ီၤလၢအအိၣ်ယံၤဒီး ယိၤကီၢ်ဒီးကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢ ဒီးဟီၣ်က၀ီၤလၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလဲၤတုၤတညီဘၣ်အလီၢ်  ဒ်ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤသ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအဂၤလၢအဘၣ်ဃးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီးတၢ်မၤပယွဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဂ့ၢ်၀ီတၢ်အိၣ်သးလၢဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤဒီးကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်အီၤလၢ KHRG လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢအဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ် အံၤသ့န့ၣ်လီၤ:

• “Undeniable: War crimes, crimes against humanity and 30 years of villagers’ testimonies in rural Southeast Burma”, လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ်.
• “Doo Tha Htoo District Incident Report: SAC shelling injured two villagers, killing one in Hpa-an Township, January 2022”, လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ်.
• “Doo Tha Htoo District Short Update: Killing, torture and use of human shields and navigators by the SAC and BGF in Bilin Township, May to June 2022”, လါအီကူး ၂၀၂၂နံၣ်.
• “Doo Tha Htoo District Short Update: SAC troops arbitrarily detain seven villagers, March 2022”, လါယူၤ ၂၀၂၂နံၣ်.
• “Doo Tha Htoo District Short Update: Deliberate SAC shelling at religious event results in civilian deaths, injuries and property damage in Tha Htoo Township, March 2022”, လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀၂၂နံၣ်.
• “Military Atrocities and Civilian Resilience: Testimonies of injustice, insecurity and violence in Southeast Myanmar during the 2021 coup”¸ လါနိၣ်၀့ဘၢၣ် ၂၀၂၁နံၣ်.