“အခဲအံၤ ပယီၤ(SAC)သုးတဖၣ် ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘူးဒီးသဝီဖိအတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျး ဒီးတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လီၢ် တဖၣ်အိၣ် ဘၣ်ဆၣ်ပတသ့ၣ်ညါအဝဲသ့ၣ်ဒိးလီၤတၢ်လီၢ်(လီၤတံၢ်လီၤဆဲး)ဘၣ်. ဖဲတၢ်ပိၢ်ထီၣ်မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်အခါန့ၣ် တၢ်ခဲလၢာ် ကပှဲၤဒီးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်လီၤ. ပယီၤသုးတဖၣ်တကြၢးအိၣ်မူဒ်အံၤဘၣ်. ပယီၤသုးပာ်ပနီၣ်ကမျၢၢ် ဒ်သုးဖိအသိးလီၤ.” [1]

 

သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢနိၣ်တကီကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤအတၢ်အုၣ်သး

၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ[2] ဒီးစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဟဲဆူၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိ တၢ်စူးကါဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ်အါထီၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်တစူးကါအီၤထဲ ပယၤသုးထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကး ကရၢ (SAC)[3] တဖုဘၣ်. မ့မ့ၢ်တခီသုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရူၢ်ကရၢခဲလၢာ် လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ်  စူးကါဝဲဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ် လၢကဒီသဒၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ ဒီးပှၤလၢအထီဒါအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အါထီၣ် ဒီးတၢ်သူစူးကါ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အါထီၣ် ဖဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အါထီၣ်ကတီၢ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်အါကလုာ်တကးဘၣ် SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်သူစူးကါတ့ၢ်စုကဝဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ပညိၣ်ထီဒါကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လိၤလိၤန့ၣ်လီၤ. စုကဝဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်, တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဒီးမၤဘၣ်ဒိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ် အိၣ်မူ ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူလၢ ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကစီၣ်အဖုၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ် လၢအကဲထီၣ်အသးဒီးကမျၢၢ် စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ ဒီးဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဒီးလီၢ်ကဝီၤ ပှၤတဝၢလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အဆိကတၢၢ်တခါ ပာ်ဖျါထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ် ဖုၣ်ကိာ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ခံခါတခါ ပာ်ဖျါထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ဒိ ဘၣ်ထံး လၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢတဖၣ်အပူၤ တကးဘၣ်တၢ်အံၤဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်တၤတၢ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ် လၢသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်သၢခါတခါ ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဒီးသဲစးအတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး ဃုာ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူဘၣ် ဃးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်ဆူလီၢ်ကဝီၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၂. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်အိၣ်သးအဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိာ်

လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအံၤ ကီၢ်ပယီၤမ့ၢ်ထံကီၢ်ထဲတဘ့ၣ်လၢ  ‘ထံကီၢ်ပဒိၣ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢသုး’ သူစူးကါဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ အါကတၢၢ်လၢကထီဒါထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[4] ကီၢ်ပယီၤတမ့ၢ်ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢအပၣ်ဃုာ် လၢ ၁၉၉၇ တၢ်တြီဃာ်ဟီၣ် လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လံာ်ဃံးဃာ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဟူးဂဲၤတြီဃာ်တၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ကရၢ (ICBL)[5] ပာ်ပနီၣ်ကီၢ်ပယီၤလၢအမ့ၢ်ထံ ကီၢ်လၢအထုးထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် (၁၂)ဘ့ၣ်အကျါတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤကီၢ်ပယီၤတၢ်ကစီၣ်ဝဲၤကျိၤ (United Nations’ Myanmar Information Management Unit) ပာ်ဖျါဝဲအသိး ကီၢ်စဲၣ်ဒီးကီၢ်ခီခဲလၢာ်လၢကီၢ်ပယီၤ ပဒိၣ်ပာ် ပနီၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒိးလီၤတ့ၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်လံအနံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဆံလံန့ၣ်လီၤ.[6]

တၢ်သူစူးကါတ့ၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်မ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ကန့ၢ်ပၢဆှၢကၢၤဃာ်ဘၣ်က့ၤလီၢ်ကဝီၤတၢ်ပၢတၢ်ပြးအဂီၢ်ဃိကီၢ်ပယီၤသုးဒီးသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်တဖၣ်သူစူးကါဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်ဝဲအနံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဆံလံန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် သနာ်က့ ပယီၤသုးပညိၣ်ထီဒါဒီးသူဝဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လိၤလိၤလၢတၢ်ထီဒါကမျၢၢ်အဂီၢ်ဒီးသူဝဲဒ် ‘တဲာ်လွံၢ်တဲာ်’ တၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤ ခိၣ်သ့ၣ်တခါအသိးလၢ ကမၤဟးဂီၤတၢ်ဆဲးကျိးဆဲးကျၢလၢ ပှၤပူထီၣ်တၢ်တဖၣ်, ဟံၣ်ဖိဃီဖိ, ဒီးလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ခီဖျိတၢ်ဒီၣ်တဲာ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, ပ့ၢ်ဆှါ, ဒီးကလုာ်ဒူၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤတဖၣ်တၢ်မၤအါထီၣ်သုးနီၣ်ဂံၢ် သ့ၣ်တဖၣ်သုတအိၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[7] ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီး အတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤလၢတဒုးသ့ၣ်ညါဒီးဟ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဆူကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ်သုတသ့ၣ်ညါ တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.  ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ယံာ်တ့ၢ်လံအနံၣ်တဖၣ်အနံၣ်လံဃိ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အါမးလၢတၢ်ဒိးလီၤတ့ၢ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဒံးလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤ တကးဘၣ် ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဒိးလီၤဒံးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အသီတဖၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အါထီၣ် ဖဲ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိၤတၢ်ကမီၤလၢ တၢ်ကန့ၢ်ပၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တကီၢ်ခါစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ တၢ်ကဒုးလိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ် တၢ်မၤလီၤမၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၢ်ပိၢ် တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤန့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒံးဝဲလၢ ကညီကီၢ်စဲၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[8] တၢ်မၤဘၣ်ဒိ ပှၤဂ့ၢ်ဝီးခွဲးယာ် ခီဖျိဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီးစုကဝဲၤပီးလီလၢတပိၢ်ဖးဒံးတဖၣ် (UXO) အံၤတမ့ၢ်တၢ်အသီ ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်မၤပျံၤလၢအယံာ်အထၢလၢသဝီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် မ့ၢ်လၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ်အိၣ်တ့ၢ်လံအနံၣ်တဖၣ်အနံၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.[9] လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤ ထံးအပူၤ SAC ပယီၤသုး ဒီးသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒိးလီၤအါထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအသီဃိ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်လံၤ ဒီးအသီခံကလုာ်လၢာ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပဒ့ၣ်ဟးဆှဲးဝဲတသ့ဘၣ်လီၢ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ကဲထီၣ် ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် SAC ပယီၤသုးတဖၣ် ပညိၣ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ် လၢအထီဒါသဝီဖိဒီး လီၢ်ကဝီၤသုးဖီစုကဝဲၤကရူၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်လံာ်အဆၢဖိ (၂.၂) လၢအအိၣ်လၢ ၁၉၉၇ တၢ်တြီဃာ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လံာ်ဃံးဃာ်ပူၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး မ့ၣ်ပိၢ်အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “သုးတၢ်စုကဝဲၤပီးလီတခါလၢတၢ်တ့အီၤအက့ၢ်အဂီၤလၢ တၢ်ကဒိးလီၤအီၤလၢတၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်, ဟီၣ်ခိၣ်ဖီခိၣ်, မ့တမ့ၢ် လၢအဘူးဒီးဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ် မ့တမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးခိၣ် ဒီးကပိၢ်ဖးထီၣ်ဝဲဖဲ တၢ်တမံၤမံၤဟဲအိၣ်လၢအဖီခိၣ်, ဟဲအိၣ်ဘူးဒီးအီၤ မ့တမ့ၢ် ပှၤတဂၤဂၤ မ့တမ့ၢ် သိလ့ၣ်တခိၣ်ခိၣ်ဟဲဘၣ်အီၤအခါန့ၣ်လီၤ.”[10] ဒ် KHRG တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် SAC ပယီၤသုး သူဝဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ စဲးဖီကဟၣ်ထုးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ် မ့မ့ၢ် ကညီဒီကလုာ်တၢ်ထူၣ်ဖျဲးသုးမုၢ်ဒိၣ် (KNLA) တခီ အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်သူဝဲမ့ၣ်ပိၢ်လၢ တၢ်တ့အီၤလၢစုသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်တ့ထီၣ်ပတီၢ်ဖုၣ်စုကဝဲၤပိၢ်ဖးထီၣ်သ့ပီးလီ (IEDs) ဒီးတၢ်မၤ ဟးဂီၤသိလ့ၣ်မ့ၣ်ပိၢ်ထုးပျံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[11] မ့ၣ်ပိၢ်လၢ KNLA တ့ဝဲလၢစုသ့ၣ်တဖၣ် အသဟီၣ်တဆူၣ်ဒံး စဲးဖီကဟၣ်ထုးထီၣ် မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်ဘၣ် ဒီးညီနုၢ်စဲးဖီကဟၣ်ထုးထီၣ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်တူၢ်အနံၣ်တဖၣ်အနံၣ် ဒီးမ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်တ့အီၤလၢစုတဖၣ်တူၢ်ထဲဃုလါ ဘၣ်ဆၣ် မ့ၣ်ပိၢ်ခံကလုာ်လၢာ်လၢအဒုးကဲထီၣ်တၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တဘျီတခီၣ် KNLA ဒုးသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်တၢ်အလၢအပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ညီနုၢ် SAC ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် တဒုးသ့ၣ်ညါသဝီဖိလၢတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ် မ့တမ့ၢ်တခီ အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤလၢ ကပာ်ဘံၣ်ပာ်ဘၢ တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ် လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဒိးလီၤအီၤလၢ ကမျၢၢ်တၢ်လီၤ တၢ်ကျဲအခါန့ၣ်လီၤ.

၃. တၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်အဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိာ် - ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတဖၣ် ဒီးအတၢ်မၤဘၣ်ဒိလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢတဖၣ်

လံာ်အဆၢဒိၣ်တခါအံၤ ကဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်တ့အီၤလၢကမၤဟးဂီၤပှၤကညီတဖၣ်ပိၢ်ဖးထီၣ် ဒီးအတၢ်မၤဘၣ်ဒိလီၢ် ကဝီၤပှၤတဝၢလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး စးထီၣ်လၢ လါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်လီၤ. KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ် တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ ကီၢ်ရ့ၣ်(၇)ဘ့ၣ်ပူၤလၢ KHRG ဟူးဂဲၤလီၢ် ဒီးလံာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်တၢ် အုၣ်သးဘၣ်ဃး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးဒီးသဝီဖိအိၣ်၀ဲ (၆၄)ခါအကျါပှၤသံအိၣ် (၂၁)ခါ ဒီးပှၤဘၣ်ဒိအိၣ် (၆၀)ခါလၢအပၣ် ဃုာ်ဒီးဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢဘၣ်တၢ်ထုးစုနဲၣ်ကျဲအီၤလၢ KHRG လၢကမၤနီၣ်မၤဃါပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤ ညီနုၢ်တၢ်တပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဘၣ် ခီဖျိလၢပှၤထၢတၢ်စီၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢကလဲၤဆူတၢ်ကဲထီၣ်သးလီၢ် ဒီးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်စှၤဒံးဝဲလၢကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢကျဲဒ်လဲၣ်အဃိ ပှၤလၢအသံလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤ တၢ်တယာ်အီၤလၢအနီၣ်ဂံၢ်ကအါန့ၢ်ဒံးအအံၤန့ၣ်လီၤ.

SAC ပယီၤသုးဒီးသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ သုးတၢ်ပညိၣ်ဖီခိၣ် - နီၢ်ကစၢ်တၢ်ဒီသဒၢ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဒီသ ဒၢဟီၣ်ကဝီၤလီၢ်ကျဲသနာ်က့ ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိလၢဟီၣ် လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ ဒူသဝီ, တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ် ဒီးကျဲပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.  လၢတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ် တၢ်ထံၣ်သ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီးတၢ်ဆီတလဲအိၣ်ထီၣ်လၢ - သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူဆၢကတီၢ်, ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးညီနုၢ်အိၣ်ထီၣ်ဖဲလၢသုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒုးလိာ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ, ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤတအိၣ်လၢပှဲၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကပာ် ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဘၣ်ဒိဒ်အမ့ၢ် တၢ်သံတၢ်ပှၢ်, တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, တၢ်မၤဘၣ်ဒိဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ ဒီးတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ သဘျ့ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

I. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်လဲလိာ်လၢအအိၣ်ထီၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤစးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ

     က) သဝီဖိတဖၣ်ယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူဆၢကတီၢ်

အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ KHRG မၤနီၣ်မၤဃါဝဲန့ၢ် စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ် ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံသ့ၣ်တဖၣ် အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ် လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤဘူး မ့တမ့ၢ် လၢသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးဒီး စံာ်ပှဲၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်တၢ်မၤအီၣ်စံာ်မၤအီၣ်ခုး ဒီးတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢအါဂၤလၢအအိၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် တဖၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဒိးလီၤအီၤ ဖဲသဝီဖိတဖၣ်ဖံးမၤအီၣ်တၢ်လီၢ် ဒီးညီနုၢ်အဝဲသ့ၣ်တသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

အဒိ, ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၁၆သီ, ၂၀၂၃နံၣ်အနံၤန့ၣ် သဝီဖိဒီဖိပၢ် (၂) ဂၤလၢအမ့ၢ် စီၤက--- ဒီးနီၢ်ခ--- လၢအအိၣ်လၢ ဂ---, မၤကာ်ဟဲကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် လဲၤကျီဝၣ်လၢကဂၢၤက့ၤအစံာ်လီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[12] ဖဲန့ၣ်အခါ စီၤက---ယီၢ်ဘၣ် မ့ၣ်ပိၢ် ဒီးဘၣ်ဒိအခီၣ်လၢအထွဲတပၤနးနးကလဲာ်အဃိ လၢခံကတၢၢ်အဝဲဘၣ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အခီၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်ခ---စ့ၢ်ကီးယီၢ်ဘၣ်ဝဲ မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲအဝဲကလဲၤဃီၤမၤစၢၤအပါအခါန့ၣ်လီၤ. နီၢ်ခ---ခီၣ်ခံခီလၢာ်ဘၣ်ဒိဒီးမ့ၣ်ပိၢ်နးနးကလဲာ်အဃိ ဘၣ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အခီၣ် ခံခီလၢာ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တချုးလၢတၢ်ကဲထီၣ်သးတနွံအဆၢကတီၢ် KNLA သုးတဖၣ် ဒုးသ့ၣ်ညါသဝီဖိတနီၤလၢ အဝဲၣ်သ့ၣ်ဒိးလီၤ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲတၢ်ခိၣ်တၢ်ဃၢၤအဃိ က--- လီၢ်ကဝီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်နာ်ဝဲလၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ KNLA သုးရ့ၣ် နီၣ်ဂံၢ် (၁၅) သုးဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တဘျီတခီၣ် သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်အလီၢ် ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ဟူး ဂဲၤဖံးမၤလၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူဂီၢ်အဃိ တၢ်ဃုထၢအဂၤလၢအဂီၢ်တအိၣ်ဘၣ် ဒီးကဘၣ်လဲၤခီဖျိဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါယူၤ ၂၀သီ, ၂၀၂၁နံၣ်အနံၤ စီၤဃ---လၢအသးအိၣ် (၃၂)နံၣ် လၢအအိၣ်လၢ င---သဝီ, အနီၣ်ဖဲၣ်ကါယွၤကရူၢ်, ဖၣ်ပူၣ်ဝ့ၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤယီၢ်ဘၣ်ဝဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲအဟဲက့ၤလၢအခုးကျဲလၢကက့ၤဆူအဟံၣ်အဆၢ ကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.[13] ခီဖျိလၢအဝဲဘၣ်ဒိဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်နးနးကလဲာ်အဃိ ကသံၣ်သရၣ်ဖဲဖၣ်ပူၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဒီၣ်တူာ်ကွံာ် အခီၣ်လၢအထွဲတခီန့ၣ်လီၤ. အခီၣ်လၢအစ့ၣ်ကၢ်ဝဲဒီးအဒံၣ်ချံဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်က့န့ၣ်လီၤ. အဝဲယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲပှၢ်ကျါကျဲတဘိ ဒီးမ့ၢ်ကျဲတဘိလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်ပနီၣ်တဖျါနီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ် တသ့ၣ်ညါမ့ၢ်မတၤဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်လီၢ်ဝဲန့ၣ်ဘၣ် ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့အဝဲသ့ၣ်နာ်ဝဲလၢတၢ်ဒိး လီၤအီၤ ဖဲ၂၀၂၁နံၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ ဒုးသ့ၣ်ညါဘၣ်ဃးတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဒီးဒုးသ့ၣ်ညါသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်လၢ တဘၣ်လဲၤတၢ်လီၢ်လၢတၢ်တြီတံၢ်ဃာ်အလီၢ်တဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်တဂၤပာ် ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါဟးဆှဲးတၢ်လဲၤလၢပှၢ်ပူၤတန့ၢ်ဘၣ်ခီဖျိလၢတၢ်လိၣ်နီၢ်နီၢ်လၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး နီၢ်စ---လၢအအိၣ်လၢ ဆ---သဝီ, ဃဲကၤခိၣ်ကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါ ထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ

“ခဲအံၤပကသူကျဲတဘိန့ၣ်အဂီၢ် ပပျံၤတၢ်ဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢတၢ်ကဲထီၣ်သး(ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်)ဖဲတၢ်လီၢ်ဝဲန့ၤအိၣ်ခံဘျီလံ. တၢ်လီၢ်လၢ အဘူးဒီးဒူသဝီအဃၢၤတဖၣ်ပလဲၤတဘူၣ်လၢၤဘၣ်. ပဘၣ်ယိၣ်တၢ်ဒိၣ်မး. ပှၤမ့ၢ်တအဲၣ်ပသူတၢ်တြီဃာ်ကျဲသနာ်က့ ပကဘၣ် လဲၤဆူဝ့ၢ်ပူၤလၢ ပကလဲၤပှ့ၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်. ပမ့ၢ်တမၤဘၣ်န့ၤ တၢ်တအိၣ်နီတမံၤလၢပကအီၣ်အီၤအဂီၢ်ဘၣ်. [.......]  သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢသဝီဖဲအံၤတဖၣ် လဲၤပှ့ၤအီၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢဝ့ၢ်ပူၤလီၤ. ပလဲၤပှ့ၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီမ့တသ့ဘၣ် ပကဘၣ် အိၣ်မူက့ၤလၢကျဲဒ်လၣ်.”[14]

     ခ) သဝီဖိတဖၣ်ယီၢ်ဘၣ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအအိၣ်တ့ၢ်ဖဲတၢ်ဒုး၀ံၤအလီၢ်ခံ

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်သူဒံးအီၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်အလီၢ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ် သဝီဖိတနီၤယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်တ့ၢ် ဖဲ SAC ပယီၤသုး ဒီးသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒုးလိာ်သး၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါနိၣ်၀့ဘၢၣ် ၂၆ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်အနံၤ တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ SAC ပယီၤသုးဖိလၢအအိၣ်ဆီလီၤ အသးဖဲ ရှ---သဝီ ဒီးသုးပာ်ဖှိၣ်လၢအမ့ၢ်ကမျၢၢ်တၢ်ဒီသဒၢသုး (PDF) ဒီးကလံၤစိးသၤဒီၤတၢ်မုၢ်တၢ်ခုၣ်သုးအဘၢၣ်စၢၤ (အ့ခၠါယ့) ဖဲရှ----သဝီ, သၤမိဒီၤကရူၢ်, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုး၀ံၤအလီၢ်ခံ SAC ပယီၤသုးတဖၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ အသုးကလၢၤ ဒီးဒိးလီၤအါထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢလီၢ်ကဝီၤပူၤဖဲ တၢ်လီၢ်လၢအယံၤထီၣ်ဒီးအသုးကလၢၤ ဒီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် အဟီၣ်ခိၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးကဲထီၣ် (၂) သီ (၃) သီ၀ံၤအလီၢ်ခံ SAC ပယီၤသုးဖိတဖၣ် ဟ့ၣ်ပလီၢ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ တဘၣ်သူ သၤမိဒီၤကျဲ ဒီးတၢ်တဘၣ်လဲၤလၢကျဲဝဲန့ၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၁၃သီ, ၂၀၂၃နံၣ်အနံၤ ဒီၤည---လၢအသးအိၣ် (၆၈)နံၣ်လၢအအိၣ်လၢ ရှ---သဝီတဂၤ ယီၢ်ဘၣ်ဝဲ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲသၤမိဒီၤကျဲ ဖဲအလဲၤကျီအီၣ်သ့ၣ်မုၣ်ဖဲအဟဲက့ၤလၢကျဲအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အခီၣ်ထွဲစးထီၣ်လၢအခီၣ်လ့ၢ်ခိၣ်ဖီလာ်လီၤမၢ်ကွံာ် ဒီးအခီၣ်ထွဲ,  အစုစ့ၣ်ဒီးအမဲာ်သၣ် ဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ်အဃိ ဒီၤည---စူးကွံာ်အသးတဘျီဃီ တချုးလၢသဝီဖိအဂၤတဖၣ် လဲၤမၤ စၢၤအီၤဒံးအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ပတုာ်သူကျဲဝဲန့ၣ်ဘၣ်ဆၣ် ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဖိခွါနာ်ဝဲလၢ အမိၢ်သါပ့ၤနီၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဒီးတၢ်တြီတံာ်ကျဲ မ့ၢ်လၢအသးနံၣ်အါလံအဃိန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်ကဲထီၣ်သးလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်တခီ SACပယီၤ ဒီးအသုးသိၣ်မှံၤတဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤလၢ ကဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ် ပိၢ်လၢသဝီသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ မ့ၢ်ဒ်သိးကတြီဃာ်ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကဟဲက့ၤလၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ မ့တမ့ၢ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢး ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါတၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါနိၣ်၀့ဘၢၣ် ၁၆သီ, ၂၀၂၁ နံၣ်အနံၤ သုးမီၤစိရိၤအသိၣ်မှံၤလၢအမ့ၢ် သုးခိးကီၢ်ဆၢ (BGF) သုးဒ့ နီၣ်ဂံၢ် (၃) နုာ်လီၤဝဲဆူသဝီတဖျၢၣ်လၢအအိၣ်လၢ ဖှၣ်ဂီၤကရူၢ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဒီးမၤဟးဂီၤဝဲ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအတၢ်သူၣ်ထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဂုာ်ဆူၣ်ပျိဆူၣ်န့ၢ်တၢ်ဖိတၢ် လံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တဲပျံၤတဲဖုးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ သုတလဲၤဆူတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးကရၢၢ်ပူၤနီတဘျီလၢၤတ ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.[15] သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တယးဝဲလၢ BGF ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးကရၢၢ်ပူၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်အဃိ လဲၤက့ၤဝဲတဘူၣ်လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

     ဂ) တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢၢ်ပၢၢ်တလၢတပှဲၤ

SAC ပယီၤသုးတအိၣ်ဒီးတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါကျးလီၤတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ပနီၣ် ဒီးတဒုးသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်ဆူလီၢ်ကဝီၤ သဝီဖိ လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ညီနုၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါ သဝီဖိတဖၣ်လၢထးခိၣ် ဘၣ်ဆၣ်တမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အလၢအပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအလၢအပှဲၤ ဘၣ်ဃးတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်လၢတၢ်တသ့ၣ်ညါ ဒီးတၢ်တမၤနီၣ်အီၤတဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါယူၤ ၂၉သီ, ၂၀၂၁ နံၣ်အနံၤ စီၤတ---လၢအသးအိၣ် (၁၀)နံၣ်လၢအအိၣ်လၢ ထ---သဝီ, မးထီကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ထွဲဘၣ်ဝဲ မ့ၣ်ပိၢ် ထုးပျံၤ ဖဲအလဲၤဟံးန့ၢ်တၢ်ကူတၢ်ကၤဒီးလံာ်ဘိၣ် ဒီးဟဲက့ၤဝဲဆူ ဒ---သဝီအခါန့ၣ်လီၤ.[16] မ့ၣ်ပိၢ်အံၤပိၢ်ဖးထီၣ်ဝဲအဃိ စီၤတ---အမဲာ်သၣ်, အကိာ်ဘိ, အခီၣ် ဒီးအဟၢဖၢဘၣ်ဒိဝဲနးနးကလဲာ်အဃိ တၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ သဝီဖိတဖၣ်လဲၤဆှၢအီၤဆူ ဖၣ်ပူၣ် SAC ပယီၤသုး မျိာ်သၣ်သုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ် (၃၄၀) တၢ်ဆါဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢ ဖၣ်ပူၣ်ဝ့ၢ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူဆါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်သရၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ထုးထီၣ်မ့ၣ်ပိၢ်က့လၢအအိၣ်လၢစီၤတ---အမိၢ်ပှၤပူၤန့ၢ်ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. စီၤတ--- စံၣ်လီၤတၢ်ဆါဟံၣ်ဖဲ လါယူၤလံ ၂၇သီ, ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ပူၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဘျါက့ၤဂ့ၤဂ့ၤအဂီၢ် ဟံးတၢ်ဆၢကတီၢ်တဘျုးလါန့ၣ်လီၤ. တချုးတၢ်ကဲထီၣ်သးအဆၢကတီၢ် KNU လီၢ်ကဝီၤပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ် ပိၢ်လၢလီၢ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်ကဘၣ်ဟးလၢကျဲပူၤ ဒီးတၢ်တဘၣ်ဟးလၢကျဲကပၤနီတပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤတၢ်ပၢၢ် ဆၢကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲလါမ့ၤ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဆူသဝီဖိတဖၣ် အိၣ်ဖဲ ၂၀၂၀ နံၣ် ဘၣ်ဆၣ်စီၤတ---တထီၣ်ဘၣ်တၢ်သိၣ်လိဘၣ်အမဲာ်ညါ အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထဲလံာ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢၢ်ပၢၢ် ဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢအပူၤကွံာ်သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢထ---သဝီသ့ၣ်တဖၣ် တဘၣ်ဒိဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် နီတဂၤဘၣ် ဒီးအခဲအံၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ပိၢ်ထီၣ်အဆိကတၢၢ်တဘျီလၢအဘူးဒီးသဝီန့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ် တၢ်တဘၣ်လဲၤဆူတၢ်လီၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်သနာ်က့ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ် တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢကျဲကပၤ ဒီးလီၢ်ကဝီၤပူၤအဃိဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်လဲၣ်ဂ့ၤတၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်ပနီၣ်လၢအဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်လၢသဝီခိၣ်ဃၢၤတအိၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၢ်ပိၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတလၢတပှဲၤ ဒုးအါထီၣ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢတဖၣ်စ့ၢ်ကီး အတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်စှၤအဃိ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်တသ့ၣ်ညါ ထုးပျံၤမ့ၣ်ပိၢ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် ၂၀သီ, ၂၀၂၂နံၣ်အနံၤ န---, သဝီဖိလၢအအိၣ်လၢ ပ---သဝီ, မီခံကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ဘၣ်ဒီးထုးပျံၤမ့ၣ်ပိၢ်သတူၢ်ကလာ် ဖဲအဝဲလဲၤကုၢ်သွဲၣ်လးလၢအဘူးဒီး SAC ပယီၤသုးကလၢၤ လၢအအိၣ်ဘူးဒီးသဝီန့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်နာ်ဝဲလၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ SAC ပယီၤသုးန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်လဲၤတဆှၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဂၤအံၤဆူ ဝီၤလ့ၤတၢ်ဆါဟံၣ် လၢအအိၣ်လၢဝီၤလ့ၤဝ့ၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်တၢ်သိၣ်လိအံၤ တၢ်ဟ့ၣ်အီၤဖဲ ပ---သဝီပူၤ တအိၣ်နီ တဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဘူးအတံၢ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ ပှၤလၢအိၣ်ဘူးအိၣ်တံၢ်ဒီးအီၤ ဒီးသဝီဖိအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ် ဒီးမၤစၢၤအီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကရၢကရိတအိၣ်နီတဖုလၢကမၤစၢၤအီၤလၢ ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. န---စံၣ်လီၤတၢ်ဆါဟံၣ် ဖဲအတၢ်ပူၤလီၢ်ဘျါဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.

ဒ် KHRG တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအိၣ်ဖျါဝဲအသိး လီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢလၢအအိၣ်လၢ ကညီကီၢ်စဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်အဝဲသ့ၣ် တဒိးန့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် မ့ၢ်လၢတသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ် လၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်တၤတၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်လၢအတြီတံၢ် တၢ်ဒိးန့ၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အကျဲမ့ၢ်ဝဲ   လီၢ်ကဝီၤပူၤစုကဝဲၤတၢ်သ ဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သိၣ် လိဒ်အံၤတကလုာ် ညီနုၢ်ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်အီၤလၢ ကညီထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤလီၢ်အိၣ်ကမှံကမံးတံး (CIDKP) ဒီးကညီကၠိသရၣ်မၤသကိး တၢ်ကရူၢ် (KTWG) လၢကီၢ်ရ့ၣ်ကိးဘ့ၣ်လၢအအိၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်ကီဒိၣ်မးလၢ လီၢ်ကဝီၤကရၢသဘျ့ဒီးပှၤလၢဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ကဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအလီၢ်လၢသဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ, တၢ်ခးနါစိၤကျိ ဒီးကဘီယူၤခးတၢ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ထီဘိဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုလၢ အဝဲသ့ၣ် တၢ်ပူၤဖျဲးဂီၢ်ဃိ တၢ်ဆၢကတီၢ်တအိၣ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်သိၣ်လိစ့ၢ်ကီးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.  မ့ၢ်လၢတၢ်ကရၢကရိထဲစှၤ ဖုဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိ ဆူလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢပူၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိတန့ၢ်လၢတၢ်လီၢ်ကိးတီၤဘၣ် မ့ၢ်လၢပှၤတဝၢတနီၤအိၣ် လၢတၢ်လီၢ်ယံၤ ဒီးတနီၤအိၣ်တၢ်လီၢ်လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤကီဝဲအလီၢ်န့ၣ်လီၤ.

သဝီဖိလၢအကထိတဖၣ်ဘၣ်ကဲထီၣ်ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤလီၢ်အိၣ်ကမှံလၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ တဘျီဘၣ်တဘျီ ခီဖျိလၢစုကဝဲၤ  တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်ဒံးအဃိန့ၣ်လီၤ.[17] ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်စုးကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အခါ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤလီၢ်အိၣ်ကမှံ (IDPs) သ့ၣ်တဖၣ် ကြၢးသူၣ်ထီၣ်တၢ်အိၣ်ကဒုလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအလီၢ်လၢအအိၣ်ယံၤဒီးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးတၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်သကုၤကီၢ်စဲၣ်ပူၤအဃိ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်တညီနုၢ်ပာ်ဖျါအီၤဘၣ်အဃိ IDPs သ့ၣ် တဖၣ်အိၣ်လၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤပျံၤအလီၢ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဃုအိၣ်တၢ်လီၢ်အသီလၢကအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလီၢ်ခါန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲ ၂၀၂၁နံၣ်ထီၣ်သီအဆၢကတီၢ် သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ အအ---သဝီ, မဲၤဝ့ၤကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်လၢအတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဒီးလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံဝဲဆူဘံလ့ကီၢ်ဆၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်အရှ့ၤ အဂ---လၢအမ့ၢ်သီခါလၢအအိၣ်လၢ အအ---သဝီ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး တၢ်လီၢ်လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်အလီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ပျံၤ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သပှၢ်ကတၢၢ် မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တသ့ၣ်ညါဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဒိးလီၤအလီၢ်အိၣ်ဖဲလဲၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ် အန့ၣ် ညီနုၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်တ့ၢ်ဒံးဖဲ တၢ်ဒုး၀ံၤလီၢ်ခံဃိ အရှ့ၤအဂ---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ IDPs တဖၣ် ကက့ၤကဒါဆူအသဝီအဂီၢ်အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးမ့ၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးအဃိန့ၣ်လီၤ.[18]

II. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်မၤဘၣ်ဒိလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢတဖၣ်

KHRG လံာ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဖီခိၣ်, စးထီၣ်လၢလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁နံၣ်ဒီးလါနိၣ်၀့ဘၢၣ်၂၀၂၃နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤ သဝီဖိ ဃုာ်ဒီး ဖိသၣ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒိဒိးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်ဝဲ (၆၀)ဂၤ ဒီးသံ (၂၁)ဂၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်အါမးဒ်အမ့ၢ် နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤဟးဂီၤ, သးဂ့ၢ်ဝီ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢအမ့ၢ်တၢ်ပျံၤတီၢ်တၢ်, တၢ်ကူဆါယါဘျါပှ့ၤကလံၤဒိၣ်, ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်တၤတၢ်ခီဖျိဖံးမၤအီၣ် တၢ်တသ့ မ့တမ့ၢ် ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်သံလီၤမၢ်ကွံာ်အဃိန့ၣ်လီၤ. လံာ်အဆၢဒိၣ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ် ထံးလၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.

     က) ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအတၢ်တၤတၢ်လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ

ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လၢအစုခီၣ်လီၤမၢ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ်နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤအဂၤဘၣ်ဒိဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်နးနးကလဲာ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤတံာ်တာ်အကလုာ်ကလုာ်လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ လီၤဆီဒၣ်တၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဖဲးအီၣ်ခုးမၤအီၣ်စံာ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါယူၤလံ ၁၃သီ, ၂၀၂၃နံၣ်အနံၤ ဘၣ်ဖဲဟါခီ၂နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ် စီၤဖ--- လၢအသးအိၣ် (၄၁)နံၣ်လၢအအိၣ် လၢဘ---သဝီ, ယီၢ်ကုာ်ကရူၢ်, တန့ဆါကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ယီၢ်ဘၣ်ဝဲမ့ၣ်ပိၢ် ဖဲအဝဲလဲၤဆူပှၢ်ပူၤလၢကဃုန့ၢ်တၢ်ထူၣ် တၢ်ဘိလၢအအိၣ်ဘူးဒီး ဒံၣ်မိၣ်ခြဲၣ်ထ့ၣ်ကညီဘူးဒးသုးမုၢ်ဒိၣ် (DKBA) အသုးကလၢၤလီIလံၤတဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[19] အခီၣ်ဘၣ်ဒိဝံၤ အလီၢ်ခံ အဝဲဟဲက့ၤကဒါလၢ ပှၢ်ပူၤဆူလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဂၤအဒဲထဲတဂၤန့ၣ်လီၤ. အဆိတၢၢ်ပှၤလဲၤဆှၢအီၤဆူ မ---တၢ်ဆါဟံၣ် ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဟ့ၣ်အီၤ တၢ်ကူဆါယါဘျါတန့ၢ်လၢပှဲၤအဃိ တၢ်ဆှၢခီကဒါအီၤဆူ ယ---တၢ်ဆါဟံၣ် လၢအအိၣ်လၢပံၢ်တခးကရူၢ်, တၢ်ကြဲၢ်ကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်လၢတၢ်ကူဆါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခဲအံၤအဝဲစံၣ်လီၤတၢ်ဆါဟံၣ်ဘၣ်ဆၣ် အဝဲဘၣ်အိၣ်ဒံးလၢ လီၢ်မံခိၣ်တဘျုးလါန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢအဝဲဘၣ်ဒိအဃိ တၢ်အံၤဒုးစှၤလီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးမူတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဃိ ကဲထီၣ်တၢ်လီၤ ပျံၤလီၤဖုး လၢတၢ်လုၢ်အီၣ် ဟံၣ်ဖိဃီဖိသးသမူအဂီၢ်နၣ်လီၤ.

ညီနုၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးကျိၣ်စ့တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူဆါယါဘျါခီဖျိလၢတၢ်ကူဆါယါဘျါပှ့ၤကလံၤဒိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် ၂၀၂၂နံၣ် သဝီဖိ ဘ---လၢအသးအိၣ် (၃၆)နံၣ်လၢ အအိၣ်လၢ လ---သဝီ, ထံမိၢ်ပှၢ်ဟီၣ်ကဝီၤလီၤဆီ,လၢၢ်ဒိၣ်စိကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲအလဲၤအီ ထံလၢပှၤတဂၤအဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢအသဝီပူၤအခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်ဆှၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဆူကမျၢၢ်တၢ်ဆါ ဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢဒဝဲၢ်ဝ့ၢ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဒီးဘၣ်တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အခီၣ်လၢအထွဲတခီန့ၣ်လီၤ. ဖဲအအိၣ်လၢတၢ်ဆါဟံၣ်အဆၢ ကတီၢ် SAC အယီၤသုးလဲၤဆူအအိၣ်ဒီးစံးဘၣ်အီၤလၢ တၢ်ကဲထီၣ်သးဒီးနၤအံၤခီဖျိလၢနတၢ်ဆဲးကျိးအိၣ်ဒီး PDF အဃိန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် တဟံးမူဒါလၢအဂီၢ်နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူဆါယါဘျါခဲလၢာ်လီၤလၢစ့ ၃,၀၀၀,၀၀၀ကၠး အဃိအဝဲဘၣ် ဆါကွံာ်အသိလ့ၣ်ဒီးအသိလ့ၣ်ယီၢ်ဒ်သိး ဒိးကူဆါယါဘျါသးကန့ၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢအခီၣ်တူာ်ကွံာ်အဃိ ကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢကဖံးမၤတၢ်အဂီၢ် ဒီးမၤစၢၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢတနံၤဘၣ်တနံၤတၢ်အိၣ်မူ ဒီးအဝဲမ့ၢ်ပှၤလၢအိၣ်ဒီးအဖိ (၃)ဂၤလံန့ၣ်လီၤ. အ ဝဲစံၣ်လီၤတၢ်ဆါဟံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ အဝဲက့ၤဆူအသဝီ, အိၣ်က့ၤဒီးအဘူးအတံၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအဖီခိၣ် တၢ်ထံၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးလၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတလၢတပှဲၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ် သးဝံၤအလီၢ်ခံ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တနီၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါအါဂၤအအိၣ်, ဒီးသဝီဖိတဖၣ်ဒီးဘူးတံၢ် သ့ၣ်တဖၣ်တဘျီတခီၣ် မၤစၢၤပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်၀ံစိာ်တီဆှၢ ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲ မၤစၢၤတဆံးတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်တမ့ၢ်တၢ်အလၢအပှဲၤလၢ ကမၤလၢပှဲၤ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီးအ ဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ် တမ့ၢ်တၢ်အိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကျိၤကျဲၤလၢ ကမၤစၢၤ အဝဲသ့ၣ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ ကမၤနၢၤတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအအိၣ်ထီၣ် ဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးအလီၢ်ခံဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

     ခ)ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိလၢတၢ်ဘုၣ်အီၤတဖၣ်သံဒီးဘၣ်ဒိ

တၢ်ကဲထီၣ်သးအဒိ (၁၁)ခါလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဆူ KHRG အိၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲ သဝီဖိတဖၣ် အဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသံဒီးဘၣ်ဒိလၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် တၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ်အိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်တၤတၢ်တဖၣ် မ့ၢ်လၢဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ ဒ်အမ့ၢ်ကျီၢ်ဒီးပနၢ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်သူအီၤလၢတၢ်ထူစံာ်မၤပှဲၤဒီးမ့ၢ်တၢ်ဟဲနုာ်အကျဲတဘိန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၇သီ, ၂၀၂၂နံၣ်ဂီၤခီ ၁၁း၀၀ နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ် အူ၀---အကျီၢ်တဒူၣ်လၢအအိၣ်လၢ သ---သဝီ, နိၣ်တကီကရူၢ်, နိၣ်တကီကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်ယီၢ်ဘၣ်ဝဲ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ SAC ပယီၤသုးခီၣ်သုးရ့ၣ် နီၣ်ဂံၢ် (၂၈၃) အသုးဖိ ဒိးလီၤဝဲဖဲတၢ်လီၢ်လၢအဘူးဒီး အသုးကလၢၤဖဲ သ---သဝီန့ၣ်လီၤ.[20] လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ်သ့ၣ်ညါဝဲလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ SAC ပယီၤသုး မ့ၢ်လၢသုးတဖၣ်စ့ၢ်ကီးစံးဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ကျီၢ်တဖၣ်လၢအကစၢ်ကဆါအီၣ်လၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိ တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်ဘၣ်ဒိသံဝဲဒၣ်တဘျုးဒုညါန့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသးလၢဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၃နံၣ်အဆၢကတီၢ် ဟ---သဝီဖိတဂၤအ ကျီၣ်တဒု ယီၢ်ဘၣ်ဝဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲ အလဲၤဘိၤဒဲSACပယီၤသုးကလၢၤ လၢအအိၣ်လၢထံ၀ၣ်ဘျီကရူၢ်, တန့ဆါကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဒီးအခီၣ်ကၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.[21] မၤကဒီးဖဲ လါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၃နံၣ်အဆၢကတီၢ် သဝီဖိလၢအမ့ၢ် အ---တဂၤ ဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ်ဘၣ်သံအကျီၢ်တဒု ဖဲအဘူးဒီး SACပယီၤသုးခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ် နီၣ်ဂံၢ် (၃၅၆) လၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးလၢ သ့ၣ်ကၢ်လီၤတီၢ် (သဃန်းညီနောင်)သုးကလၢၤ, မၠၣ်ဝတံၤကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၄သီ, ၂၀၂၃နံၣ်အနံၤ စီၤဧ---အကျီၢ် (၃) ဒုဘၣ်ဒိတဒု ဒီးသံဝဲ (၂) ဒုလၢမ့ၣ်ပိၢ်ထုးပျံၤအဃိန့ၣ်လီၤ. မ့ၣ်ပိၢ်ထုးပျံၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ SACပယီၤသုး LIB နီၣ်ဂံၢ် (၃၅၇) ဒီးဒိးလီၤဝဲဘူးဒီး စီၤဧဧ---အစံာ်ပျီန့ၣ်လီၤ. SAC ပယီၤသုးတဖၣ် ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအဘူးဒီး သဝီဖိတဖၣ်အစံာ်ပျီ ဘၣ်ဆၣ်တဒုးသ့ၣ်ညါသဝီဖိတဖၣ်အဃိ သဝီဖိတဖၣ်ပျၢ်လီၤ အကျီတဖၣ်လၢတၢ်တသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်လီၢ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ SAC ပယီၤသုးတဖၣ် သံကွၢ်ပှၤကျီၢ်ကစၢ်ဘၣ်ဆၣ် ပှၤတဟ့ၣ်အီၤတၢ်စံးဆၢနီတဂၤဘၣ် မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကမၢဘၣ်ဖုး ကျီၢ်ကစၢ်ဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ်အပှ့ၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ SAC ပယီၤသုး တဖၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါသဝီဖိတဖၣ်လၢ ကျီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢခံ ကျီကစၢ်တဖၣ်ကဘၣ်ဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် အပှ့ၤန့ၣ်လီၤ. SAC သုးတဖၣ်စ့ၢ်ကီး တြီတံာ်ဃာ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတနီၤလၢထံ၀ၣ်ဘျီကရူၢ် မ့ၢ်ဒ်သိးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် သုတပျဲလီၤ အကျီၢ်ဒီးလဲၤဒုးအီၣ်ကျီၢ်ဆၣ်လၢတၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

     ဂ) တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤသဘျ့

တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤသဘျ့ ဒီးတၢ်နိးတၢ်ဘျးလၢကိးမုၢ်နံၤတၢ်လုၢ်အီၣ် သးမူတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ညီနုၢ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအလီၢ်လၢကလဲၤဆူအစံာ်ဒီးတၢ်သူၣ် တၢ်ဖျးလီၢ်ကျဲ, ဝ့ၢ်ပူၤလၢကပှ့ၤအီၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤအရ့ဒိၣ်လၢအဂၤတဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.[22] အဒိ, ဖဲလါမးရှး ၁သီ, ၂၀၂၁နံၣ်သဝီဖိ၃ဂၤလၢအအိၣ်လၢဆ---သဝီ, ဃဲကၤခိၣ်ကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဘၣ်ဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲကဂ---တၢ်လီၢ်ဖဲအလဲၤဒိးသိလ့ၣ်ယီၢ်ခံခိၣ်လၢကလဲၤဆူလၢၢ်ဒိၣ်ဝ့ၢ်လၢကလဲၤပှ့ၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအကျးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲ ထီၣ်သးတၢ်လီၢ်အိၣ်စီၤစုၤယံၤဒီးဆ---သဝီ၃မံးလာ်န့ၣ်လီၤ. စီၤကဃ---ဒီးနီၢ်ကင---သံဝဲတဘျီဃီ ဒီးသဝီဖိအဝဲတဂၤအထး ခိၣ်ဒီးအခီခံခီဘၣ်ဒိဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအဘၣ်ဒိတဂၤက့ၤကဒါဆူသဝီချ့သဒံး ဒီးဒုးသ့ၣ်ညါပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ်ဝံၤ အဝဲသ့ၣ်လဲၤဝဲဆူ တၢ်ကဲထီၣ်သးအလီၢ်ဒီး ဟဲက့ၤစိာ် ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အစိၣ်ဆူ သဝီပူၤန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢတၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံသဝီဖိတဖၣ်ပတုာ်လဲၤဒီးသူကျဲလၢတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၄. တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး - တၢ်မၤပယွဲဒီးတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ

ပှၤလၢအအိၣ်မူဒံးဒီးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးဝံၤအလီၢ်ခံ အဝဲသ့ၣ် လိၣ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒ်အမ့ၢ် သးဂ့ၢ်ဝီတၢ်ကဟုကယာ်, တၢ်ကူဆါယါဘျါက့ၤနီၢ်ခိၣ်က့ၢ်ဂီၤ ဒီး ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်အါမး ဒီးအါထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အဃိ ကရၢသဘျ့တဖၣ်, ဂံၢ်ခီၣ်ထံးပှၤတ၀ၢဒီးထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်တၢ်ရၢ ကရိ (CBO/CSOs)တဖၣ် ဒီးထံရုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ကရၢကရိလၢအဟူးဂဲၤလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်က ဘၣ်ဆီၣ်ထွဲ မၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်လၢ တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်ကစီၣ်ဖုၣ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤ အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီးဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢစံာ်လီၢ်ဒီးတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ် မ့တမ့ၢ်လၢအဘူးဒီးကျဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တသ့ၣ်ညါဝဲ ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထံၣ်န့ၢ်စ့ၢ်ကီး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ညီနုၢ်ကဲထီၣ်အသးဖဲတၢ်ဒုးတၢ်ယၤအိၣ်ထီၣ်လၢသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်အတဖၣ်ဒုးတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ - ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒိးလီၤအီၤမ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ကန့ၢ်ပၢဘၣ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ ဒီးတၢ်တမၤရှဲမၤပျီက့ၤအီၤဖဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ဒီးတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ် လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်ကျဲအဂ့ၢ်အကျိၤတဖၣ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါရၤလီၤအီၤဆူပှၤတ၀ၢကျါလၢလၢပှဲၤပှဲၤတအိၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖိသၣ်အါဂၤ လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ်ကဲထီၣ်ပှၤလၢတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သး - အဝဲသ့ၣ်ညီနုၢ်မ့ၢ် ပှၤသ့ၣ် တဖၣ်လၢ သ့ၣ်ညါတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲၤစှၤဝဲ မ့တမ့ၢ်သ့ၣ်ညါဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် စှၤန့ၢ်ဒံးပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကဲထီၣ်သးအါခါအဖီခိၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါဘၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ တၢ်ဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်သိၣ်လိသ့ၣ်တဖၣ် စှၤဒံးဝဲဒိၣ်မးလၢလီၢ်ကဝီၤပှၤတ၀ၢပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်စှၤဝဲအခါ အဝဲသ့ၣ်ဟးဆှဲး တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်တသ့ဘၣ်ဒီး ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢထးအသိး တဘျီတခီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဟးလၢ တၢ်ဒိးလီၤ မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ် ခီဖျိတၢ်လိၣ်နီၢ်နီၢ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

SAC ပယီၤသုးတဖၣ်သူဒံးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဒီးသူဝဲလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်တိာ်ကျဲၤလိၤလိၤလၢကထီဒါသုးဖီၣ်စုကဝဲၤဒီးကမျၢၢ် သ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အုၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟဲခီဖျိတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ တၢ်ကဲ ထီၣ်သးလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢကမျၢၢ်ဟီၣ်ကဝီၤပူၤ, သဝီခိၣ်ဃၢၤတဖၣ်, သဝီဖိတဖၣ်အဟီၣ်ခိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးလီၢ်, ဒီးကျဲလၢ တၢ်သူညီနုၢ်အီၤတဖၣ် ဒီး SAC ပယီၤသုးတဖၣ်ညီနုၢ်တဒုးသ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သုး ပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် သူစ့ၢ်ကီးဝဲ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် မ့ၢ်ဒ်သိးကဒီသဒၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဒ်အမ့ၢ် သဝီသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးတၢ်သုတ ထီၣ်ဒုးအီၤတဂ့ၤအဂီၢ်ဒီးတဘျီတခီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါသဝီဖိတဖၣ်လၢထးခိၣ်ဘၣ်ဆၣ်တမ့ၢ်တၢ်အလၢအပှဲၤလၢကဒီသဒၢကမျၢၢ်တဖၣ်ဒီးတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လီၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်တညီနုၢ်မၤပနီၣ်အီၤ မ့ၢ်ဒ်သိးသဝီဖိတဖၣ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်ဂီၢ်အဃိဘၣ် န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤ လၢကမၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတၢ် ဒီးတၢ်ပညိၣ်ထီ ဒါကမျၢၢ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်အဃိ တၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲးစးတၢ်ဘျၢအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တပဲာ်ထံနီၤဖးပှၤ လၢအဒုးတၢ်ဒီးကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ပှၤကိးဂၤဒဲးဘၣ်ဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤဖီၣ်စုကဝဲၤကိးဖု ကြၢးမၤလီၤတံၢ်လၢ တၢ်သုတပညိၣ်ထီဒါကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးသုးသ့ၣ်တဖၣ်ကဒီသဒၢကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ် မၤ ဒုးယၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်မ့ၢ်တၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီ သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်အကျါတထံၣ်လၢအမ့ၢ် တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးကမျၢၢ်ဒီးပှၤလၢဒုးတၢ်တဖၣ်အဆၢန့ၣ်လီၤ.[23]

ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်မ့ၢ်ပဒိၣ်အကျါတဖုလၢတဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢ ၁၉၉၇နံၣ်တၢ်တြီဃာ်တၢ်သူမ့ၣ်ပိၢ်လံာ်ဃံးဃာ်ဘၣ် ဒီးလံာ်ဃံးဃာ် ဝဲအံၤ မ့ၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလၢအတြီဃာ်တၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်သူအီၤလၢအထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်တခါလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တြီဃာ်တၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် လၢအထီဒါထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[24] ဒ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ခီၣ်ဆၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တၢ်ပျၢ်ဖျဲးတၢ်ကမၣ် (Amnesty International’s Crisis Response) အပှၤနဲၣ်တၢ်ခံဂၤတဂၤလၢအမ့ၢ် မဲၣ်ထ်ဝဲလ်ပာ်ဖျါဝဲအသိး “ဆၢကတီၢ်ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တချုးတြီဃာ်သုးတၢ်စုကဝဲၤလၢတၢ်သူနါစိၤအီၤတဖၣ်ဒံးဘၣ်အခါန့ၣ် သုးသ့ၣ်တဖၣ်သူဒီးဒိးလီၤဝဲသုးတၢ်စုကဝဲၤတဖၣ်အံၤလၢပှၤကရၢၢ်ပူၤ, ပှၤဟံၣ်ပှၤဃီ ဃုာ်ဒီးဃီသွါပှၤဟးထီၣ်ဟးလီၤလီၢ်ဒီးတၢ်ဘါ ယွၤသရိာ်သ့ၣ်တဖၣ်”န့ၣ်လီၤ.[25] ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ SAC သူဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ်တၢ်အဒိအါခါ လၢအဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် ကမျၢၢ်သ့ၣ် တဖၣ် တၢ်ပညိၣ်ထီဒါအီၤလၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်နီၤဖးပှၤကမျၢၢ်ဒီး ပှၤလၢအဒုးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဆၢဘၣ်န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ် တမ့ၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဒုးပလီၢ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ် ခီဖျိလၢစုကဝဲၤပီးလီတဖၣ်တၢ်သူအီၤလၢ သဝီပူၤ ဒီးတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ လၢကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟးဆှဲးတန့ၢ်လီၢ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဝးလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ပညိၣ်ထီဒါကမျၢၢ် တဖၣ်လိၤလိၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဘၣ်ဃး စုကဝဲၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်လီၤဆီ(၁၉၈၀) အဘ့ၣ် (၁) အဆၢဒိၣ် ၅၁(၅) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဘၣ်ဃး တၢ်တြီၢ်တံာ်ဃာ် စုကဝဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီလၢတၢ်တသူအီၤလၢသုးတၢ်တိာ်ကျဲၤအဂီၢ်ဘၣ် ဒီးအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤ ဟးဂူာ်ဟးဂီၤနါစိၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.[26] ဖဲတၢ်ပာ်လီၤသုးစုကဝဲၤတဖၣ်အံၤလၢကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲအခါ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တပာ်ပနီၣ်ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ စုကဝဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်တြီဃာ်အီၤ န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်မ့ၢ်တဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်ပူၤဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်ထွဲ လိာ်သးဒီး ICRC လံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ လံာ်ပာ်ဖျါတၢ်ဘျၢနီၣ်ဂံၢ် (၈၁) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ- ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီသဲစး တၢ်ဘျၢလုလၢ်သနူအံၤတြီဃာ်ဝဲတၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်န့ၣ်လီၤ.[27] ထံကီၢ်ပဒိၣ်သုး ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤလၢတမ့ၢ်ထံကီၢ်ပဒိၣ်သုးဘၣ် သ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်လူၤပိာ်ထွဲတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢလၢအအိၣ်ကွဲးလီၤအသးလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်အပူၤလၢအမ့ၢ် “တၢ်ကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်လၢအကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲလၢတၢ်ဒီသဒၢကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးအသုတဘၣ်ဒိဒီးစုကဝဲၤပီးလီ, ဒီးတၢ်က ဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ပလီၢ်လီၤဆီဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤနီၣ်ဒီးပာ်လီၤတၢ်ပနီၣ်ဖဲတၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်” န့ၣ်လီၤ.[28] တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢတၢ်ပာ်ဖျါ ထီၣ်အီၤလၢလံာ်တၢ်ကစီၣ်ဖုၣ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤ ကရူၢ်ကရၢလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး သ့ၣ်တဖၣ်တလူၤပိာ်မၤထွဲသဲစးလၢအအိၣ်ကွဲးလီၤအသးလၢလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

သုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရူၢ်ကရၢတနီၤကသူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်ဒီသဒၢဟီၣ်ကဝီၤဒ်သိး SAC ထီၣ်ဒုးဝဲသ့ၣ်သုတသ့တဂ့ၤ ဒီးတၢ်လီၢ် သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် သဝီ မ့တမ့ၢ် သုးကလၢၤတဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်လၢ တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အကျါ ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အလၢအပှဲၤလၢသဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ် ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤကမၣ်သဲစးအလုၢ် လၢ် လၢအဝဲသ့ၣ်မူဒါအိၣ်လၢကဘၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်မ့ၢ်တဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢ တၢ်တြီဃာ်မ့ၣ်ပိၢ် လံာ်ဃံးဃာ်(၁၉၉၇) မ့တမ့ၢ် စုကဝဲၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်လီၤဆီ (၁၉၈၀) သနာ်က့ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိစၢၤ မၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီလုၢ်လၢ်သဲစးကျၢၢ်ဘၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်အဃိ သုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရူၢ်ခဲလၢာ် ကဘၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တီၤပတီၢ်, ကဘၣ်မၤလီၤတံၢ် သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ်အိၣ်လၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အပူၤကသ့ ဒီးတၢ်ကဘၣ်ပာ်ကဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်မူ, တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢခွဲးယာ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်လၤကပီၤ ဒီးတၢ်ဒီသဒၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတဖၣ်

ဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကရူၢ်ကရၢတဖၣ် -

• ပာ်ပနီၣ်သုးမီၤစိရိၤ (SAC) လၢအမ့ၢ် ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် တကီၢ်ခါတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမ့ၢ်ပှၤလၢအဒုး ကဲထီၣ် ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤ ဒီးတၢ်တဘၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤသကိးတၢ် မ့တမ့ၢ်တၢ်ကဘၣ်ပာ်ပနီၣ် သုးမီၤစိရိၤ လၢအမ့ၢ်ပှၤတဖုလၢအတဖိးသဲစးဘၣ် ခီဖျိတၢ်တဘၣ်ဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်မၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤဒီးအီၤဘၣ် ဒီး တၢ်တဘၣ်ဟ့ၣ်လံာ် အုၣ်ကီၤလၢအဝဲသ့ၣ်ဂီၢ် လ့ၤတက့ၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်ဒီးဟံးဂ့ၢ်ဝီ SAC လၢအတၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအပညိၣ်ထီဒါကမျၢၢ်တဖၣ်အဃိခီဖျိလိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ်အဝဲ သ့ၣ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဒီးသူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤတူၢ်ကွီၢ်ဘျီၣ်(ICC)ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ကျိၤကျဲအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်.
• မၤလဲၢ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံသမံသမိး တၢ်သ့ဟံးမူဒါအတကွီၢ် မ့ၢ်ဒ်သိး ကွီၢ်မ့ၣ်ဂ့ၢ်ဝီလၢအထီဒါကညီကလုာ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, တၢ်သံတၢ်ပှၢ် ဒီးတၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးအိၣ်ထီၣ် ခီဖျိဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတဖၣ်.
• မၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးဒီးတၢ်မၤကျိၤကျဲခိၣ်သ့ၣ်လၢအဖီၣ်ဃံး SAC သုးမီၤစိရိၤခိၣ်နၢ်တဖၣ်, ဒီးစုကဝဲၤ တၢ်ပီး တၢ်လီ/ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ပီးလီတဖၣ် ဒီးမၤစၢ်လီၤသုးမီၤစိရိၤကျိၣ်စ့ဂံၢ်ဘါမ့ၢ်ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဒီး ဒုးထီဒါကမျၢၢ်သုတ သ့တဂ့ၤ အဂီၢ်.
• ဆီၣ်ထွဲလီၢ်ကဝီၤတၢ်ကရၢကရိလၢအဟူးဂဲၤဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်သိၣ်သိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဟ့ၣ်ဖိသၣ်တၢ်ကူၣ် ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအအိၣ်လၢ ခိခိၣ်ကစၢၢ်ကျါလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤတဖၣ်.
• ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ် ဒီးမၤဂ့ၤဒုးအိၣ်ထီၣ် လီၢ်ကဝီၤတၢ်မၤနီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဟီၣ်ကဝီၤဒီးတၢ်မၤလီၤမၢ်ဟီၣ်လာ် မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ်.
• မၤသကိးတၢ်ဒီး လီၢ်ကဝီၤပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ တဖၣ် လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိ တကးဒံးဘၣ်ပှၤလၢကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ဂ့ၢ်ကီ ခီဖျိ တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၢ်ပိၢ်တဖၣ်.

ဆူကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (KNU) ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤဘၣ်ထွဲတဖၣ် -

• ပတုာ်ကွံာ် တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအသီ ဒီးထုးထီၣ်ကွံာ်တၢ်ဒိးလီၤတ့ၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအဘူးဒီးသဝီ မ့တမ့ၢ် လၢအအိၣ်လၢ သဝီပူၤတဖၣ်.
• ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကလုၢ်ဆူသုးသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်လၢကမၤနီၣ်တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်မၤနီၣ်ပနီၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒီးဒုးသ့ၣ်ညါလီၢ်ကဝီၤသဝီဖိတဖၣ်လၢတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်အလီၢ်.
• မၤသကိးတၢ်ဒီးကညီထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်လၢကဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်သိၣ်လိတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ် ဒီးမၤအါထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤဆူပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်အအိၣ်.