၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် ဒီး ကီၢ်ပယီၤသုး လၢအမ့ၢ် ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) အတၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟဲကဲထီၣ်သးအါထီၣ်ဒိၣ်ဒိၣ် မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တကီၢ်ခါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဒီး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး ပူၤအံၤန့ၣ် အိၣ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ကီခဲနးဒိၣ်မးအပူၤန့ၣ်လီၤ. SAC သုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပညိၣ်ဒုးထီဒါပှၤတဂၤ လၢ်လၢ်လၢ အထီဒါအဝဲသ့ၣ်သုးမီၤစိရိၤတၢ်ပၢတၢ်ပြး ဃုာ်ဒီးပှၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, ပှၤလၢ အဟူးဂဲၤ လၢဒံၣ်မိၣ်ကရ့ၣ်စံၣ်ဂ့ၢ်ဝီတဖၣ်, ပှၤလၢအနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ် လၢတၢ်တဒိကနၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ (CDM) ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်, လီၢ်ကဝီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ကရၢကရိ ဒီးကမျၢၢ်ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤန့ၣ် ပှၤလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် (HRDs) ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ် န့ၢ်ဆူၣ်, မၤဆါပယွဲ, မၤလီၤမၢ်ဆူၣ် ဒီးမၤသံကွံာ်အဝဲသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဆၣ် ပှၤမၤကမၣ် တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ပူၤဖျဲးဒီးတၢ်စံၣ်ညီၣ် တဖၣ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤန့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီ မ့ၢ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အိၣ်ထီၣ် ဒီးတၢ်ဒီသဒၢ တအိၣ်ဘၣ်အဃိ ဆီၣ်သနံးဝဲပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤတဖၣ် ကဘၣ်ဆီတလဲမၤဘၣ် လိာ်ဖိးဒ့က့ၤ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဟူးဂဲၤထဲးဂံၢ်ထဲဘါဒီးတၢ်ဒီသဒၢလီၤနီၢ်ကစၢ်သးကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်တၢ်ဖံးတၢ် မၤသ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်မူဟူးဂဲၤဒံးဒီးကမ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်အါထီၣ် တၢ်ဒီသဒၢဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါတဘ့ၣ်အံၤ ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ တၢ်တၤတၢ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲ ဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်ဟီၣ်ကဝီၤပူၤ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ် သုးမီၤစိရိၤဟံန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ် တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤ အလီၢ်ခံ (တုၤလီၤလၢ လါယူၤ ၂၀၂၄ နံၣ်) အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်ပာ်ဖျါတၢတကူာ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်စံၣ် စိၤတဲစိၤအဂ့ၢ် ဖုၣ်ကိာ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဆီၣ်သနံးမၤပယွဲထီဒါပှၤလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်ပာ် ဖျါခံကူာ် တကူာ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်အုၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်မၤဆါပယွဲထီဒါပှၤလၢဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိ သ့ၣ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီးပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢအဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်, စးထီၣ် လၢသုးမီၤစိရိၤဟံး ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးက့ၢ်ဂီၤတဖၣ်ဆီတလဲသးအိၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်, တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသ့ၣ် တဖၣ်အံၤဒုးအိၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးမနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ် ဒီး ပှၤလၢဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဘၣ်ပျိာ်လဲသးလၢ တၢ်ဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးအဂီၢ်လၢကျဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်ပာ်ဖျါသၢကူာ်တကူာ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီး သဲစးတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.  လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဝဲအံၤပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီကျဲသနူ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢလီၢ်ကဝီၤ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤခိၣ်ပှၤနၢ်လၢအမၤတၢ်ဆၢ တဲာ်သ့သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၂. လီၢ်ကဝီၤတၢ်အိၣ်သးအဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိာ်

တၢ်စံၣ်စိာ်တဲစိာ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဟူးဂဲၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အကျဲသနူလၢကီၢ်ပယီၤပူၤအဂ့ၢ်

စးထီၣ်လၢကီၢ်ပယီၤဒိးန့ၢ်တၢ်သဘျ့ဖဲ ၁၉၄၈နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် စးထီၣ်ဟံးန့ၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်အပူၤ ဒီး ပညိၣ်မၤပယွဲထီဒါကီၢ်ကယီၤထံဖိကီၢ်ဖိ ဒီးကလုာ်ဒူၣ်အါဖုအါကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပယီၤသုးအတၢ်မၤပယွဲထီဒါကမျၢၢ်ဒီးကလုာ်ဒူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်မၤပယွဲလၢအခိၣ်ကိၤတကလုာ်, တၢ်အီၣ်တူၢ် အီၣ်ကလီၤတၢ်ဒီး တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအသဟီၣ်ဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤကိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အခါ မ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အခါမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် ပယီၤသုးမီၤစိရိၤသ့ၣ်တဖၣ် ဟူးဂဲၤဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ဒီးမၤဆါပယွဲထံဖိကီၢ်ဖိ, ဂုာ်ကျဲးစၢးတြီတံၢ်မၤပတုာ်ကွံာ်ပှၤလၢအထီဒါအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်, မၤဒ်သိးထံဖိ ကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဘှီၣ်ဒီး တြူာ်သံမၤလီၤမၢ်ကွံာ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်သဘျ့ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[1] 

ကီၢ်ပယီၤပူၤ ပှၤနီၢ်တဂၤစုာ်စုာ် ဒီးပှၤတဝၢတဖၣ် မ့ဘၣ်အိၣ်လၢ ပယီၤသုးအတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤအဖီလာ်ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဒီသဒၢသကိးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဂၢၢ်ဂၢၢ်ကျၢၤကျၢၤအဃိ အတၢ်ဂဲၤလိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်ဖျါတပ ယူာ်ဃီ လၢတၢ်စံၣ်စိာ်တဲစိာ်ဒီတကတီၢ်ညါအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ပနီၣ် ၈၈၈၈ တၢ်ပၢၢ်ဆၢဖဲ ၁၉၈၈ နံၣ်  ဒီး ထူဘီလွဲၢ် တၢ်ပၢၢ်ဆၢဖဲ ၂၀၀၇ နံၣ် တၢ်ပၢၢ်ဆၢအကတီၢ် ခံပတီၢ်အံၤ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ပၢၢ်ဆၢအဒိၣ်အမုၢ်အပတီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ် ပနီၣ်အီၤဒ်အံၤန့ၣ်  မ့ၢ်လၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီးပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး လၢအဘၣ်တၢ်ကရၢကရိတီခိၣ်ရိၣ်မဲ အီၤလၢ ဖၠၣ်စိမိၤကၠိဖိ ဒီး သီခါသ့ၣ်တဖၣ် လၢခူပူၤဝ့ၢ်ပူၤ ဒီး ဃ့ထီၣ်သကိးလၢတၢ်ကဆီတလဲ ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်ဒီးမုၢ်ကျိၤ ဝဲၤကွာ်ကျိၤကျဲတဖၣ် ဒီး ပတုာ်ကွံာ်တၢ်ပၢဆူၣ်ပၢစိး ဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤလၢထံဖိကီၢ်ဖိအဖီခိၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤသုး မုၢ်ဒိၣ် ခီၣ်ဆၢကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ သုးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအၢသီ လၢအတလၢကွံာ်အခၢးသ့ၣ်တဖၣ်, ဆီတလဲကွံာ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကပာ်ဖျါအတၢ်ဟူးဂဲၤခီၣ်ဆၢတၢ် သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကအိၣ်ဖျါလၢအဖိးမံ လိာ်သးဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီးတၢ်တြီတံၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်တိၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်, တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်ဒီးမၤဆါပယွဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပှၤဃိာ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[2] သုးမီၤစိရိၤတဖၣ်အံၤပၢဆူၣ်ပၢစိးတၢ်ဆူညါဘၣ်ဆၣ် လီၢ်ကဝီၤကမျၢၢ် အတၢ်ပၢၢ်ဆၢဒီသဒၢတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တပတုာ်ကွံာ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ အိၣ်မူဒံးဝဲဆူညါကွ့ၢ်ကွ့ၢ် ဒီးတၢ်ဟူးဂဲၤ ပၢၢ်ဆၢတၢ်လၢအပူၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒုးသ့ၣ်ညါ ဒီးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဒုးထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ်ပှၤသးလၢကဟူးဂဲၤဒံး ဝဲတုၤမုၢ်မဆါတနံၤညါအံၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်တြီဆၢဒီသဒၢဒီးတၢ်ဂဲၤလိာ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤ

ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (KNU) အံၤ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၃ သီ, ၁၉၄၇ နံၣ် ဒီးကိးသတြီ ထီၣ်လၢတၢ်ဒီသဒၢကလုာ်ဒူၣ်ခွဲးယာ်ဒီးစံၣ်ညီဆၢတဲာ်နီၢ်ကစၢ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအဘူၣ်အတီၢ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၁  သီ, ၁၉၄၈နံၣ်န့ၣ် ကညီဖိအါန့ၢ်ဒံး ၄၅၀,၀၀၀ဂၤ ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီးပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး လၢတၢ်ဘှ့ၣ်တၢ်ဘှီၣ်အပူၤ ပတံၢ်ဃ့ထီၣ်တၢ်ထဲသိးတုာ်သိး, တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် ဒီးတၢ်သဘျ့န့ၣ်လီၤ.[3] ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် ထံဂၤကီၢ်ဂၤ တဆီၣ်ထွဲတၢ်ဂဲၤလိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်အမဲာ်ညါ လဲၤကပာ်ကွံာ်ဝဲကမျၢၢ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢဒီသဒၢ တၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိလၢ ကညီကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်သုးမီၤစိရိၤတၢ်ဆီၣ်တံၢ် မၤနၢၤဒီးတၢ်ပၢဆူၣ်ပၢစိးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ  လီၢ်ကဝီၤကမျၢၢ် တၢ်ဒီကဒၢပၢၢ်ဆၢတၢ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်သးသမူက့ၢ်ဂီၤလၢအအိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤချ့သဒံးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဟီၣ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်က့ၤကွၢ်ကဒါ KHRGတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါမၤနီၣ်မၤဃါဘၣ်ဃး ၂၀၀၈နံၣ်ထူဘီလွဲၢ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢအဂ့ၢ် ပာ်ဖျါထီၣ် ဝဲလၢ, “တၢ်စူၢ်ကမၣ်နာ်ကမၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဆီၣ်သခူမၤလဲၢ်ထီၣ်တၢ် ဆိကမိၣ်ကမၣ်လီၢ်ကဝီၤခိခိၣ်ဒူသဝီပှၤထူစံာ်ဖိ ထံဖိကီၢ်ဖိ လၢအတမၤဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးအသး ဒီးအိၣ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတကွီၣ်အချၢသ့ၣ်တဖၣ်ဖီခိၣ် (လၢကီၢ်ပယီၤ မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဟီၣ်ကဝီၤပူၤ)န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်အိၣ်သးဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ မၤဆံးလီၤစှၤလီၤအဝဲ သ့ၣ်ကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အရ့တဒိၣ်လၢၤဘၣ် ဒီးတၢ်ကွၢ်ကပာ်အဝဲသ့ၣ် လၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်လဲၤတရံး လၢဟဲဒိဘၣ်အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတကွီၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.”[4]

စးထီၣ်လၢ ၁၉၄၉နံၣ်န့ၣ် ကညီစုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢလၢဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်စုကဝဲၤစုဒုၣ်စုတီၤ အဖီလာ် ဒီး တၢ်ပၢၢ်ဆၢဒီသဒၢလီၤသးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ လၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ကျဲမ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးလၢစုကဝဲၤ အကျဲမ့ၢ်ဂ့ၤ လဲၤသဃဲၤဒီးလဲၤဘံဘူလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကမၤဘှ့ၣ်မၤဘှီၣ်ဒီးမၤလီၤမၢ်ကွံာ် ပှၤလၢအတၢ်ထံၣ်တၢ် ပာ်သးတလီၤပလိာ်ဒီးထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ပၢဆူၣ်ပၢစိးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအက့ၢ်ဂီၤကျိၤကျဲခဲလၢာ်အဂီၢ် ပယီၤသုးသ့ၣ်တ ဖၣ် ထီၣ်ဒုးနါစိၤသဝီဖိလၢတဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးအါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် တၢ်ထီၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပထံၣ်သ့ၣ် ညါအီၤ လီၤလီၤဆီဆီဖဲ “တဲာ်လွံၢ်တဲာ်”တၢ်ဒုးကူၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ် လၢကဒီၣ်တဲာ်ကွံာ် ကလုာ်ဒူၣ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤ အတၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, တၢ်ထၢအါထီၣ်သုးနီၣ်ဂံၢ် ဒီး ပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအအိၣ် ဟဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးထီဒါစ့ၢ်ကီး တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး သဘျ့, တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး ဒီးကရၢကရိထီၣ်သးသဘျ့, တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်ဆူၣ်တၢ်, တၢ်မၤသံမၤဝီ ဒီးတၢ်မၤဆါပ ယွဲလၢအထီဒါတၢ်သိၣ်တၢ်သီ, ကွၢ်ဟုၣ် ဒီး ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးဆဲးကျၢ, တၢ်မၢဆူၣ်သဝီဖိမၤတၢ် လၢသုးဂီၢ် ဒီး မၢဆူၣ်သုးကွံာ်တၢ်အိၣ်တၢ်စိးလီၢ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. [5]  

ဖဲ၂၀၁၅နံၣ်တၢ်မၤတၢ်ပတုာ်တၢ်ခးတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအဆၢကတီၢ် တၢ်မုၢ်လၢ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မုၣ်တၢ် ခုၣ်ဘၣ်ဆၣ် ကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်လဲၤခီၣ်ဖျိကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဒံးဒၣ်တၢ် ကီၢ်ပယီၤသုးပဒိၣ်တၢ်မၤယွဲ, ပယီၤ ကလုာ်ဒိၣ်စိသနူ, တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ဒီးလုၢ်လၢ်ထူသနူတၢ်မၤအၢမၤသီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[6]  ဖဲလၢတၢ် ပတုာ်တၢ်ခးအဆၢကတီၢ်ဝဲအံၤန့ၣ် ကညီဖိနီၢ်တဂၤစုာ်စုာ် ဒီး ပှၤတဝၢဒီတဖု ဂုာ်ကျဲးစၢးဒီသဒၢ ပှၤဟီၣ် ခိၣ်ဖိခွဲး ယာ်ကျၢၤမုစုလၢပှၤတဝၢပူၤအခါ ခီၣ်ဆၢကွၢ်စၢၣ်မဲာ်တၢ်လၢအဟဲမၤပယွဲအဝဲသ့ၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ် ဒီး လုၢ်လၢ် ထူသနူခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိတၢ်သူစူးကါလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢ တၢ်ဒီသဒၢလီၤက့ၤနီၢ်ကစၢ်ခွဲးယာ်ကျိၤ ကျဲသ့ၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. [7]

ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဒီးထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤကျဲသနူတဖၣ်လၢအစးထီၣ်သးဖဲသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ

ဖဲ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် ကီၢ်ပယီၤသုးခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ် စးထီၣ်ဟံးဆူၣ်ကွံာ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤထီဒါ ပဒိၣ်လၢကမျၢၢ် ဃုထၢထီၣ်အီၤဒ်ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ “တၢ်ကိၢ်ထီၣ်သီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ” ဟဲအိၣ်ထီၣ်ချ့သဒံး ခီဖျိကမျၢၢ်တဖၣ်လၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢထံကီၢ် ဒီတဘ့ၣ်ပူၤ ဟူးဂဲၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ခီဖျိ တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးအါအါဂီၢ်ဂီၢ်, သူစုနၢသၢဘိတၢ် ဟ့ၣ်တၢ်ယူၤယီၣ်ပနီၣ်, တီၢ်သပၢၤ, ပျံၤဂီၤတၢ်ပနီၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်, တၢ်တဒိကနၣ်ကမျၢၢ် ဒီးကွဲၤဟူ ဖျါတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဟူးဂဲၤ ခီၣ်ဆၢထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဆူၣ်ဆူၣ်ကလဲၤ ဃုာ်ဒီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် နုာ်လီၤ ပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ် လၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးဒီးတၢ်တတဒိကနၢ်ကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်အပူၤ,  ဒီသဒၢပာ် ဘံၣ်ပာ်ဘၢ ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးလၢဝ့ၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဘၣ်ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး မၤနီၣ်မၤဃါ တၢ်မၤအၢမၤသီလၢအကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.[8] ပယီၤသုးတဖၣ် ခီၣ်ဆၢမၤလီၤပှီၢ် ကွံာ် ကမျၢၢ်လၢအပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်လၢတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဆူၣ်ကိၤဒီးအၢသီဒိၣ်မး ဃုာ်ဒီးတၢ်မၤ ဆါပယွဲတုၤဒၣ်လဲၤ မၤသံပှၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်သ့, တၢ်မၤသံမၤဝီ, တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ် န့ၢ်ဆူၣ်, ဒီး ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်ကမျၢၢ်တၢ်သူစူးကါကွဲၤဟူဖျါကျိၤကျဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပယီၤသုးအတၢ်ခီၣ်ဆၢ ကမျၢၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၢ် ဘၣ်တၢ်တြီတံၢ်ဃာ်အီၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[9]  

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် SACပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်တိၤကျဲၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒီးထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်အါအါ ဂီၢ်ဂီၢ် ဃုာ်ဒီးပှၤလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်လီၢ်အါတီၤဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. SAC ပယီၤသုးအတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်ကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် ဟဲခးလီၤတၢ်လၢဘီယူၤ, ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်, တၢ်မၤသံမၤဝီ, တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်, တၢ်မၤဆါပယွဲ ဒီးတၢ်မၤပယွဲအက့ၢ်ဂီၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SACပယီၤသုးတဖၣ် လဲလိာ်ဆီတလဲ သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဆီၣ်သခူဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်လၢ  အတၢ်ပၢဆူၣ်ပၢဆိးဒီး တၢ်မၤဆါပယွဲတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ် SACပယီၤသုးတဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃး “ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်အိၣ်သးလၢ အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ဟံထီၣ်ဃာ်မူဒါအကတီၢ်”ဆူညါကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အဃိ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လဲၤကပာ် ထုးထီၣ်ကွံာ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ခိၣ်သ့ၣ်အထံၣ်အဘီသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ထံကီၢ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ တၢ်ဘျၢ ဘျီၣ်ဒိၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆီတလဲသဲစးတၢ်ဘျၢဖဲ၂၀၂၁နံၣ်အတီၢ်ပူၤအဒိတဖၣ်မ့ၢ်တဲ (၁) တၢ်ဆီတလဲကွံာ် (၂၀၁၇)နံၣ် တၢ်ဒီသဒၢပှၤနီၢ်တဂၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒီးထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢသဲစးတၢ်ဘျၢတကတြူၢ်အံၤအခါ ထုးထီၣ် ကွံာ်ခွဲးယာ်သဘျ့လၢ တၢ်န့ၢ်ခွဲးပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ်လၢတၢ်ဒုးဃာ်ဆူၣ်အလီၢ် ဒီး ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢ အသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်ဟုၣ် ကွၢ်စူၣ်, ဃုဃိတၢ် ဒီးဖီၣ်ဒုးဃာ်နါစိၤတၢ်န့ၢ်ပၢန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးအဒိ (၂) ခါတခါမ့ၢ် တၢ်ဆီတလဲကွံာ် တၢ်စံၣ်ညီၣ်အကျိၤအကျဲတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ် ဒီး ကွီၢ်မ့ၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ဆၢတဲာ်အကျိၤအကျဲတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ် လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤကမၣ်မၤတရီတပါသဲစးတၢ်သိၣ်တၢ်သီ လၢအမ့ၢ်ကျဲသီလၢအပညိၣ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီပှၤလၢအပာ်ဖျါ ထီၣ် အတၢ်ထံၣ်ထီဒါသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဆိမ့တအိၣ်ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်ဝဲပှၤသ့ၣ်တဖၣ် အံၤသ့ (မ့) ဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ခီၣ်လၢကထူၣ်ဖျဲးထီၣ်ကွံာ်လၢတၢ်ဒုးဃာ်အလီၢ်သုတသ့တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တဒိ (၃)ခါတခါ မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဆီတလဲကွံာ် တၢ်စိာ်ခီလီမ့ၣ်ပီးလီသဲးစးတၢ်ဘျၢ ဒ်သိးကတြီတံာ်ဃာ်တၢ်ရၤလီၤဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ သဘျ့ ဒီး ဒုးကဲထီၣ်တၢ်ရၤလီၤဒုးသ့ၣ်ညါပှၤနီၢ်ကစၢ်တဂၤအတၢ်ထံၣ်လီၤဆီသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်မ့ၢ်တၢ်လၢအတဖိးသဲစးဘၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.[10]

၃. တၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်တၢ်ကွဲးဖုၣ်- စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး လၢပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲ ဖဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤသ့ၣ်တဖၣ်

စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး တၢ်ထီၣ်ဒုးထီဒါဒီးမၤပျံၤမၤဖုးပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤအိၣ် (၂၁၄)ဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ် တဖၣ် ပၣ်ဃုာ်တၢ်မၤပယွဲလၢအမ့ၢ် တၢ်မၤသံမၤဝီ, တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီ ဒီးတၢ်မၤဆါပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤ ထီဒါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟဲဘၣ်ဒိပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်, အဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီးပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ ကဲထီၣ် တၢ်တြီ မၤတံာ်တၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ် ဒီး သလၣ်လီၤလဲၢ်ထီၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ ထံလီၢ်ကီၢ် ပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ် ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤဟ့ၣ်လီၤသးလၢတၢ်သးစွံ ကတုၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အပူၤ လဲလိာ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်, ဃုကျိၤဃုကျဲ လၢတၢ်ဂဲၤလိာ်ဒီသဒၢ ဒီးမၤဂ့ၤထီၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် လၢပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်ပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ပျီပူၤလံာ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ (၂၃၉)ဘ့ၣ်ဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်တၢ်ကွဲးဖုၣ်ဝဲအံၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် KHRG ဒိးန့ၢ်  ဘၣ်အီၤဖဲတၢ်ကွဲးလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤအဆၢကတီၢ် (လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁နံၣ် တုၤ လါယူၤ ၂၀၂၄နံၣ်)အတီၢ် ပူၤန့ၣ်လီၤ. ပျီပူၤလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တဲ တၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်တၢ်ပာ်ဖျါ, ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်ပာ်ဖျါ, တၢ်ပာ်ဖျါဖုၣ် ဒီး တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပျီပူၤတၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် တၢ်တရၤလီၤဘၣ် အီၤဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဂံၢ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဟဲစ့ၢ်ကီးလၢ တၢ်ပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတၢ်ဃုထံၣ် သ့ၣ်ညါ (PAR)ကျိၤကျဲအပူၤ ခီဖျိ တၢ်မၤကရူၢ်တၢ်တဲသကိးဒီးပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢကီၢ်ရ့ၣ် (၇)ဘ့ၣ်လၢၤ လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤဟဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး (၃၉)ဂၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤ(၃၉)ဂၤအံၤ နီၤဖးလီၤသးလၢကရူၢ် (၅)ကရူၢ်ပူၤ တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးတၢ်ဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ဒီးလါမ့ၤ ၂၀၂၄နံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါအကျိၤအကျဲတဖၣ်အံၤန့ၣ် ပိာ်မုၣ်ကရူၢ်တၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးဘၣ်ဃး ပိာ်မုၣ်ဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ (PAR) [11]ပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီး (၁)ဘျီန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤစ့ၢ်ကီးတၢ်လီၤဃုကွၢ်သ့ၣ်ညါ (စၢၤဖ့)လၢကညီလီၢ်ကဝီၤကမျၢၢ်တၢ်ကရၢကရိတဖၣ်အကျါ ဘၣ်ဃးတၢ်တၤတၢ်လၢပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ် (၃)ခါန့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါအကူာ်ဝဲအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤဘၣ်ဃး တၢ်တၤတၢ်လၢ ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် ဒီးအဟံၣ်ဖိ ဃီဖိလၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၣ်ဂံၢ် (က) ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်မၤ သံမၤဝီ ဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးတဖၣ်, (ခ) ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဖီၣ်, ဒုးဃာ်တံၢ် ဒီး မၤလီၤမၢ်ဆူၣ် ပှၤကညီ, (ဂ) ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ် ဒီးကလံၤကျါကွဲၤဟူဖျါတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတဖၣ်, (ဃ) ပာ်ဖျါ ထီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်တၤတၢ်လၢအကဲထီၣ်သးခီဖျိစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ်, (င) ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်လုၢ် အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူဒီး တၢ်အိၣ်မုာ်စိးပၢၤတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီး (စ) ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးလၢ ပိာ်မုၣ်ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ခွဲးယာ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

က. တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်မၤသံမၤဝီ ဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးတဖၣ်

သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖဲ ၂၀၂၁နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ SAC ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် သူတၢ်စုဆူၣ်ကီၢ်ကး အကျဲ ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤဆါပယွဲ ဒီးမၤသံမၤဝီပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကပၢစှီၤတံၢ်ဃာ်ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲလံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဝဲအံၤအဆၢကတီၢ် KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး ပယီၤသုးမၤသံကွံာ် ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ခွဲးယာ်လၢကညီကီၢ်စဲပူၤ အစှၤကတၢၢ် (၁၈)ဂၤ ဒီး လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါ (၄၅)ဘ့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် ဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးမၤဆါပယွဲ ဒီး နီၢ်ခိတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးထီဒါ  ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်သး စးထီၣ်လၢ ကမျၢၢ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးတၢတဘျီဖဲ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁ နံၣ်ဒီး ကဲထီၣ်သးလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤ ဒီးအိၣ်ဖျါဖျိဖျိဖျါဖျါလၢကမျၢၢ်တဖၣ်အမဲာ်ညါ ဒီးဟဲကဲထီၣ်သး အိၣ်ဒံးဝဲဆူညါကွ့ၢ်ကွ့ၢ် (အါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သး သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်တပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဘၣ်အိၣ်)တုၤမုၢ်မဆါတနံၤ ညါအံၤန့ၣ်လီၤ.

SAC ပယီၤသုးမၤသံမၤဝီ ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်

SAC ပယီၤသုးတဖၣ် ခီၣ်ဆၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ ခီဖျိ တၢ်သူတၢ်စု ဆူၣ်ခီၣ်တကးလၢအမၤသံပှၤကညီသ့အကျဲ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ခးပှၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးတဖၣ်ဒီး ကျိချံရီ ဘၢၣ်တဖၣ်, ကျိခံမၤသံပှၤသးသမူသ့တဖၣ် ဒီးဂာ်သဝံမ့ၣ်ပိၢ်လၢအမၤကိၢ်အူကိၢ်ကဖးပှၤမဲာ်ချံတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ၂၀၂၁ နံၣ်အတီၢ်ပူၤ KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးခးသံပှၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးလၢ တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် ဖဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤ အိၣ် (၁၅) ဂၤန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိ တၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ   SAC ပယီၤသုးသူတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ် တကးအါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အဃိ သဝီဖိအါဒံအါဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ပတုာ်ကွံာ် တၢ်လဲၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. နီၢ်က--- သးနံၣ်အိၣ် (၂၀)နံၣ် လၢအမ့ၢ်ပှၤကၠိဖိ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးအကျါတဂၤလၢ ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤတဂၤအံၤ ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤလီၤ အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖဲလါမ့ၤ ၂၀၂၁ နံၣ် ဒ်အံၤ, “ယတၢ်ထံၣ်န့ၣ် ထံဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကြၢးအိၣ်ဒီးခွဲး ယာ်လၢ ကပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဘၣ်သး. ဘၣ်ဆၣ်အဝဲသ့ၣ် (SAC ပယီၤသုး)တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤခဲအံၤန့ၣ် ပပာ်ဖျါထီၣ်ပတၢ်ဘၣ် သးလၢတၢ်မုာ် တၢ်ခုၣ်ပူၤတန့ၢ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ခးသံ ပှၤကညီ” န့ၣ်လီၤ. KHRG ထၢဖှိၣ်မၤနီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ဃး SAC ပၢၤကီၢ် ဒီးသုးဖိအစှၤကတၢၢ် (၇) ဂၤအံၤ မ့ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ဘၣ် တၢ်မၤကၣ်အၢသီ ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ဃိာ်ပူၤ  တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ် တလူၤပိာ်ထွဲတၢ်ကလုၢ်ဒီး မၤသံ မ့တမ့ၢ် မၤဆါပယွဲပှၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒီး ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢအမူဒါလီၢ်လးပူၤန့ၣ်လီၤ. [12]  

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအါထီၣ် ဒီးပညိၣ်ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်ပှၤတဂၤလၢ်လၢ် ဃုာ်ဒီးပှၤလၢအမၤနီၣ်မၤဃါတၢ်မၤပယွဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ပၢတၢ်ပြးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.  အဒိ ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀၂၂နံၣ်န့ၣ် SAC ပယီၤသုးခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ် (ခမရ) နီၣ်ဂံၢ် (၄၀၄) ဒီး (၄၀၅)သုးဖိ သ့ၣ်တဖၣ် ဖီၣ်တံၢ်ဒီးမၤသံကွံာ် ခက---သဝီဖိ (၂)ဂၤဖဲ ခက---ဟီၣ်ကဝီၤ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ် သးအံၤ ဘၣ်ဖဲသဝီဖိခံဂၤအံၤလဲၤမၤနီၣ်မၤဃါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးဒွဲၣ်အူအီၣ်သ ဝီဖိဟံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဒီၤခ---လၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအဟူးဂဲၤလၢခွဲးယာ်ဂ့ၢ်ဝီဂီၢ်တဂၤလၢအအိၣ်ဖဲ ခက---သဝီ, ခက---ဟီၣ်ကဝီၤတဂၤအံၤ တဲဖျါဒုးသ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးတၢ်ကဲထီၣ်သးတခါအံၤလၢ, “ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၂၂သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်အနံၤ န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်(SAC ပယီၤသုးဖိတဖၣ်) ဟဲဒွဲၣ်အူထီၣ်ဟံၣ်လၢယသဝီပူၤ. (...) ပလဲၤဒိဟံၣ်အူအီၣ်ထီၣ်အဂီၤလၢ တၢ်အုၣ်သးအဂီၢ်တဘူၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ခးသံကွံာ်လံ သဝီဖိခံဂၤလၢအလဲၤဒိဟံၣ်အူအီၣ်ဂီၤအဃိ. သဝီဖိအကျါတဂၤ ဖဲအဝဲက လဲၤဒိဟံၣ်အူအီၣ်ဂီၤအခါ SAC ပယီၤသုးထံၣ်အီၤ အဃိ အဝဲဂုာ်ကျဲးစၢးဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးကွံာ်အသးဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဖီၣ်အီၤချုး ဒီးခးသံကွံာ်အီၤ. အမ့ၢ် ခက---သဝီဖိ ဒီးအမံၤမ့ၢ် ကိၤဂ---န့ၣ်လီၤ. အဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပျံၤတၢ်ဒီး လဲၤမၤနီၣ်မၤဃါတၢ်ကဲထီၣ်သးလၢသဝီပူၤတဘူၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.” အဝဲပာ်ဖျါအါထီၣ် စ့ၢ်ကီးဝဲဒ်အံၤ, “အသံလံန့ၣ် တၢ်ခးတံၢ်ဃာ်အစုအိၣ်ထီဃာ်ဒံး. ဝံၤဒီး SAC ပယီၤသုးတဖၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်အစိၣ်ဖဲအသံအလီၢ် ဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”

လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဟီၣ်ကဝီၤအပူၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဟဲဆူၣ်ထီၣ်အဆၢကတီၢ် တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီ ဒီးပှၤတဝၢတၢ်လိၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဖဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်သးအဟီၣ်ကဝီၤလီၢ် သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဒီသဒၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အက့ၢ်အဂီၤတခါလၢအရ့ဒိၣ် ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ် SAC ပယီၤသုးတဖၣ်တခီ တမၤလၢ ပှဲၤအမူအဒါဒ်သိးကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ် အိၣ်ချ့သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ ဒုးထီဒါတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဆူၣ်ဆူၣ်ကလဲၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးအကျါတခါ ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၁ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ်  SAC ပယီၤသုး ခမရ (၄၀၃), (၄၀၄) ဒီး (၄၀၅)သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဖီၣ်ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ အူဂ--- (၅၆နံၣ်)တဂၤအံၤဖဲအဟံၣ်ပူၤ ဖဲ ခဂ---သီဖိ, ခ---ဟီၣ်ကဝီၤ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်အပူၤ ဒီးခးသံကွံာ်အီၤဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ၃ သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ကဲထီၣ်သးတခါအံၤန့ၣ် ခဂ---သဝီဖိတဂၤစံးဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ, “တၢ်မၤအၢအၢသီသီဒ်အံၤန့ၣ် ပတူၢ်လိာ်အီၤတသ့နီတဆဲးဘၣ်. SAC ပယီၤသုး တဖၣ် မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဃိ ကမျၢၢ်သးသမူအဂီၢ် တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်လၢာ်ဘၣ်. ပှၤကိးဂၤဒဲးအိၣ်ဒီးခွဲးယာ် လၢကအိၣ်မူသဘျ့ ဒီး သးသမူမ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်ကတၢၢ်လၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်.” န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် နာ်ဝဲလၢ SAC ပယီၤသုးတဖၣ် ဖီၣ်ဒုးဃာ်ဒီးမၤသံကွံာ် အူ ဂ--- တဂၤအံၤမ့ၢ်လၢ အကူဆါယါဘျါဘၣ် PDF သုးဖိလၢအဘၣ်ဒိတဖၣ် အဃိန့ၣ်လီၤ. အူ ဂ---အံၤ ဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်အဖိမုၣ်ဒီးအဖိခွါ လၢအဒိးသန့ထီၣ်သးလၢအီၤ(၂)ဂၤအံၤန့ၣ်လီၤ.

သဝီဖိလၢကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ကဆိကမိၣ်ဒီးထံၣ်ကမၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ အမ့ၢ်ပှၤထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ ဒီး ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤလၢပှဲၤဟံၣ်ဃီတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ် တဖၣ်အခါ တၢ်ပညိၣ်မၤထီဒါအဝဲသ့ၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. KHRGဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါအါမးဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုး တဖၣ် ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်သဝီဖိတဖၣ်လၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလီၢ်ကဝီပှၤပၢၢ်ဆၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ အဂုာ်အဂၤအါမံၤ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်လဲၤတလၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအဆၢကတီၢ်, ဝံစိၤတီဆှၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤ မ့တမ့ၢ် ထံၣ်သဝီဖိတဖၣ်အိၣ်ဘူးဒီး တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်သးလီၢ်အဃိ ဒုးထီဒါ မ့တမ့ၢ် မၤသံကွံာ်သဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. စီၤဃ--- လၢအမ့ၢ် ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဖဲ ဂည---ကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ဒ်အံၤ, “ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်အိၣ်သးဒ်အံၤအဃိ ပအိၣ်လၢတၢ်လီၢ်တပူၤလၢ်လၢ်ဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ် ပတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်ဘၣ်.” ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် နီၢ်စ---လၢကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ ဒီးခဲအံၤဘၣ်အိၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤဒီး ယိၤကီၢ်ကီၢ်ဆၢ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒ်အံၤ, “တၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤပူၤခဲအံၤန့ၣ် တၢ်အုၣ်ကီၤလၢကဒီသဒၢပသးသမူ ဒ်သိးတၢ်သုတမၤသံ မ့တမ့ၢ် မၤဆါပယွဲပှၤတဂ့ၤအဂီၢ်တအိၣ်ဘၣ်. ပှၤကိးဂၤဒဲး လၢကီၢ်ပယီၤပူၤ တမ့ၢ်ထဲလၢ ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်.” န့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤဆါပယွဲ ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်-

စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ KHRGဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါအစှၤက တၢၢ် (၄၅)ဘ့ၣ် ဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးတဖၣ် မၤဆါပယွဲဒီးဒုးထီဒါ ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် ပူၤတဖၣ်ဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤ ဒီး ညီနုၢ်တၢ်မၤဆါပယွဲသ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်တၢ်ပူၤလီၢ်ဘၣ်ဒိနးဒိၣ်မးတုၤဒၣ်လဲၤ ဘျါတသ့ လၢာ်နီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.  ကၠိဖိ မီၤဆ--- လၢအအိၣ်ဖဲ ရၤမတံဝ့ၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤတဂၤ ပာ်ဖျါ ထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ, “ဧ-ကတၢၢ်စၢၤသွဲၣ်သီတဖၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီးပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး စးထီၣ်ဟးလၢရၤမတံဝ့ၢ်ပူၤတဖၣ် တၢ်မၤဟါဂီၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤခးအဝဲသ့ၣ်ဒီးကျိချံနီၢ်ကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢအဘူးဒီးတိၤနီၣ်ဂံၢ် (၂)တၢ်သ မံသမိးလီၢ်. ယထံၣ်ပှၤသးစၢ်တနီၤ တၢ်ဖီၣ်တံၢ်ဃာ် ဒီးမၤဒၢၣ်မၤလိာ်အီၤအိၣ်.” န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး အဂၤတဂၤလၢအမ့ၢ် ဒီၤရှ--- လၢအမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ဖၣ်အၣ်ဝ့ၢ်NLD ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပၣ်တံၣ်လၢကရၢဖိလီၢ်လံၤတဂၤ, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးဖိ “တီၢ်ဖိသၣ်ပိာ်မုၣ်ဖိဒီးအကျိ ဒီးဒဲအနၢ်တကံာ်ထံးတုၤလၢအလီၤ ဃံၢ်တစု” ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးဖဲ လါမးရှး ၂၀၂၁ နံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. [13]

စးထီၣ်လၢလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် KHRG ဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃးတၢ်မၤပယွဲဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤဆါပယွဲ ဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုး ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် အိၣ်ဒံးဝဲဆူညါကွ့ၢ်ကွ့ၢ် လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲ SAC ပယီၤသုးတဖၣ်ပာ်ဒ့ၣ် ပာ်ကမၣ် သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအကဲတၢ်မဲာ်ချံ ဒီး တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲအိၣ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အခါ န့ၣ်လီၤ.[14] အဒိ တၢ်ကဲထီၣ်သးဖဲလါမးရှး ၂၀၂၂ နံၣ် အကျါတခါဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးဖီၣ်တံၢ်ဒီးမၤဆါပယွဲ ဒီကလုာ် တၢ်ဃူတၢ်ဖိးပဒိၣ် (NUG) သဝီသးပှၢ်တဂၤ မ့ၢ်လၢသဝီသးပှၢ်တဂၤအံၤကအိးထီၣ်ကၠိအဃိန့ၣ်လီၤ.[15]

ပှၤလၢ SAC ပယီၤသုးဖီၣ် မ့တမ့ၢ် ဒုးဃာ် ခီဖျိပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်ဝဲလၢအတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲအိၣ်ဒီး ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤလၢအထီဒါသုးမီၤစိရိၤတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအဃိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် အိၣ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လီၤ ဆီလၢသုးသ့ၣ်တဖၣ်ကမၤဆါပယွဲ ဒီးမၤတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးထီဒါအီၤအါန့ၣ်လီၤ.[16]  တၢ်ကဲထီၣ်သးအကျါတခါ လၢအမ့ၢ် SAC ပၢၤကီၢ်လီၢ်လံၤ  ဒီးမ့ၢ် CDM ဖိတဂၤ လၢအအိၣ်ဖဲ ခဃ---ဝ့ၢ်, ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤ SAC ပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ်ဖီၣ်တံၢ်ဃာ်အီၤဖဲ ဒီၣ်ဖးခိၣ်ဝ့ၢ်တၢ်ဒုးဃာ်ဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ် ဖဲဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်ပူၤ တချုးလၢ တၢ်ပျၢ်လီၤအီၤဒံးဘၣ်အခါ တၢ်သံကွၢ်သမံသမိး ဒီးမၤဆါပယွဲအီၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအ ဃိ စီၤည---, လၢအမ့ၢ် ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဖဲ ဂဃ---ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဘၣ်ဃး SAC ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်လီၤတၢ်သမံသမိးလၢကျဲအဃိ ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်လဲၤခီဖျိဘၣ် တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုလၢအတၢ်ဟးထီၣ်က့ၤ လီၤကဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်အဂီၢ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢ SAC ပယီၤသုးတဖၣ်ကပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်အီၤလၢအကဲတၢ်မဲာ်ချံ  ဒီးဖီၣ်တံၢ်မၤဆါပယွဲဘၣ်ဖုးအီၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် က့ၤဂံၢ်ထီၣ်ကဒါအတၢ်လဲခီဖျိဘၣ် SAC ပယီၤသုးအတၢ်ပညိၣ်မၤဆါအဝဲသ့ၣ်ဖဲတၢ်သမံၤသမိးတြဲၤအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အကျါ တဂၤလၢအမ့ၢ် နီၢ်တ--- လၢအအိၣ်ဖဲ ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤတဂၤ လဲၤခီဖျိဘၣ် SAC ပယီၤသုးမၤပျံၤ မၤဖုးထိးအီၤလၢဒီ ဖဲတၢ်သမံသမိးတြဲၤအလီၢ်ဖဲ ၂၀၂၂နံၣ် ဒီး တၢ်ထိးအီၤလၢကျိလၢတၢ်သမံသမိးတြဲၤအဂၤတတီၤ ဖဲ ၂၀၂၃နံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.

ပှၤလၢအကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်တၢ်ဒုးထီဒါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် တမ့ၢ်ထဲ ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲသ့ၣ်တ ဖၣ်ဘၣ် မ့မ့ၢ်တခီ အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ထီၣ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.  CDM သရၣ်မုၣ် လၢတနီသရံၣ်ဝ့ၢ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ, “SAC ပယီၤသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဖီၣ်ပှၤလၢ အနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ပၣ်ဂီၢ် ကဲCDMသ့ၣ်တဖၣ်မ့တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကဖီၣ် CDMတဂၤအံၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ဖီၣ်ကမူန့ၢ်ပှၤကညီဝံၤဒီး မၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိလဲၤဟံးန့ၢ်က့ၤအမိၢ်ပှၢ် (လၢအသံလံ)န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကူး တလဲးအမိၢ်ပှၢ် ဒီးထုးထီၣ်ကွံာ်တၢ်လၢအကိပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်. တၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤန့ၣ် တကဲထီၣ်သးထဲလၢ ပဟီၣ်ကဝီၤတတီၤဧိၤဘၣ်. တၢ်အံၤကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသးလၢတၢ်လီၢ်ဂၤလၢကီၢ်ပယီၤပူၤအိၣ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢ အအိၣ်လၢအနီၢ်ကစၢ်သဝီဒၣ်ဝဲပူၤတသ့ဘၣ်အိၣ်အါမး. အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်လဲၤဃ့ၢ်ကအိၣ်ကဒုဆူတၢ်လီၢ်ဂၤလၢအနီၢ်ကစၢ် တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.”

တၢ်ထံၣ်ထွဲတၢ်မၤသံမၤဝီ ဒီးတၢ်မၤဆါပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ် ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိ သ့ၣ်တဖၣ် တီၣ်ဖျါပတံထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တဘူၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢအနာ်န့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်ကျိၤကျဲအံၤတသ့ဘၣ် ဒီး ပျံၤလၢသုး သ့ၣ်တဖၣ်ကမၤကၣ်ထီဒါအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဖုး မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ထွဲတၢ်မၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိန့ၣ်လီၤ.  ဒီၤရှ--- လၢအမ့ၢ် ဖၣ်အၣ်ဝ့ၢ် NLD ပၣ်တံၣ်ကရၢဖိလီၢ်လံၤတဂၤ, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ပာ်ဖျါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်မၤဆါပယွဲ ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးလၢဖၣ်အၣ်ဝ့ၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, “အဝဲသ့ၣ် (ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်) မၤတၢ်တသ့နီတမံၤဘၣ်. အဝဲသ့မ့မၤတမံၤမံၤဒု တၢ်မၤသံကွံာ်အဝဲသ့ၣ်လံ. ပမၤတၢ်တသ့နီတမံၤဘၣ်. ပတီၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်အံၤ သ့လၢမတဂၤအိၣ်လဲၣ်. ပကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဖဲလဲၣ်တသ့ၣ်ညါဘၣ်. ပမ့ပာ်ဖျါ ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဆၣ် မတဂၤကဟံးထီၣ်န့ၢ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီလဲၣ်. တၢ်အိၣ်သးခဲအံၤန့ၣ် ပှၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤတဖၣ် မ့ၢ်ဒၣ် (SAC ပယီၤသုး)အပှၤလီၤ.” အူထ--- လၢအမ့ၢ်လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤ ဒီး ပှၤလၢအပာ်ဖျါ ထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးဖဲ အ့ၤယၤဝဒံၤကီၢ်ခီပူၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤ, “တၢ်အံၤလီၤဂာ်ဒ်သိးဒီးပအိၣ်လၢထံကီၢ်လၢ သဲစးတၢ် ဒိၣ်စိတအိၣ်ဘၣ်တဘ့ၣ်အပူၤလီၤ.”

တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုး HRD

HRDလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးSACတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးဒီးသူဝဲတၢ်ဝဲအံၤဒ်တၢ်ဆီၣ်သနံးတခါ လၢကတြီတံာ်ဃာ်တၢ်မၤပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်သးလၢ အမံၤမ့ၢ် စီလ---, အိၣ်ဆိးလၢ ဘဂ---သဝီ,ဘဟ---ကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်စံးဝဲလၢ“အဝဲသ့ၣ်(SAC) မၤပျံၤမၤ ဖုးပှၤလၢအရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးအါထီၣ်ဒီးအါထီၣ်အဃိ ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤရဲၣ်ကျဲၤက့ၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးတဘူၣ် လၢၤဘၣ်. ပတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢပကလဲၤပာ်ဖျါထီၣ်သးဂီၢ်တအိၣ်နီဘျီလၢၤဘၣ်.”

တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအံၤတၢ်သူစ့ၢ်ကိးအီၤလၢ တၢ်ထီဒါ CDM ဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအပာ်ဃုာ် ကၠိသရၣ်သရၣ်မုၣ်, ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိ ဒီးဘံၣ်ဘၢဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီၤမ---လၢအမ့ၢ် ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ် ထံၣ်လၢ“သုးသ့ၣ်တဖၣ်သူအတၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢတၢ်မၤပျံၤကမျၢၢ်(....)လၢညါအဝဲသ့ၣ်ဆီၣ်သနံးဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်လၢကဘၣ်က့ၤမၤကဒါတၢ်. လၢခံအဝဲသ့ၣ်ဆီၣ်သနံးကဒီးကၠိသရၣ်သရၣ်မုၣ်လၢအကဲ CDM တဖၣ်. အဝဲသ့ၣ်တကြၢးဆီၣ်သနံးပှၤ လၢအနုာ်လီၤပာ်ဃုာ်လၢ CDMတဖၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ် (SAC)တမ့ၢ်ကမျၢၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤဘၣ်.” တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတၢ်မၤပျံၤ မၤဖုးဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၢဆူၣ်လၢCDMလၢအအိၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်တနီၤကက့ၤမၤကဒါတၢ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးစၢ်လီၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကဟူးဂဲၤလၢတၢ်ဒီသဒၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

စးထီၣ်ဖဲလါယူၤ၂၀၂၁နံၣ်, KHRGဒိးန့ၢ်လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃးတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးအဂ့ၢ်အိၣ်ဝဲတနီၤ ခီဖျိလၢတၢ်သူတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ် တကးတဖၣ်အါထီၣ် ဒီးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးလၢအထီဒါထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအကျဲသနူလၢတၢ်ထံၣ် အီၤသ့သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. သနာ်က့တၢ်ခီၣ်ဆၢအက့ၢ်အဂီၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအိၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ် ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤစ့ၢ်ကိးန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢပာ်ဖျါထီၣ်သးအါဂၤဒီး CDMဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီသဒၢဒံးဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်ဒီးဒီသဒၢဒံးစ့ၢ်ကီး ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ခီဖျိဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကမျၢၢ်လၢအဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတဖၣ်,မၤသကိးတၢ်ဒီးဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်,မၤစၢၤဆီၣ်ထွဲစီၤစိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤ မ့တမ့ၢ် ဖီၣ်လိာ်စုဒီးမၤသကိးတၢ်လၢကလံၤကျါတၢ်တဲန့ၢ်ခဲးတၢ် ဒီးထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤ ကျဲအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. HRDလၢအမ့ၢ် စီၤဒ---လၢအဟဲဃ့ၢ်ထီၣ်လၢဝ့ၢ်တကူၢ်ဒီးအိၣ်ဆိးဝဲလၢဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ ပာ်ဖျါ ထီၣ်ဝဲလၢ “ယဟူးဂဲၤပာ်ဃုာ်ဒီးရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးအဃိ (....) အဝဲသ့ၣ်ဟဲဖီၣ်ယၤဘၣ်ဆၣ်ပှၤတအိၣ်လၢဟံၣ်နီဂၤဘၣ် (...)ခဲအံၤယအိၣ်လၢဝ့ၢ်တကူၢ်တသ့လၢၤဘၣ်.(....)အဃိယဟဲအိၣ်ကဒုဖဲအံၤလီၤ. ယအိၣ်ဖဲအံၤ လၢပှၤကညီဖိဒီးလၢတၢ်ထီဒါ က့ၤ(SAC)အဂီၢ်ယမၤတၢ်ခဲလၢာ်ဒ်တၢ်သ့အိၣ်ဒီးယၤအသိးလီၤ”. HRD စ့ၢ်ကိးသူဝဲတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ခီဖျိဆီတလဲအတၢ်မ့ၢ်တၢ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤမၤပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိာ်ဘၣ်တၢ်မၤအဆၢကတီၢ်ဒီးသူဝဲတၢ်ဆီတလဲတၢ်မ့ၢ်တၢ်ဒ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဂ့ၢ်တခါမ့တ မ့ၢ်သူဝဲကျိၤကျဲၤအဂၤမ့ၢ်ဒ်သိးဟူးဂဲၤမၤတၢ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီးတၢ်ဆီတလဲကအိၣ်ထီၣ်ဂီၢ်ကသ့ဒံးဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်သူစ့ၢ် ကိးဝဲတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်တၢ်တပာ်ဖျါထီၣ်အီၤခီဖျိလၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.

ခ) တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်, တၢ်ဒုးဃာ် ဒီးတၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်

SAC ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်ဒီးဒုးဃာ် HRD သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်ထီၣ်အသးလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤမ့ၢ်ဒ်သိးကမၤနၢၤကွံာ်တၢ်ထီဒါလၢတၢ်မုာ်တၢ် ခုၣ်အကျဲလၢအတၢ်ပၢဆူၣ်ပၢဆိးအပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ထံကီၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံတၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ် စ့ၢ်ကိးကဲထီၣ်ဝဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ်အဃိဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးလၢ HRD ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်ဒီးတၢ်ဒုးဃာ်

တၢ်ထီဒါသုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ခိခိၣ်ကစၢ်ကျါလၢကညီကီၢ်စဲၣ်ကဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်လၢCDMလၢအကွၢ်ဆၢၣ် မဲာ်ဘၣ်ဒီးပှၤမံၤအိၣ်လၢတၢ်ထုးထီၣ်တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ပှၤကညီပၢစရီပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.  သနာ်က့စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိ ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ SAC ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်, ဒုးဃာ်ဒီးသမံသမိး HRD လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပှၤလၢနုာ်လီၤ CDM ဒီးပှၤဟူးဂဲၤမၤတၢ်လၢဂံၢ်ခီၣ် ထံးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢအအိၣ်လၢ SAC, ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ဒီး SACတၢ်ပၢသဃဲၤဖီလာ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ် တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် HRD သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒုးဃာ်အီၤလၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်ဆဲးကျိး, တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်လၢအတလီၤပှၤကညီ လၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်ကူဆါယါဘျါလၢပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဒိတခါ ဘၣ်ဃး ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်သးလၢအသးအိၣ် ၂၈နံၣ် လၢအမ့ၢ်စီၤန---ဒီးအသကိးတဖၣ်လၢအအိၣ်လၢရၤမတံဝ့ၢ်,ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်ဘၣ်တၢ်စးထီၣ်ဖီၣ်အီၤဖဲလါမးရှး ၆သီ, ၂၀၂၁နံၣ် ဒီးလၢတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်အီၤ၈လါအတီၢ်ပူၤတချုးလၢတၢ်ပျၢ်ပူၤ ဖျဲးအီၤန့ၣ်အတၢ်ဆဲးကျိးဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိတအိၣ်နီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.စီၤန---ဘၣ်တၢ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီအီၤခီဖျိ တၢ်သိၣ်တၢ်သီ၅၀၅ဒီးတၢ်ဒုး ဃာ်အီၤလၢဃိးပူၤလၢတအိၣ်ဒီးလီတဲစိ,ကသံၣ်ကသီ မ့တမ့ၢ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးထံလၢအလၢအပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.[17]အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်လဲၤဟးအိၣ်သကိးဝဲတသ့ ဒီးတၢ်ကျဲၤဘၢကျဲၤကွီၢ်ဒီးတၢ်ပာ်ဖျါလၢအဖိးသဲစးတအိၣ်နီတမံၤစ့ၢ်ကိးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်သိၣ်တၢ်သီအသီလၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤ ဖဲ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ SACလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤ သ့ၣ်တဖၣ်သူဝဲ တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢတၢ်လီၢ်ဝးဝးမ့ၢ်ဒ်သိးကဖီၣ်ဒီးတြီတံာ်ဃာ် HRDသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် ဟူးဂဲၤမၤအတၢ် ဖံးတၢ်မၤသုတသ့တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. HRDအါဂၤလၢအပာ်ဃုာ်ဒီးကိၤပ---လၢအသးအိၣ်၄၃နံၣ်လၢအမ့ၢ်သးစၢ်ကရၢပှၤမၤသကိး တၢ်ဖိလၢအအိၣ်လၢ ဆီထံးကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်သူတၢ်သိၣ်တၢ်သီနီၣ်ဂံၢ်(၅၀၅)လၢတၢ်ဟ့ၣ် တၢ်စံၣ်ညီၣ်အဂီၢ်ဒ်အံၤ “စးထီၣ်လၢသုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ယပာ်ဃုာ်လၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးထီဒါတၢ်ဟံးဆူၣ် တၢ်စိကမီၤ ဒီးယတီခိၣ်. ရိၣ်မဲရဲၣ်ကျဲၤစ့ၢ်ကိးတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးလီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်  တၢ်ဟံးဂ့ၢ်ဝီယၤခီဖျိ တၢ်သိၣ်တၢ်သီနီၣ်ဂံၢ် ၅၀၅(က)အဃိ အဝဲသ့ၣ်ထုးထီၣ်တၢ်ဖီၣ်ပှၤပၢလံာ်အုၣ်သးလၢယဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဟဲဆူပဟံၣ်ဒီး ကျးလီၤလံာ်က့လၢ အပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဖီၣ်ပှၤပၢလံာ်အုၣ်သးလၢအအိၣ်လၢတၢ်သိၣ်တၢ်သီနီၣ်ဂံၢ်(၅၀၅)အပူၤန့ၣ်လီၤ.”  ဒီၤဘ---လၢအအိၣ်လၢကစၢၢ်ဒိၣ် ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကိးဝဲလၢ “အဝဲသ့ၣ် (SAC သုးဖိ)ဖီၣ်သဝီဖိဖဲထံၣ်ဝဲလၢကျဲ (လၢအအိၣ်လၢခခ---တၢ် လီၢ်, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်)ခီဖျိဘၣ်ယိၣ်ဝဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကတဲဖျါတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢ အဝဲသ့ၣ်မၤဝဲဖဲအဟးလၢကျဲအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.”

ဖၠၣ်စိမိၤကၠိဖိဒီးပှၤလၢပာ်ဖျါထီၣ်သးမီၤခ--- လၢအသးအိၣ်၂၀ နံၣ် အိၣ်ဆိးလၢဘ ဧ---ဝ့ၢ်, စါဆီကီၢ်ဆၣ်, ဝ့ၢ်တကူၢ်တၢ်လီၢ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကိးဝဲလၢ SACသုးဘံၣ်ဘၢကွဲးထုးထီၣ်လံာ်လၢတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးဒီးတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဒ် သိးကတြီတံာ် ဃာ်အဝဲသ့ၣ်လၢအသုတမၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးလၢတၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီပူၤတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. KHRG ဒိးန့ၢ်လံာ်တၢ် ပာ်ဖျါအစှၤ ကတၢၢ် ၁၄၁ ဘ့ၣ်လၢအပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ပှၤလၢပာ်ဖျါထီၣ်သး, CDM ဒီးပှၤလၢဟူးဂဲၤလၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ် ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢတၢ်ကဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်ခီဖျိနုာ်လီၤပာ်ဃုာ်ဟူးဂဲၤလၢတၢ်ထီဒါသုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် HRD လၢအပာ်ဃုာ်လၢကရူၢ်တၢ်တၢာ်ပီၣ်တဲကိးပူၤသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်ပျံၤတၢ် ဖုးန့ၣ်လီၤ.

ကညီဖိလၢဟူးဂဲၤလၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဂီၢ်လၢအမံၤမ့ၢ် စီၤရ---ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဖီၣ်ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဃိမ့ၢ်တၢ်တခါ လၢအမၢဆူၣ်အီၤလၢကဃုတၢ်အိၣ်ကဒုအလီၢ် လၢကီၢ်ပယီၤဒီးယိၤကီၢ်ဆၢန့ၣ်လီၤ.“စးထီၣ်လၢ၂၀၂၁နံၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံ ကီၢ် တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံသုးမီၤစိရိၤကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်တၢ် ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဒီးပညိၣ်ထီဒါ ပှၤလၢဟူးဂဲၤလၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဂ့ၢ်ဝီ ဒီးCDMဖိ တဖၣ်လၢအပာ်ဃုာ်ဒီးပှၤဒီသဒၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်ယမ့ၢ်ပှၤတဲန့ၢ်ခဲးတၢ်လၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဂီၢ်တဂၤအသိး,ယအိၣ်ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်မးလၢ သုးမီၤစိရိၤကဖီၣ်ယၤ(....) ခီဖျိလၢ ယမၤတၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်တဲန့ၢ်ခဲးတၢ်လၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲး ယာ်လၢအမ့ၢ်တၢ်မၤတခါလၢအလီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကမၣ်လၢပှၤလၢမၤကမၣ်တၢ်ဖိတဖၣ် မၤဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ်ယအိၣ်ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဃိယဘၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲဟးထီၣ် လၢကီၢ်ပူၤဒီး လၢတၢ်ဂ့ၢ်ဝဲအံၤအဖီခိၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤတံာ်တာ်တၢ် လၢတၢ်ကမၤတၢ်တဲန့ၢ်ခဲးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်မၤ တုၤလီၤတီၤ လီၤလၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ”.

ဖဲ SAC တဖၣ်လူၤဃု HRD တဘၣ်အဆၢကတီၢ် ညီနုၢ်တၢ်လူၤဃုဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ပညိၣ်ထီဒါ,တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဒီးတၢ်မၤပျံၤ သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိHRDအါဂၤအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ကိၢ်ဂီၤလၢဟံၣ်ဖိဃီဖိအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်ဃိမ့ၢ်တၢ်လၢအတြီဃာ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. CDMကၠိသရၣ်လၢအအိၣ်လၢဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤစံးဝဲလၢ “ယမ့ ပူၤပျဲးနာ်က့ယမိအိၣ်ဒံးအဃိ တၢ်မ့ကဲထီၣ်သးဒီးအီၤတမံၤမံၤ ယဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢအဂီၢ် (.....) ပမ့စံၣ်ဒီးဃ့ၢ်ဖျိးန့ၣ်အဝဲသ့ၣ် ကဖီၣ် ဘၣ်ဖုးယဘူးယတံၢ်လၢအိၣ်လီၤတဲာ်လၢတၢ်လီၢ်ခံတဖၣ်မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်မ့တထံၣ်ပှၤလၢအဲၣ်ဒိးဖီၣ်ဝဲတဖၣ်ဘၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဖီၣ်ပှၤလၢအဂၤလီၤ.အဃိယဘၣ်ယိၣ်တၢ်. ယစံၣ်ပူၤဖျဲးမ့န့ၢ်နာ်က့ ယဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢပှၤလၢအိၣ်လီၤတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ် အဂီၢ်ဒံးလီ”. တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်အဂီၢ်ဖီခိၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢပယီၤသုးဒီးပၢၤကီၢ်တဖၣ် ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ် လါထီၣ်သီတဖၣ်အကတီၢ်အဝဲသ့ၣ်ကနုာ်လီၤမၤ CDM အဂီၢ် မ့ၢ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[18]

တၢ်ဖီၣ်ပှၤအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ကိၢ်ဂီၤမ့ၢ်အိၣ်ထီၣ်နာ်သက့တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲHRDတဖၣ်နုာ်လီၤမၤသကိးဒံးတၢ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် CDMဒီးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ကဒုးန့ၢ်က့ၤဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.စီၤစ---လၢအသးအိၣ်၃၂နံၣ် လၢမ့ၢ်ကၠိသရၣ်လၢအအိၣ်လၢဘက---သဝီ,နိၣ်တကီကီၢ်ဆၣ်,ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤစံးဝဲလၢ“အဝဲသ့ၣ် ကွဲးထုးထီၣ်ရၤလီၤလံာ်အါဘ့ၣ်လၢအပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ပှၤလၢနုာ်လီၤမၤCDMတဖၣ်ကဘၣ်အိၣ်လၢဃိာ်ပူၤ၆နံၣ်(....)ဘၣ်ဆၣ် ပမ့ ပျံၤတၢ်နာ်က့ပကဘၣ်ဘျၢလီၤပသးလၢ ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်အဂီၢ်လီ. ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤတမ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢပကဘၣ်အိၣ်ဘှီၣ်က လာ်ဒီးအိၣ်မူလၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးပူၤဘၣ်. ပကဘၣ်လုၢ်ထီၣ်ပသးလၢတၢ်ကိးမံၤအပူၤလီ”.

တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်

KHRGတၢ်မၤနီၣ်ဃါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲစးထီၣ်လၢလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁နံၣ်တုၤလါအီကူး၂၀၂၃နံၣ်အကတီၢ် ခီဖျိလၢတၢ်မၤတၢ်ခီၣ် ဆၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤအဖီခိၣ် ပှၤအါန့ၢ်ဒံး၁၀၀ဂၤလၢအပာ်ဃုာ်ဒီး HRD လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်သ့ၣ်တ ဖၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်အီၤအိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.[19]တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢ ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်အဂီၢ် ခီ ဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်တန့ၢ်ဒီးနၢ်ဟူဘၣ် ပှၤလၢအဲၣ်ဝဲတဖၣ် အဂ့ၢ်ကျိၤကစီၣ်ဒ်အမ့ၢ် မ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဖဲလဲၣ်ဒီးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ အ တၢ်အိၣ်သးအိၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

မီၤခ---လၢအမ့ၢ်ဖၠၣ်စိမိၤကၠိဖိလၢအအိၣ်လၢစါဆီကရူၢ်, ဝ့ၢ်တကူၢ်ဟဲဃ့ၢ်ထီၣ်ဝဲဆူတီအူကီၢ်ဆၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သး ဆူ KHRG အအိၣ်ဖဲလါမးရှး ၂၀၂၁နံၣ်လၢ “ပှၤလၢပာ်ဖျါထီၣ်သးတနီၤဘၣ်တၢ်ဖီၣ်အီၤဒီးဆှၢအီၤဆူ SAC သိၣ်လ့ၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလဲၤကိးအဝဲသ့ၣ်ဖဲလဲၣ်ဒီးတၢ်မၤအဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်ပတသ့ၣ်ညါဘၣ်. အ(ပယီၤသုး)ဝဲ မၤထီၣ်အသးဒ်ပှၤတဖုလၢအစီၤပၤတ အိၣ်(တအိၣ်ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအပၢအီၤ)ဘၣ်.အဝဲသ့ၣ်ဖီၣ်ပှၤဒီးလဲၤကိးဝဲလၢတၢ်လီၢ်ဂၤလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်သံကွၢ်နီတမံၤဘၣ်.ဝံၤမ့ၢ်အလဲၤကိးဝဲဖဲလဲၣ်ဒီးမၤဝဲဒ်လဲၣ်န့ၣ်ပှၤတသ့ၣ်ညါဒီးနၢ်ဟူအဂ့ၢ်နီတဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ”.

တၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ဃးတၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်အဂ့ၢ်တခါလၢအပာ်ဃုာ်ဒီး HRDလၢအကါဒိၣ်ဒီး မ့ၢ်တ့ၢ်စ့ၢ်ကိးသဝီသးပှၢ်လၢအအိၣ် လၢဆစ---သဝီ,ဆစ---ကရူၢ်,ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်,တီအူကီၢ်ရ့ၣ်လၢအမံၤမ့ၢ်စီၤယ---န့ၣ်လီၤ.ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ ၂သီ,၂၀၂၁ နံၣ် အနံၤ အဝဲဘၣ်တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်အီၤလၢ SACသုးဖိလၢအအိၣ်လၢ LIB နီၣ်ဂံၢ် ၆၀၃ဖဲတၢ်ထုးထီၣ်တၢ်ဖီၣ်တၢ်ပၢလံာ်အုၣ် ကီၤလၢတၢ်ကဖီၣ်အီၤဝံၤအလီၢ်ခံခီဖျိလၢအဝဲမ့ၢ်ပှၤလၢဟူးဂဲၤမၤတၢ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်မၤဒီး မ့ၢ်စ့ၢ်ကိးပှၤတဂၤလၢ အတဲဖျါထီၣ်သုးအတၢ်မၤဆါပယွဲလၢအကဲထီၣ်သးလၢ ဟီၣ်ကဝီၤပူၤတဂၤအဃိန့ၣ်လီၤ.[20]အဝဲလီၤမၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤ အါရံၤ ၂၁သီ, ၂၀၂၃နံၣ်အနံၤ SACသုးတဖၣ်ဒွဲၣ်အူဝဲစီၤယ---အဟံၣ်လၢအအိၣ်လၢအဟ---ဝ့ၢ်,ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ် ဒီးဃုစ့ၢ်ကိး အဟံၣ်ဖိ ဃီဖိတဖၣ်ခီဖျိလၢမၤန့ၢ်ဝဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီး တၢ်ဂီၤတဖၣ်အဃိသ့ၣ်ညါဝဲ အတၢ်မ့တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ခီဖျိ လၢတၢ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ပှၤတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဃိ ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဆူတၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ် ပူၤဖျဲးလီၢ် လၢတၢ်ရဲၣ်ကျဲၤအီၤလၢ KNU ခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ကရူၢ်တဖုန့ၣ်လီၤ.

တၢ်မ့ၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲဆူတၢ်လီၢ်ဂၤဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ပှၤလၢဟူးဂဲၤလၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲး ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်  ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ် မဲာ်ဒံးတၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်ပှၤဟူးဂဲၤလၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဂီၢ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲာ်ဒီးကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢလၢမ့ၢ်စီၤရ---တဂၤစံးဝဲအသိး “အိၣ်လၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤန့ၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါဖဲတၢ်ဟူးဂဲၤတဲန့ၢ်ခဲးတၢ်လၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂီၢ် ဘၣ်ဆၣ်ခီ ဖျိလၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အဃိပမ့သုးပသးလၢတၢ်လီၢ်အဂၤဘၣ်ဆၣ် ပဘၣ်အိၣ်ဒံးဒီးတၢ်ပလီၢ်သးလီၤ.ယကဘၣ် ဟူးဂဲၤလၢတၢ်ဘှ့ၣ်တၢ်ဘှီၣ်အပူၤဒီးကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်သးဘၣ်ဃးသုးမီၤစိရိၤအတၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်ယတၢ်မၤအဖီခိၣ်လီၤ”.

ဂ) တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့

စးထီၣ်လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့အံၤတၢ်မၤဃံးထီၣ်အီၤ အါထီၣ်ဝဲလၢကညီကီၢ်စဲၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. SACသုးတဖၣ်ဒုးအါထီၣ်တၢ်သမံသမိးလီၢ်, မၤဆူၣ်ဒီးထုးထီၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ တၢ်တဘၣ်ဟးထီၣ်ဆူတၢ်ချၢ ဒီး ဖီၣ်ဃံးဆူၣ်ထီၣ်တၢ်ဘျၢဘၣ်ဃးတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤလံာ်ပိာ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.နီၢ်ဃ---လၢမ့ၢ် HRD ကညီဖိလၢအအိၣ်လၢ ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်,ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဒီးခဲအံၤအိၣ်ဆိးဝဲလၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဒီးကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “SAC ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်သမံးသမိးလီၢ်ကျဲ, ထုးထီၣ်တၢ်ကလုၢ်ဒီးဖီၣ်ဃံးအါထီၣ်တၢ်လၢတၢ်တဘၣ်ဟးထီၣ်ဆူတၢ်ချၢဒီး ပှၤတမှံၤလၢ အအိၣ်လၢဝ့ၢ်ဂၤမ့ၢ်ဟဲမံလၢနဟံၣ်န့ၣ်နကဘၣ်တီၣ်ဖျါထီၣ်လၢSACကဝီၤခိၣ်အိၣ်.လၢတၢ်လီၢ်တနီၤပကဘၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကိးဒီးလံာ်ပိာ်ကျဲဖဲပဟးထီၣ်ဟးလီၤအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.  အဝဲသ့ၣ်ပၢကွံာ်စ့ၢ်ကိး လီတၢ်ဆဲးကျိးတဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် မၤထဲဒီး လီထံၣ်ဟူတၢ်ကစီၣ် ဂ့ၢ်ဝီ တဖၣ်လီၤ”. တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့အံၤဒုးအါထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤလၢ HRD တဖၣ်အဂီၢ် ခီဖျိတၢ်ဖီၣ်,တၢ်သမံသမိး,တၢ်မၤထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤဆါပယွဲ,တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်,တၢ်ဒုးဃာ်, တၢ်မၤသံမၤဝီ ဒီးတၢ်မၤ ဘၣ်ဒိအဂၤလၢအအိၣ်ဖျါလၢတၢ်ဖီ ခိၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. ဒ်ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်သးအခိၣ်လၢအမ့ၢ်မတ---လၢ အအိၣ်လၢဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဒီးမ့ၢ်ပှၤလၢအန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကိး တၢ်ဖီၣ် ပှၤပၢလံာ်ရၤလီၤတဂၤပာ်ဖျါဝဲအသိး “ဖဲလါမးရှး ၂၀၂၁နံၣ် ဘၣ်ဖဲမုၢ်နၤ ၈နၣ်ရံၣ်ဒီးဂီၤခီ၄နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ်ပှၤတအဲပဟးထီၣ် တၢ်ချၢဘၣ်.ဖဲအတဲပှၤတဘၣ်ဟးထီၣ်တၢ်ချၢန့ၣ်ပတဟးထီၣ်တၢ်ချၢဘၣ်.(....)ပမ့တလူၤပိာ်ထွဲအတၢ်နဲၣ်ကျဲန့ၣ်အဝဲဖီၣ်ပှၤလီ”. တၢ်ထုးထီၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်တဘၣ်ဟးထီၣ်ဆူတၢ်ချၢ  ဒီးတၢ်ဖီၣ်ဃံးတၢ်ဟးထီၣ်က့ၤလီလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်SACသူဝဲမ့ၢ်ဒ်သိး အဖီၣ်သဝီဖိကသ့ညီထီၣ်  ဒီးဖီၣ်ဝဲဖဲအဟံၣ်ဖဲမုၢ်နၤ[21]အဆၢကတီၢ် မ့တမ့ၢ်မၤဝဲဒ်သိး တၢ်မၤသံလၢအဝဲသ့ၣ်မၤဝဲသ့ၣ်တဖၣ် ကမ့ၢ် တၢ်လၢအဖိးသဲစးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[22] တၢ်တဖၣ်အံၤထီဘိကဲထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သမံသမိးလီၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကိးတၢ်အခီပညီလၢတၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤစၢၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ SAC ကသံကွၢ်သမံသမိးတၢ်, ကလူၤဃုဒီးဖီၣ်သဝီဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လီၢ်ကဝီၤ HRDလၢအအိၣ်လၢတီအူကီၢ်ရ့ၣ် လၢအမံၤမ့ၢ်နီၢ်ဖ---စံးဝဲလၢ“ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ(SAC)သုးမုၢ်တဖၣ်မ့သ့ၣ်ညါဒီးနၢ်ဟူပှၤလၢနုာ်လီၤပာ်ဃုာ်လၢတၢ် တဒိကနၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ဂဲၤလိၣ်တဖၣ်ဖီၣ်ဝဲလီ.(ဖဲလါယူၤလံဒီးလါအီကူး၂၀၂၁နံၣ်အကတီၢ်)အဝဲသ့ၣ်မၤအါထီၣ်တၢ်သမံသမိးလီၢ်ဒီးသမံသမိးပှၤလၢလဲၤတၢ်ဆါဟံၣ်ဒီး ဟးထီၣ်ဟးလီၤလၢ ဝ့ၢ်ကျဲတဖၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဃံးဃံးန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဃ့ဒၣ်လဲၣ်လံာ် ပိာ်ကျဲဖဲတၢ်ဟးထီၣ်လၢဟံၣ်ပူၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ”. ဒ်န့ၣ်အသိး စီၤထ---လၢအမ့ၢ် HRDလၢအအိၣ်လၢငဃ-ကီၢ်ဆၣ်,တီအူ ကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးဒီးအီၤတခါဖဲတၢ်သမံသမိးလီၢ်ဖဲတၢ်ထုးထီၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်တဘၣ်ဟးထီၣ်ဆူတၢ်ချၢဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲလၢ “အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဃုတၢ်လၢယလီတဲစိအပူၤဖဲကျဲဖးတြၢ်အခါ, လၢယလီတဲစိအပူၤအိၣ်ဒီးယဒိန့ၢ်ပှၤပာ် ဖျါထီၣ်သးတၢ်ဂီၤဘၣ်ဆၣ် ယမၤလီၤမၢ်အီၤတချုးလၢအကွၢ်ယလီတဲစိအခါလီ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်  အါတက့ၢ်ယရၤလီၤ IDPဂ့ၢ် လၢယလံာ်လီမဲာ်သၣ်(Facebook)အပူၤလီၤ. ယပာ်ဃာ်ကညီတၢ်စံၣ်စိၤဂ့ၢ်တဖၣ် လၢယကဖးအီၤလၢခံအဂီၢ် ဒီးပၢၤကီၢ်တဖၣ် ထံၣ်ဝဲလီၤ.အဝဲကွၢ်ဒီးသုးထီၣ်သုးလီၤတၢ်ဂီၤဒီးသံကွၢ်ဝဲတၢ်အံၤမတၤလဲၣ်. ယတဲဆၢအီၤလၢတၢ်အံၤကညီတၢ် စံၣ်စိၤ.အဝဲသံကွၢ် ကဒီးဝဲလၢ ဘၣ်မနုၤနရၤလီၤအီၤလဲၣ်.ယတဲအီၤလၢယတရၤလီၤအီၤဘၣ်ယပာ်ဃာ်လၢယကစၢ်အဂီၢ်လီ.အဝဲလူၤဃုကဒီးတၢ်ဒီး ထံၣ်ဝဲIDPတၢ်ဂီၤတဖၣ်လီၤ.အဝဲမ့ဃုဒံးဝဲန့ၣ်ကထံၣ်ဝဲတၢ်ဂီၤမူလၢတၢ်ဆှိၣ်အၢ SAC လီ.အဝဲသ့ၣ်တဲယၤလၢပဖီၣ်နၤသ့ဒီးယသံ ကွၢ်အီၤလၢနဖီၣ်ယၤသ့လၢကျဲဒ်လဲၣ် ဒီးဘၣ်မနုၤဃိနကဘၣ်ဖီၣ်ယၤလဲၣ်.အဝဲတဲဆၢယၤလၢ ယရၤလီၤတၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးထံရူၢ်ကီၢ် သဲးအဃိအဝဲသံကွၢ်ယမံၤ, ယထံဖိကီၢ်ဖိတၢ်ဂီၤနီၣ်ဂံၢ်, ယမိပါမံၤဒီး ဖဲပတဲတၢ်အဆၢကတီၢ်တၢ်သီၣ်တၢ်သဲလၢကျဲအဂၤတပၤမၤ တံးတာ်တၢ်သမံသမိးယၤအဃိ ယစံၣ်ဖျိးကွံာ်သ့” န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သမံသမိးလီၢ်မၤဘၣ်ဒိHRDတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကမၤနီၣ်မၤဃါမ့တမ့ၢ်ရၤလီၤတၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်မၤလိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်သ---လၢအမ့ၢ် HRD လၢအအိၣ်လၢဆသ---ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ် ရ့ၣ် တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ “ပမ့မၤဘၣ်ဃးတၢ်ထၢတၢ်ကစီၣ်လၢတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဂီၢ်န့ၣ် ပလဲၤခီဖျိတၢ်သမံသမိးလီၢ်တသ့ဘၣ်. ပ လဲၤ လၢကါကျဲမုၢ်ခိၣ်တဘူၣ်တသ့နီတစဲးဘၣ်.ပကဘၣ်ဟးတၢ်လီၢ်လၢတၢ်လူၢ်တၢ်တြီၤကစၢၢ်ကလိကျဲလီ. တဘျီတခီၣ်ပက ဘၣ်မံ တ့ၢ်လၢကျဲဖဲမုၢ်နၤအဆၢကတီၢ်. တၢ်အံၤတမ့ၢ်စ့ၢ်ကိးတၢ်ညီလၢတၢ်ကထုးထီၣ်စဲးကျံးလံာ်က့သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ကသူအီၤ လၢတၢ်ဟ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်သိၣ်လိတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်. လၢပလီတဲစိပူၤဒၣ်လဲၣ်ပပာ်ဃာ်န့ၢ်ထဲပဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်ဂီၤတဖၣ်လီ.ဆၢကတီၢ် ခဲအံၤ SACမၤတၢ်သမံသမိးလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒီးဟးလူၤဃုတၢ်လၢပလိၤစ့ၢ်ကိး န့ၣ်လီၤ”.

တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီသဘျ့ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢHRDသ့ၣ်တဖၣ်ကဟူးဂဲၤမၤအတၢ်မၤလၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢအဝဲသ့ၣ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲတဖၣ်အဃိကဘၣ်မၤဝဲတၢ်လီၢ်လၢအဂၤဒီးသူဝဲကျဲလၢတၢ်ဟးထီၣ်က့ၤလီတညီဘၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. HRDလၢအမ့ၢ်စီၤဧ---လၢအအိၣ်လၢဆဒ---ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်စံးအါထီၣ်ဝဲလၢ “ညီနုၢ်ဖဲပလဲၤ ထၢတၢ်ကစီၣ်အခါပလဲၤလၢကါကျဲမုၢ်ဘၣ်ဆၣ်စးထီၣ်လၢသုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤဝံၤ SACတၢ်သမံသမိးလီၢ်တဖၣ်အိၣ် ဒီဒူၣ်ဃိပဃုထၢလၢယကလဲၤလၢပှၢ်ကျါကျဲ ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်သမံသမိးကွၢ်လီတဲစိအဃိလီၤ. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်မၤနီၣ်ပှၤမံၤစရီလၢအအဲၣ်ဒိးဖီၣ်ဝဲတဖၣ်အဃိပကမ့ၢ်ဘၣ်ဖုးပှၤလၢအအဲၣ်ဒိးဖီၣ်ဝဲဃိပကဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်လီၤ”.

ကညီဖိလၢအကဲHRDဒီးပှၤလၢအပာ်ဃုာ်လၢပှၤဟူးဂဲၤလၢတၢ်ဆီတလဲဂီၢ်ဒီးပှၤမၤတၢ်လၢပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်တဖၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကိးဝဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤဃံးထီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီသဘျ့, တၢ်ကွၢ်တလီၤဒီးတၢ်တၤတၢ်အဂၤတဖၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ပူၤဖျဲးအဂီၢ်ဖဲအဟူးဂဲၤမၤတၢ်လၢထံကီၢ်လၢအဘူးဒီးကီၢ်ပယီၤတဖၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. HRD တနီၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဒီး လံာ်လဲၢ်လၢအဖိးသဲစးဖဲအိၣ်လၢထံကီၢ်လၢအဘူးဒီးကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်တဖၣ် သနာ်က့အဝဲသ့ၣ်ပျံၤဝဲလၢ တၢ်ကဖီၣ်န့ၢ်ဆူၣ်ဒီးဒုးဃာ်အီၤဒံးန့ၣ်လီၤ.

ဃ) တၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စုးလၢအ့ထၢၤနဲၣ်ဖီခိၣ်ဒီးကွဲၤထံၣ်ဟူအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုး

SACသူအါထီၣ်ကွဲၤထံၣ်ဟူအတၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စုးဒီးတြီတံာ်တၢ်ဆဲးကျိးကျိၤကျဲလၢအပာ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အ့ထၢၤနဲၣ်ဒီးသူစ့ၢ်ကိးတၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စုးကျိၤကျဲအဂၤဒ်သိး တၢ်တြီဃာ်တၢ်ရၤလီၤဒီးဒိးန့ၢ်တၢ်ကစီၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသုတသ့ တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ညီနုၢ် HRD တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုး ခီဖျိတၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စုး တဖၣ်ဒုး အိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲ SAC ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်လီထံၣ်ဖျါတၢ်ကစီၣ်ဂ့ၢ်ဝီ ဒီးတၢ်ဆဲးကျိး ကျိၤကျဲတဖၣ်မ့ၢ်ဒ်သိးက လူၤထီဒါ HRD တဖၣ်တုၤလီၤတီၤလီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်လီထံၣ်ဖျါတၢ်ကစီၣ်ဂ့ၢ်ဝီဒီးလီတဲစိ

KHRGအိၣ်ဒီးလံာ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါဘၣ်ဃး SACဃုသ့ၣ်ညါဒီးကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်သဝီဖိတဖၣ်ခီဖျိတၢ်သူဝဲကွဲၤထံၣ်ဟူဒီးနီၢ်ကစၢ်အ တၢ်ကွၢ်စူၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်ရှ---မ့ၢ်HRDကညီဖိလၢအမၤတၢ်ဒီးပိာ်မုၣ်ဂ့ၢ်ဝီတၢ်ကရၢကရိတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တဘျီတခီၣ် SAC ပာ်မၤအသးဒ်သဝီဖိတဖၣ်ဒီးဟးဝဲလၢကမျၢၢ်ကျါမ့ၢ်ဒ်သိးကဃုပှၤလၢခီၣ်ဆၢသုးမီၤစိရိၤဒီး ကလူၤကွၢ်အဝဲသ့ၣ် ကွဲၤထံၣ်ဟူအ ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဟးစိာ်လီတဲစိကဲထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢHRDတဖၣ်အဂီၢ်လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ခီဘၣ် တၢ်သမံသမိးလီၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ် လီၤ.စီၤအအ---လၢအမ့ၢ်ကၠိသရၣ်ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကိးHRDတဂၤလၢအအိၣ်လၢဘမ---ကရူၢ်,ဝီၢ်ရ့ၣ်ကီၢ်ဆၣ်,ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ် ဝဲ “စးထီၣ်လၢသုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤန့ၣ်တၢ်ဖီၣ်ဃံးအိၣ်ထီၣ်ဒီဒူၣ်ဖဲနလဲၤက့ၤတၢ်အခါ အဝဲသ့ၣ်သမံသမိးကွၢ် နလီတဲစိမ့ၢ်နဘၣ်သးဒီးပိာ်ထွဲတၢ်ကစီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်ထီဒါသုးမီၤစိရိၤဧါ. အမ့ထံၣ်ဝဲလၢနဘၣ်သးဒီးပိာ်ထွဲတၢ်ကစီၣ်ဒ်န့ၣ်သ့ၣ် ဖၣ်အဝဲဟံကွံာ်နလီတဲစိဒီးအဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဃုတၢ်အိၣ်လၢနလီတဲစိပူၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလီ.   အဝဲလူၤကွၢ်တၢ်ကစီၣ်လၢန ဘၣ်သးဒီး ပိာ်ထွဲတဖၣ်လီၤ”.

တၢ်ကဲထီၣ်သးတခါဘၣ်ဃးပၢၤကီၢ်လီၢ်လံလၢအမ့ၢ်စ့ၢ်ကိး CDMလၢအအိၣ်လၢတီအူကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ SACသုးရ့ၣ်ခိၣ် တဂၤကိးပတုာ်အသကိးဖဲတၢ်သမံသမိးလီၢ်ဒီးမၢဆူၣ်အသကိးဆှၢတၢ်ကစီၣ်ဆူအအိၣ်လၢအလီမဲာ်ညါပူၤမ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ကတဲအီၤ လၢကနုာ်လီၤCDMဒီးမၢအဟ့ၣ်လီၤအတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးလီၢ်ကျဲန့ၣ်လီၤ. ပၢၤကီၢ်လီၢ်လံတဂၤပာ်သးဒီးသ့ၣ်ညါဝဲလၢတၢ်ကတိၤကျိၤ သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤဆီခီဖျိ တၢ်သံကွၢ်အတၢ်မ့ၢ်တၢ်ဒီးတၢ်တဲလၢတၢ်ကွဲးအီၤ ပတုာ်အသးသတူၢ်ကလာ်န့ၣ်လီၤ. တစိၢ်ဖိ, အဝဲဒိးန့ၢ်ဘၣ်လီတဲစိအတၢ်ကိးလၢအသကိးအအိၣ်ဒီးစံးဝဲလၢ  “အဝဲအံၤမ့ၢ်ဝဲSACသုးခိၣ်လၢအမၢယတဲနၤဒ်န့ၣ်. သုးခိၣ်မၢ ဆူၣ်ယဆှၢန့ၢ်နၤတၢ်ကစီၣ် လၢယကနုာ်လီၤ CDM ဝံၤအဝဲသ့ၣ်ကလဲၤဖီၣ်နၤ” လီၤ.

တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အ့ထၢၤနဲၣ်ဒီးတၢ်မၤဃံးထီၣ်လီလုၤတၢ်ဆဲးကျိးတဖၣ်

ပှၤဒီသဒၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အါဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ဃးတၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အ့ထၢၤနဲၣ် ဒီးတၢ်မၤဃံးထီၣ်လီလုၤတၢ်ဆဲး ကျိးတဖၣ်လီၤဆီဒၣ် တၢ်တၢ်လီၢ်လၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်သးအါအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤတၢ်သူကွဲၤထံၣ်ဟူ မ့ၢ်တၢ် ဆဲးကျိးအကျဲၤတခါလၢအကါဒိၣ်လၢတၢ်မၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သး, တၢ်မၤညီထီၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒီးတၢ်ဆဲးကျိးလိာ်သးဒီး ပှၤလၢဟူးဂဲၤလၢတၢ်ဆီတလဲကအိၣ်ထီၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယူၤ ၂၀၂၄ နံၣ် စီၤအဘ---လၢအမ့ၢ် HRDလၢအအိၣ်လၢတီအူကီၢ်ရ့ၣ် တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ“ခဲအံၤအဝဲသ့ၣ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အ့ထၢၤနဲၣ်လံ. အဝဲသ့ၣ်ပတုာ်ကွံာ်စ့ၢ်ကိးVPN. ခဲအံၤပသူလီမဲာ်သၣ်ဒီးတၢ်ဆှၢတၢ် ကစီၣ်(Messenger)လၢတၢ်ဆဲးကျိးအဂီၢ်တန့ၢ်လၢၤဘၣ်ခီဖျိပသူVPNတန့ၢ်လၢၤနီတစဲးဘၣ်လီ.   ယလီတဲစိမ့အိၣ်ဘၣ်ဆၣ်အ့ ထၢၤနဲၣ်မ့တအိၣ်ပမၤတၢ်ဆဲးကျိးတသ့နီမံၤဘၣ်”.  

တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကိးထီဘိလၢတၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အ့ထၢၤနဲၣ်ကဲထီၣ်သးတချုးလၢ SACသုးတဖၣ်ထီၣ်ဒုးတၢ်လၢလီၢ်ကဝီၤ ပူၤဘၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်မၤဘၢတၢ်ရၤလီၤတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတၢ်မၤဆါပယွဲတၢ်ကစီၣ်တန့ၢ် တကးဘၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးကဒီၣ်တဲာ်တၢ်ဆဲး ကျိးလၢသဝီဖိတဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤခီဖျိလၢသဝီဖိတဖၣ်ဒိးသန့ၤဒီဟ့ၣ်ခီလိာ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢ  အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်စံၣ်ပူၤပျဲးအသးဆူတၢ်လီၢ် အဂၤကချုးဆၢကတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စီၤဧ---လၢအမ့ၢ် HRDအဂၤတဂၤလၢအအိၣ်လၢဆဒ---ကီၢ်ဆၣ်,တီအူကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ် ဝဲ “တဘျီတခီၣ်လီတဲစိတၢ်ဆဲးကျိးတအိၣ်ဘၣ်အဃိ ယသူဟ---(လီလုၤတၢ်ဆဲးကျိးခီပနံၤ) ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဆဲးကျိးတန့ၢ်စ့ၢ်ကိး ဘၣ်. စ့ၢ်ကိး SAC ပၢမၤထဲ ဒီးယတၢ်ဆဲးကျိးန့ၢ်လီ. တၢ်ဒုးမ့ကဲထီၣ် SACဒီၣ် တဲာ်ကွံာ်စ့ၢ်ကိးအ့ထၢၤနဲၣ်ဒီးလီတဲစိတၢ်ဆဲးကျိး တဘျီတခီၣ်လီ. အဃိကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢသဝီဖိတဖၣ်ကဆဲးကျိးလိာ်သး ဒီးဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီတၢ်ကစီၣ်လၢတဂၤဒီးတဂၤအ ဘၢၣ်စၢၤလီၤ.အဃိထီဘိပတန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကစီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဒုးကဲထီၣ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤတၢ်အိၣ်သးချုးဆၢချုးကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ”.

င) စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်- ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်, တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် ဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်

ခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အဃိHRD လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးသ့ၣ်တဖၣ်ထီ ဘိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဃးကဘီယူၤခးတၢ်, တၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤမၤတၢ် အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤဝဲအံၤအဖီခိၣ်မၤစှၤလီၤ HRDသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကမၤတၢ်မၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်,တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်မၤလိမ့တမ့ၢ်တၢ်သိၣ်လိတဖၣ်လၢတၢ်ကမၤဂ့ၤထီၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ကဘီယူၤခးလီၤတၢ်လၢကမျၢၢ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲ

အါတက့ၢ် HRDလၢအထီၣ်တၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးလၢ KHRGမၤဝဲတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ဆီတလဲ မ့တမ့ၢ်ပ တုာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတနီၤလၢတၢ်အိၣ်သးတနီၤအဖီခိၣ်မ့ၢ်လၢ တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢကဘီယူၤကခးလီၤတၢ်အဃိန့ၣ် လီၤ.လၢတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဖီခိၣ်စီၤအဆ---လၢအမ့ၢ် HRDလၢအအိၣ်လၢဆဂ---ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ“ဖဲယမၤတၢ် ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်ဒီးသဝီဖိအဆၢကတီၢ်ဒြိဟဲဆှၣ်တၢ်လၢပဖီခိၣ်ဒီးယဘၣ်ယိၣ်တၢ်လီၤ.   ခီဖျိလၢယတၢ်လဲၤခီဖျိအိၣ်လံအဃိအိၣ် လၢတၢ်ကိပူၤယသးဒူဒံးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ယဘၣ်ကိၢ်တၢ်လၢ ပှၤလၢယမၤတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်ဒီးအီၤတဂၤအဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိလၢယဘၣ် ကိၢ်တၢ်လၢအဂီၢ်ဃိ ယပတုာ်တၢ်မၤတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်တချုးလၢတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်ဝံၤဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ”. HRDအသီတဂၤလၢ အမ့ၢ် စီၤအဒ---လၢအအိၣ်လၢဆဘ---ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ရဲၣ်ကျဲၤဝဲလၢကလဲၤထၢတၢ်ကစီၣ်မၤနီၣ်မၤဃါ သဝီဖိလၢ အ ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢတၢ်ဒုးအဃိတဖၣ် အတၢ်အိၣ်သးဒီးပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိဖဲလါဒံၤစ့ဘၢၤ၂၀၂၃နံၣ်လၢ “ယအိၣ်လၢကျဲမုၢ် လၢအအိၣ်လၢဘန--- သဝီဖဲယကလဲၤဆူပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံလီၢ်အဆၢကတီၢ်အဝဲသ့ၣ်ကွံာ်လီၤမ့ၣ်ပိၢ်လၢကၠိဖဲဘန---သဝီန့ၣ်လီၤ. ပ မၤတၢ်တသ့နီတမံၤဘၣ်. ကဘီယူၤချ့ဒိၣ်န့ၢ်ဒံးယၤအဃိ ပပာ်တ့ၢ်သိလ့ၣ်ယီၢ်ဒီး ပစံၣ်ဆူတၢ်လီၢ်လၢအပူၤဖျဲးန့ၣ်လီၤ.ဖဲပစံၣ် အဆၢကတီၢ်ကဘီယူၤအိၣ်လိၤလၢပဖီခိၣ်လံ ဒီးဖဲကဘီယူၤဘိးဒ့ခံအသးန့ၣ် အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ အဝဲသ့ၣ်ကခးတၢ်လီ.  ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပအိၣ်ကြၤလီၤပသးလၢဟီၣ်ခိၣ်လိၤဒီးကဘီယူကွံာ်လီၢ်မ့ၣ်ပိၢ် မ့ဘၣ်လၢကျဲမုၢ်ပူၤဒုပတၢ်မၤကဝံၤတဘျီဃီ ဖဲန့ၣ်လီၤ.”

လၢတၢ်လီၢ်ဂၤတနီၤတခီUXOအိၣ်တ့ၢ်ဒံးဖဲ SACခးလီၤတၢ်လၢကဘီယူၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.စီၤအဃ---လၢအမ့ၢ်HRDလၢအိၣ်လၢ ဆဆ---ကီၢ်ဆၣ်,ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ “တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ကဒိန့ၢ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအဃၢအိၣ်၅၀၀ဖီ  လၢအတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးဘၣ်အဂီၤလီၤ. တၢ်အံၤမ့ပိၢ်ဖးထီၣ်ဖဲပဒိတၢ်ဂီၤအကတီၢ်ဒုပကသံလီၤ.”

တၢ်ခးတပျီၤနါစိၤကျိဖးဒိၣ် ဒီးတၢ်ခးစုကဝဲၤတဖၣ်

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် လဲၤခီဖျိတူၢ်ဘၣ်ဝဲ SAC သုးအတၢ်ခးလီၤစုကဝဲၤ ဒီးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢ အကဲထီၣ် သးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးတခါဖဲ လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၁၈သီ, ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် စီၤအဟ---, လၢဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ် မဲာ်ဝဲ SAC သုး ခးစိဃီၤတၢ်စုကဝဲၤ ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဒီးအီၤ ဖဲအဝဲလဲၤကျဲလၢကဟ့ၣ်နီၤလီၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်မၤဂ့ၤမၤစၢၤဆူ ထံလီၢ် ကီၢ်ပူၤပှၤဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတဖၣ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီး သ့ၣ်ဘီဘိသဝီ, သ့ၣ်ဘီဘိကရူၢ်, ကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ် လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး, စီၤအဃ---, လၢအမ့ၢ်ပှၤဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤဖဲ ဆဆ---ကီၢ်ဆၣ်, ချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ် ပာ် ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲတမၤနီၣ်မၤဃါဘၣ် တၢ်အိၣ်သးဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ခးတပျီၤနါစိၤကျိဖးဒိၣ် လၢအဘၣ်သံဝဲလီၢ်ကဝီၤဆူၣ်ချ့ ပှၤ မၤတၢ်ဖိခံဂၤဖဲ ပဒၢကီကရူၢ်, လၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၁သီ, ၂၀၂၄နံၣ် ခီဖျိ လၢ တၢ်ခးတပျီၤကျိကဲထီၣ်သး အဖၢမုၢ်အ ဃိန့ၣ်လီၤ.

ဖဲတၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးဃုာ်ဒီး ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အခါန့ၣ်, အစှၤကတၢၢ် အဝဲသ့ၣ်ယဲၢ်ဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ် ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကတယာ်ဆိ SAC သုးတၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ်အဂီၢ်မ့ၢ်တၢ်လၢအကီဝဲ, ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢပှၤဒူသဝီဖိအတၢ် ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်, အဃိတၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိအဝဲသ့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်မၤလိ ဒီးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.  ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢလီၢ်ကဝီၤပူၤတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ အဘၣ်ပတုာ်ကွံာ်တၢ်တၢၣ် ပီၣ်သကိးတၢ်မၤလိ အစှၤကတၢၢ် လွံၢ်ခါ ခီဖျိလၢသတူၢ်ကလာ် SAC သုးခးလီၤတပျီၤကျိဖးဒိၣ်, ခးလီၤကဘီယူၤဒီး ဟးဆှၣ် ဝ့ၤဝီၤတၢ်လၢကဘီယူၤ ဖဲတၢ်တၢၣ်ပီၣ်သကိးတၢ်မၤလိကဲထီၣ်သးအလီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီ-

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲ အဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤလၢ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်ဖဲ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဒီသဒၢပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အါဂၤ ပာ်ဖျါဝဲအသိး, ခီဖျိလၢ သုး ဖီၣ်စုကဝဲၤတဖၣ် ဆီလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢ ကျဲတဖၣ်အဃိ မၤဘၣ်ဒိဝဲတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတလီၢ်လီၢ်, ဒီးလၢကဟးဆှဲးတၢ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအဂီၢ် ပှၤဘၣ်ဃုထၢဝဲကျဲလၢအယံၤတဖၣ် ဒီးကျဲလၢတၢ်ပူၤဖျဲးအိၣ်အလီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါပာ်အိၣ်ဝဲဘၣ် ဃး, တၢ်ဆီလီၤ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဘူးဒီးဒူသဝီတဖၣ်, ဒီးတၢ်ပနီၣ်လၢကမၤနီၣ်မၤဃါအီၤတအိၣ်နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤအ ဘ---, လၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤဖဲ ဆဒ---ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး, ဖဲလါ ယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ် အဝဲလဲၤတုၤအိၣ် သဝီဖိဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဟီၣ်ကဝီၤတတီၤတသ့လၢၤဘၣ် ခီဖျိအဝဲန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကစီၣ်လၢ သုးဖီၣ်စု ကဝဲၤတဖၣ် ဆီလီၤမ့ၣ်ပိၢ်ဖဲအဘူးဒီး ပှၤသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်အိၣ်ကဒုအလီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

သုးဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ အထံၣ်ဘၣ်တၢ်တၤတၢ်အါမံၤလၢကဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်အဂီၢ် ခီဖျိလၢ သုးဖီၣ်စုကဝဲၤကရၢတဖၣ်အါထီၣ်ဝဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ လီၢ်ကဝီၤပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအသးဖဲ ၂၀၂၃နံၣ်န့ၣ် ပှၤလၢအ ဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် လၢဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤ က့ၤဆူအဒူသဝီတသ့လၢၤဘၣ် ခီဖျိလၢကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ် (KTLA) အသုးဖိတဖၣ် ပဲာ်အၢကမၣ်အီၤလၢအကဲ တၢ်မဲာ်ချံ မ့တမ့ၢ် ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ကစီၣ်ဖိတဂၤ, ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဲပျံၤတဲဖုးစ့ၢ်ကီးအီၤ လၢကမၤသံအီၤအဃိန့ၣ်လီၤ.

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်စှၤဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ အဘၣ်ဒိးသန့ၤအသးလၢ KNU အတၢ်ကဟုကယာ်အပူၤ ဒ်သိး ဒီးအဝဲသ့ၣ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤကသ့အဂီၢ်, ဒီးလၢကသ့လဲၤခီဖျိတၢ်တၤတၢ်အဂၤလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တ့ၢ်အီၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် လီၤ. စီၤအသ---, လၢအမ့ၢ် ပှၤဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤလၢ ဆဃ---ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ဖဲ KNU အပှၤတဖၣ် မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အခါန့ၣ်, (...) မ့ၢ်တၢ်ကီလၢယကဆၢတဲာ်ဘၣ်ဃး ယကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဧါ တဘၣ်ပာ်ဖျါဧါ, ခီဖျိလၢယ ဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢနီၢ်ကစၢ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.”  လၢတၢ်ကဟူးဂဲၤဖံးမၤခါဆူညါအ ဂီၢ်, နီၢ်ဃ--- လၢအမ့ၢ် ကညီဖိတဂၤလၢ အဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် အိၣ်ဟဲလၢကီးတရံးကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဒီးအခဲ အံၤအိၣ်ဝဲဖဲ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤ အကီၢ်ဆၢတတီၤန့ၣ်, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ, “ပဘၣ်သူကျိၤကျဲ ဒ်သိးဒီး ပှၤတဝၢဒီးလီၢ်ကဝီၤ ခိၣ်နၢ် တဖၣ် အတၢ်နာ်န့ၢ်ပှၤကအိၣ်ထီၣ်အဂီၢ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီ ပဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်တၢ်မၤလိအါအါဆူ လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်တ ဖၣ်အအိၣ် ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အန့ၣ်မးဒီး ဖဲပကတိၤန့ၢ်ခဲးတၢ်အခါန့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်ကအိးထီၣ်အသးဒီး တူၢ်လိာ်ပှၤ, ဒီးအဝဲသ့ၣ်တထံၣ် ပှၤဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အံၤ ဒ်ဒုၣ်ဒါအသိး, ဒီးဒ်ပှၤကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စူၣ်အဝဲသ့ၣ် အတၢ် ကမၣ်အသိးဘၣ်”

စ) တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်တၤတၢ်တဖၣ် ဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးပှၤတဝၢ

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ SAC သုးမၤပျံၤမၤဖုးဝဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူလိၤ လိၤ ခီဖျိတၢ်ပညိၣ်ထီဒါအဟံၣ်အဃီဒီး တၢ်အိၣ်ယၢၤတဖၣ်, ဃုာ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်အဒူၣ်ဖိထၢဖိအဟံၣ်အဃီတဖၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. ဒီၤဘ---, လၢအမ့ၢ် ပှၤဂဲာ်လိာ်လၢပိာ်မုၣ်ဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တဂၤလၢ ဘဘ---ဟီၣ်ကဝီၤ, ကစၢၢ်ဒိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်, လၢအ ပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးထီဒါ သုးမီၤစိရိၤဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤအခါတဂၤန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ, “စး ထီၣ်လၢ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၇သီ, ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်, ပပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး ထီဒါသုးမီၤစိရိၤ ဒီးပမၤတၢ်အံၤလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် အပူၤလီၤ. ဖဲလါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤအလၢာ်န့ၣ်, အဝဲသ့ၣ် (SAC သုး) ရၤလီၤတၢ်ကလုၢ်လၢကဖီၣ်န့ၢ်ယၤ ဖဲသယဲးခၠီ (ကစၢၢ်ဒိၣ်) ကီၢ်ဆၣ်အပူၤ မ့ၢ်လၢ ယဟူးဂဲၤဆူၣ်ဆူၣ်လၢတၢ်ကွဲန့ၢ် (ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်) လၢကနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်လၢ တၢ်တဒိက နၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲတၢ်ကလုၢ်အတၢ်ဂဲၤလိာ် (CDM) အပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. ယမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤကတိၤန့ၢ်ခဲးတၢ်လၢ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂီၢ်, ဒီးယကျဲးစၢးဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃး ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂ့ၢ်လီၤ. (...) ဖဲလါမးရှး ၁၁သီ, ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်, ပၢၤကီၢ်တဖု ဒီး (SAC) သုးဖိတဖၣ် ဟဲဆူယမိဟံၣ် ဒ်သိးကဖီၣ်န့ၢ်ယၤအဂီၢ်လီၤ.” ခီဖျိလၢ SAC သုးတထံၣ်န့ၢ်အီၤ ဒီးဖီၣ်အီၤတန့ၢ်ဘၣ်အဃိ, အဝဲသ့ၣ် ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ် အဘူးအတံၢ်ဒူၣ်ထၢအဟံၣ်ဖဲန့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ, “အခီၣ်ထံးန့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ် အူထီၣ်ကွံာ်ပှၤလၢအတီခိၣ်ရိၤမဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးတဖၣ် အဟံၣ်လၢဟီၣ်ကဝီၤအံၤအပူၤ ဃုာ်ဒီး NLD ခိၣ်နၢ်တဖၣ်အ ဟံၣ်ဃီလီၤ. ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် ၃သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ် ယဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်အကျးဆါတၢ် ဒီးယဖံယဖုအဟံၣ်လီၤ. (...) အဝဲသ့ၣ် မၤဟးဂီၤကွံာ် ယမိအဟံၣ်စ့ၢ်. (...) အဝဲသ့ၣ် အဲၣ်ဒိးဖီၣ်န့ၢ်ယၤဒိၣ်မး ခီဖျိလၢယတၢ်ဆၢထၢၣ်ဟူးဂဲၤလၢ ထံရူၢ်ကီၢ် သဲးအပူၤအဃိ သနာ်က့ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဖီၣ်ယၤတန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် ဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်ဝဲ ယဘူးယတံၢ်တဖၣ်အဟံၣ်အဃီန့ၣ်. အဝဲသ့ၣ်တၢ် မၤဒီးတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အပတီၢ်ဖုၣ်ဒိၣ်မး ဒီးအၢသီဒိၣ်မးလီၤ. (...) ဟံၣ်ခဲလၢာ်ခဲဆ့လၢ တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်အီၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲ ၁၅ ဖျၢၣ်ညါလီၤ.”

ပဒိၣ်အကၠိသရၣ်တဖၣ်ဒီး ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် လၢအနုာ်လီၤဆူ CDM အပူၤဖဲ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ် ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီး တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်တၤတၢ်တဖၣ် ခီဖျိလၢအကျိၣ်စ့ဟဲနုာ်အကျဲတအိၣ် လၢၤဘၣ်အဃိ, ဒီးအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဒိးသန့ၤအသးလၢ ပှၤသဝီဖိအိၣ်ဘူးအိၣ်တံၢ်တဖၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤပၣ် ဃုာ်ဒီး လီၢ်ကဝီၤကၠိသရၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အါဂၤ လၢအတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲအီၤလၢ ဒူသ ဝီပှၤတဝၢန့ၣ်လီၤ. ဒီၤဟ---, လၢအမ့ၢ် NLD ကရၢဖိတဂၤ လၢဖၣ်အၣ်ဝ့ၢ်ပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ, “ပဟူးဂဲၤကွဲန့ၢ် ပဒိၣ်ပှၤမၤတၢ် ဖိတဖၣ်လၢကနုာ်လီၤဆူ CDM အပူၤ- ‘လဲၤထီၣ်လၢၤရူ (တၢ်မၤ) တဂ့ၤ, ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢတၢ်မၤအပူၤ’. ကၠိသရၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟး ထီၣ်ကွံာ်လၢအလီၢ်အလၤကိးဂၤဒဲး, ကမျၢၢ်တဖၣ် တမၤလၢၤ ပဒိၣ်တၢ်မၤနီတမံၤလၢၤဘၣ်. (...) ယဖိဒိၣ်တဂၤ ကဲတ့ၢ်ကၠိသရၣ် ဒီး အဂၤတဂၤ ကဲပှၤမၤတၢ်ဖိလၢ လီတဲစိသနၢၣ်, ဒီးယပုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးအလီၢ်အလၤဖးထီ (လၢပဒိၣ်အဝဲၤကျိၤဝဲၤဒ့တ ဖၣ်အပူၤ), ဘၣ်ဆၣ်အဝဲသ့ၣ်ကိးဂၤဒဲး ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢအတၢ်မၤအပူၤလီၤ. အဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်ပှၤထူးပှၤ တီၤဘၣ်, အမိၢ်ပၢ်တဖၣ်ဒိးသန့ၤအသးလၢ (အဖိ) လါလဲအဖီခိၣ်လီၤ. အခဲအံၤ, အဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢတၢ်မၤလံအ ဃိ အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်တၤတၢ်အါမးလီၤ.”

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးလၢ တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်, ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ခးလီၤကဘီယူၤ, တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး, တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်အပှ့ၤကလံၤ ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ ပှၤဘၣ်ဂဲၤလိာ်လၢတၢ်အိၣ်မူ အဂီၢ်အဃိ, ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ကဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်အဂီၢ် တၢ်တၤတၢ်အိၣ်အါထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.

အါန့ၢ်အန့ၣ်, ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်လီၤဘှံးလီၤတီၤလၢ နီၢ်ခိနီၢ်သးဘၣ်ဃး တၢ်မၤပျံၤ မၤဖုး, တၢ်တၤတၢ်တဖၣ် ဒ်အအိၣ်ဖျါလၢလံာ်ပာ်ဖျါအံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢကရူၢ်တၢ်ကတိၤတၢၣ်ပီၣ်သကိးအပူၤ, ပှၤလၢအဒီသဒၢ ဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤ ပာ်ဖျါဝဲလၢ အမံဝဲတန့ၢ်ဘၣ်ခီဖျိလၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဃိ, ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒီး အ တံၤသကိးပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲတဖၣ်အဃိ, ဒီးအဂၤတဂၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဘၣ်ဃး အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီလၢ အ ဟံၣ်ဖိဃီဖိကဘၣ်တူၢ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ခီဖျိ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲနီၢ်သးတၢ်တူၢ်ဘၣ်တဖၣ်အိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

ဆ) တၢ်တၤတၢ်တဖၣ်လၢ ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အဂီၢ် (WHRDs)

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ် ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ, ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဘၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုး ပၢၤကီၢ်သုးတဖၣ် လၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးအဆၢကတီၢ်, ဒီး တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးဘၣ်ဃးသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး ဖဲတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ် မ့တမ့ၢ် တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါ အိၣ်ဝဲလၢ, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်စ့ၢ်ကီးဒီး တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်, လီၤဆီဒၣ်ဖဲ ပှၤလၢအဘျးစဲဒီး တၢ်တဒိကနၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲတၢ်ကလုၢ်အတၢ်ဂဲၤလိာ်တဖၣ်န့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ဝံတၢ်ယိး ခံဆး ခီဖျိလၢအမ့ၢ်ပှၤ ကွၢ်ထွဲတၢ် ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤလုၢ်အီၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိအခိၣ်သ့ၣ်တဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ.

ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးထီဒါ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ အခါန့ၣ်, ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲး ယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီဘၣ်ဃး တၢ်ကမၤအၢမၤသီအီၤဒ်လဲၣ် ဖဲပၢၤကီၢ်တဖၣ်မ့ၢ်ဟဲဆူအအိၣ် ဒီးမ့ၢ် ဖီၣ်န့ၢ် ဘၣ်ဖုးအီၤအခါန့ၣ်လီၤ. နီၢ်အက---, လၢအမ့ၢ်ကညီပိာ်မုၣ် လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤ လၢအအိၣ်ဖဲ ကီၢ်ကၠီၣ် တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤအကီၢ်ဆၢန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ယနၢ်ဟူလၢ အါတက့ၢ် ပှၤပိာ်မုၣ်တဖၣ်တနုာ်လီၤလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး ဘၣ် မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ယိၣ်ဝဲလၢ တၢ်မ့ၢ်ဖီၣ်ချုးန့ၢ်ဘၣ်ဖုးအဝဲသ့ၣ်ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးအခါန့ၣ် အကကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ဘၣ်သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး ဒီးတၢ်မၤပယွဲအဂၤတဖၣ် (လၢတၢ် ဖီၣ်ဒုးဃာ်အပူၤ) အဃိလီၤ.  ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ် ဘၣ်သး အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပှၤပိာ်မုၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ကဟုကယာ်အါဒိၣ်မး. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤပိာ်မုၣ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပိာ်မုၣ် လၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ်, ကျဲးစၢးပလီၢ်အသးဒ်သိးတၢ်သုတဖီၣ်န့ၢ်အီၤတဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ. ဖဲတၢ်မ့ၢ်ဖီၣ်န့ၢ် ပိာ် မုၣ်လၢ အပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးတဖၣ်န့ၣ် SAC သုး မ့ၢ်သ့ၣ်ညါချုးန့ၢ်ဝဲလၢ အမၤတၢ်ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တၢ်ဂဲၤ လိာ်အဂီၢ်ဒု, အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဝဲလၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဖးဒိၣ်အပူၤလီၤ. တၢ်ကမၤအဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ယဆိကမိၣ်မၣ် တဘူၣ်ဘၤ.”

စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်, ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ပလီၢ်ပဒီအသးအါမး လၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ် ဒီးဘၣ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဃုာ်ဒီး ပှၤပိာ်ခွါတဖၣ်ဒ်သိးကဟးဆှဲးဝဲ ပယီၤသုးအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးလၢ တၢ် သမံသမိးအတြဲၤအပူၤ, ဒီးလၢကဟးဆှဲးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအဂၤလၢအအိၣ်ထီၣ်သ့ ဖဲအမ့လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤလၢဟီၣ်ကဝီၤ ပူၤထဲ တဂၤန့ၣ်လီၤ. စီၤအဧ---, လၢအမ့ၢ် ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ် လီၢ်ကဝီၤ ပှၤဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤ တဲဖျါဝဲလၢ “ပှၤပိာ်မုၣ် (လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်) လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤတသဘျ့ဒ်သိးဒီး ပှၤပိာ်ခွါဘၣ်. (...) တၢ်ဂ့ၢ်အဂၤတခါန့ၣ် ဘၣ်ထွဲ ဒီးကသံၣ်မူၤဘှီးန့ၣ်လီၤ. တဘျီတခီၣ်န့ၣ်, ပှၤ (လၢအသူကသံၣ်မူၤဘှီး) တဖၣ် မၤကီမၤခဲပှၤပိာ်မုၣ်လၢအလ့ၢ်လိၤဒီး မီထိၣ် ဆဲကၢၢ် ထဲတဂၤသ့ဝဲ. (...) ပှၤတဖၣ်န့ၣ် (လၢအသူကသံၣ်မူၤဘှီး) သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ပှၤပိာ်ခွါန့ၣ်မၤဆၢအီၤသ့ ခီဖျိလၢပိာ်ခွါအါတ က့ၢ်အိၣ်ဒီးဂံၢ်ဘါဆူၣ်န့ၢ်ဒံးပှၤပိာ်မုၣ်တဖၣ်.  မ့မ့ၢ်ပှၤပိာ်မုၣ်န့ၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါန့ၢ် ပိာ်ခွါဒံး.”  ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ် ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟးဃုာ်ဒီး အတံၤသကိးပိာ်ခွါတဖၣ်ဒၣ်လဲာ်လံန့ၣ် ဘၣ်ယိၣ်ဒံးဝဲလၢ ကဘၣ်တၢ်ကပညိၣ်မၤအၢအီၤ လၢသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအဖီခိၣ် ဖဲတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအခါန့ၣ်လီၤ. 

ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးဘၣ်ဃး ပှၤတဝၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်မုၣ်ခွါအဖီခိၣ်န့ၣ် လီၤ. နီၢ်အက--- ဒီးစီၤအမ---, လၢအမ့ၢ် ကညီလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ခံဂၤ, အခဲအံၤအိၣ်ဝဲဖဲ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤ အကီၢ်ဆၢတတီၤ, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဖဲပိာ်မုၣ်တဖၣ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဆူ ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤတဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ကူသိးတၢ်ဘံၣ်ဘံၣ် ဘၢဘၢဒီး တၢ်တမၢအဝဲသ့ဖူအမဲာ်ဘၣ်, ဒ်သိးဒီး SAC သုး သုတသ့ၣ်ညါန့ၢ်အဝဲသ့ၣ် လၢအမ့ၢ်ပှၤလီၢ်ကဝီၤ အဂၤတဖၣ်တဂ့ၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကွၢ်တလီၤအီၤအိၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲ ခီဖျိအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢပိာ်ခွါတဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်အန---, လၢအမ့ၢ်ပိာ်မုၣ်လၢ အဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤ ဖဲ ဆဟ---ကီၢ်ဆၣ်, ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ပိာ်မုၣ်လၢအအိၣ်မူပိာ်ထွဲ (ဒ်ပှၤ တဝၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်လၢမုၣ်ခွါအဖီခိၣ်တဖၣ်) န့ၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်စှၤ. မ့မ့ၢ်ပိာ်မုၣ်လၢ အအိသံးဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ထွဲဘူးဘူး တံၢ်တံၢ်ဒီးပှၤကိးဂၤဒဲးန့ၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါလၢအဂီၢ်.”  ပိာ်မုၣ်ဒီး ပိာ်ခွါလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် ဝဲလၢ တၢ်လူၤပိာ်မၤထွဲမုၣ်ခွါတၢ်ပာ်ပနီၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ကျဲတဘိလၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ (လၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ် တၢ်ပာ်ခူသူၣ်တၢ်ဂ့ၢ် တၢ်ကျိၤ အလၢအပှဲၤ) န့ၣ်လီၤ.

ပိာ်မုၣ်လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်တၤတၢ်အါမံၤ ဖဲအဝဲသ့ၣ်နုာ် လီၤက့ၤ CDM ဒီးတဒိးန့ၢ်ဘၣ်က့ၤလၢၤ အတၢ်မၤအဘူးလဲတဖၣ်အဃိ, ခီဖျိလၢ ပိာ်မုၣ်လၢအမၤတၢ်ဒ် ကၠိသရၣ် ဒီးဆူၣ်ချ့ပှၤ မၤတၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ်အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤလုၢ်အီၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိအခိၣ်သ့ၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ကၠိသရၣ်မုၣ်တဂၤလၢအမံၤမ့ၢ် မအဝ--- (သးနံၣ် ၂၅နံၣ်န့ၣ်), ကဲထီၣ်ဝဲခိၣ်နၢ်တဂၤလၢ တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး ဖဲဝ့ၢ်ဖၣ်အၣ်အပူၤ ဖဲ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ် ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ဖဲယအိၣ်လၢဝ့ၢ်ဖၣ်အၣ်အခါန့ၣ်, ယဘၣ်ကိၢ်ဘၣ်ဂီၤတၢ် လၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ် ဒီးဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်မးလၢ (SAC) သုးကဖီၣ်န့ၢ်ယၤလၢယဟံၣ်ပူၤ ဒီးမၢဆူၣ်ယၤလၢကလဲၤဆူကၠိ (လၢက သိၣ်လိတၢ်), ဒီးတြီယၤလၢယကနုာ်လီၤ CDM အဂီၢ်ညါ. ယဟံၣ်ဖိဃီဖိဒိးသန့ၤအသးလၢ ယလါလဲအဃိ ဖဲယကျိၣ်စ့တၢ် ဟဲနုာ်တအိၣ်လၢၤဘၣ်အခါ (ဖဲအနုာ်လီၤ CDM ဝံၤအလီၢ်ခံ) တၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိယတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူလီၤ.”

ခီဖျိလၢတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ, ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢအမၤတၢ်ဒီး ကညီထံလီၢ် ကီၢ်ပူၤ ပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကကိးန့ၢ်ပိာ်မုၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢ ကဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအကီခဲဒိၣ်မးလီၤ.

၄. တၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖးဘၣ်ဃးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီး တၢ်ဘျၢသနူ - ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ် (ဒီးပှၤလၢအဒီသဒၢတၢ်တဖၣ်) လိၣ်ဘၣ် တၢ်ကဟုကယာ်

လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤ မၤနီၣ်မၤဃါဝဲဘၣ်ဃး ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) အတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးထီဒါ ပှၤ လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် (HRDs) ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢလီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ စးထီၣ် လၢ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအခါလံၤလံၤ, ဒီးကျဲးစၢးမၤနၢၤမၤပဲာ်ဝဲ ကမျၢၢ်တဖၣ်လၢအထီဒါ သုးအတၢ် ဘျၢတဖၣ်, ပာ်ဘံၣ်ပာ်ဘၢဝဲ တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢတၢ်မၤအီၤဖဲလီၢ်ကဝီၤအပူၤ, ဒီးမၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်ဝဲ တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးဒီး တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC သူဝဲကျိၤကျဲလၢကထီဒါဝဲ ပှၤလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤ ဆါပယွဲ, တၢ်မၤလီၤမၢ်န့ၢ်ဆူၣ်, တၢ်မၤသံလၢတဖိးသဲစး, တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဒီးဖီၣ်ဒုးဃာ်နါစိၤ, တၢ်ဒွဲၣ်အူဟံၣ်ဃီ, တၢ်သမံသမိးအတြဲၤ, တၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအဆၢကတီၢ်, တၢ်ကွၢ်ဟုၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢကွဲၤထံၣ်ဟူသနူ ဒီးတၢ်မၤထီၣ်တဲာ်ကွံာ် အ့ထၢၣ် နဲးတၢ်ဆဲးကျိးအကျိၤကျဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီဒါဒ်အံၤတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဒီး ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးအပှၤတဝၢဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပျၢ်ပူၤတၢ်ကမၣ်အိၣ်ဝဲလၢ တၢ်မၤအၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဖီခိၣ် ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တဖၣ်တဘၣ်တၢ်ပတံထီၣ်အီၤဒီးဃိထံသမံသမိးအီၤဘၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်တီတၢ်တြၢ်သနူလၢအသဘျ့တအိၣ်ဘၣ်, ခွဲးယာ်လၢတၢ် ကျဲၤဘၢကျဲၤကွီၢ် တီတီလိၤလိၤတအိၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်မၤအၢဆၢက့ၤကအိၣ်ထီၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိကမီၤဝံၤအလီၢ်ခံ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးကဲထီၣ်ဝဲတၢ်လီၢ်အရ့ဒိၣ်တခါလၢ ပှၤဒီ သဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်ကဒုလီၢ်အဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်, ဖဲလၢ ပှၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သးဒီး ပှၤနုာ်လီၤ CDM တဖၣ် ဟဲနုာ်ဝဲဆူ ခိခိၣ်ပှၤတဝၢလၢကညီကီၢ်စဲၣ်တဖၣ်အပူၤ လၢအအိၣ်လၢ ကလုာ်ဒူၣ်ဖီၣ်စုကဝဲၤကရၢအတၢ်ကဟုကယာ် အဖီလာ် အခါ, ဒီးခီဖျိလၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိ, ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ် အခဲအံၤ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အါထီၣ် ဘၣ်ဃးတၢ်မၤပယွဲထီရီၤ ဒ်အမ့ၢ် သုးကဘီယူၤခးလီၤတၢ်, တၢ်ခးလီၤကျိဖးဒိၣ် ဒီး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. SAC သုးဆီလီၤအါထီၣ်ဝဲ တၢ်သမံသမိးအတြဲၤတဖၣ် အိၣ်ဒီးအတၢ်ပညိၣ်လၢ ကဃုသ့ၣ်ညါ, သမံသမိးတၢ်, ဖီၣ်နါစိၤတၢ်, မၤပျံၤမၤဖုးဒီး မၤဆါပယွဲတၢ်အဂီၢ်အဃိ, ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ် ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢတၢ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်အပူၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢ SAC သုးပၢတၢ်ဟီၣ်ကဝီၤ, ဒီးတၢ်ပၢသ ဃဲၤဟီၣ်ကဝီၤလၢ ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးဒီးတၢ်တၤတၢ်အါမံၤလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တ့ၢ်လံအီၤတဖၣ်အဃိ, ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢအရ့ဒိၣ်အံၤ လီၤကဒုက့ၤဝဲဒီးကီခဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဒ် KHRG တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအိၣ်ဝဲအသိး ကမျၢၢ်တၢ် ဂဲၤလိာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်စှၤလီၤဝဲ, ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဘၣ်သး လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ စးထီၣ်လၢ ၂၀၂၁ နံၣ်, ဒီးတၢ်ပာ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်တြီဃာ်အီၤလၢကမၤဝဲ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ် ဟူးတၢ်ဂဲၤအရ့ဒိၣ်နီၢ်နီၢ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး, တၢ်မၤတၢ်တၢၣ်ပီၣ်သကိးဘၣ်ဃးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ် အဂ့ၢ်, တၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်မၤဂ့ၤမၤစၢၤ, ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်မၤစၢၤအရ့ဒိၣ်နီၢ်နီၢ်တဖၣ် ခီဖျိလၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဝဲဘၣ် ဃး SAC သုး အတၢ်ထီၣ်ဒုး ဒီးစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢအကဲထီၣ်သးကိၢ်ကိၢ်လၢၤလၢၤတဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်သး ဃံးဒိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤတဖၣ်အဂီၢ် ခီဖျိလၢ တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ် တကးအတၢ်မၤဘၣ်ဒိက့ၤတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢအကဲထီၣ်သးသကုၤဆးဒး, တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ တၢ်တၤတၢ်တဖၣ်, တၢ်ကွၢ်တလီၤလၢ မုၣ်ခွါအဖီခိၣ်, ဒီးတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဘၣ်ဃး နီၢ်ခိဒီးနီၢ်သးတဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

တၢ်တၤတၢ်တဖၣ်အံၤအိၣ်ဝဲဘၣ်ဆၣ်, ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ် အတၢ်သးစွံကတုၤအိၣ်ဖျါဝဲရှဲရှဲလီၤ. ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ် မၤနီၣ်မၤဃါဒံးတၢ်ဂ့ၢ်, ပာ်ဖျါထီၣ်ဒံးဝဲ, ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ် နီၤဒီး ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်ဃး SAC တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အဂ့ၢ် ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်တြီမၤတံာ် တာ်ဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤကိၤလၢ ကပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢတၢ်သဘျ့ပူၤအဂီၢ်အခါ, ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဂၤတဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်သူအ့ထၢၣ်နဲးကျိၤကျဲ လၢတၢ်ဂဲၤလိာ်အဂီၢ် (online activism) ဒီးခၢၣ်စးကရၢအတၢ်မၤသကိးဒီး တၢ်ဒီသဒၢကျိၤကျဲ တၢ်သ့ တၢ်ဘၣ်ခူသူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤအဂၤတဖၣ် ကျဲးစၢးဝဲဆူၣ်ဆူၣ်လၢ ကမၤလၢပှဲၤက့ၤ ပှၤတဝၢဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံတဖၣ်အတၢ်ခွဲး တၢ်ယာ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခွဲးယာ် လၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်ဘုၣ်တဖၣ်အကဆူးကတ့ၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အုၣ်သးလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဖဲလံာ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲလၢ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ ကညီကီၢ် စဲၣ်ပူၤတဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိး, တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်သကိးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တဖၣ်, ဃုာ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ဒိပိာ်ထွဲထီၣ်အခံတဖၣ် လၢကဒီသဒၢဝဲ ခွဲးယာ်သဘျ့ခဲလၢာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး, တၢ်ဆီတခူထီၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် လၢကတူၢ် လိာ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲ ဂံၢ်ခီၣ်ထံးပှၤတဝၢတဖၣ်အတၢ်ဂဲၤလိာ် လၢတၢ်ခီၣ်ဆၢက့ၤအဂီၢ်ဒီး ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ် လၢကီၢ်ပ ယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဘၣ်ဃး ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်န့ၣ် တူၢ်လိာ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲ ပှၤလၢအဒီသဒၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် တဖၣ်အမူဒါဒ်အမ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မးတခါလၢ အမၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢပှၤတဝၢအါမးအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤပာ် လီၤန့ၣ်ဝဲ တၢ်ဘျၢတဖၣ် လၢထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်အဂီၢ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကကဟုကယာ် ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အံၤ ဒီးမၤလီၢ်တံၢ်ဒ်သိး အဝဲသ့ၣ်ကဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ် ပှဲၤဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဒီး တုၤလီၤတီၤလီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး တၢ် ဘျၢလၢအဟ့ၣ်တၢ်ဒီသဒၢ, ဒီးတၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီလၢ တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ထီဒါ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ် တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢကီၢ်ပယီၤတၢ်ကဲထီၣ်သးအပူၤန့ၣ်, တမ့ၢ်ထဲလၢ SAC သုးအံၤ လီၤတိၢ်လၢတၢ်ရဲၣ်ကျဲၤမၤစၢၤန့ၢ် ခိၣ် ဃၢၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလၢ ပှၤဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်ကဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်အဂီၢ်ဘၣ်, မ့မ့ၢ်တခီအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤ မၤအၢပယွဲတၢ်သကုၤဆးဒးဒီး မၤပယွဲထီဒါပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်လၢ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤ သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဒီသဒၢအီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီသကွီၣ် (IHRL), ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤဆါပယွဲ (တၢ်ဘျၢ-၅, UDHR), တၢ်မၤသံလၢတဖိးသဲစး (တၢ်ဘျၢ-၃, UDHR), တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ဒီးတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်နါစိၤပှၤ (တၢ်ဘျၢ-၉, UDHR), တၢ်ဖီၣ်ဃံးတၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤသဘျ့ခွဲးယာ်လၢတဖိးသဲစး (တၢ်ဘျၢ-၁၃, UDHR), တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး ဒီးတၢ်ကရၢကရိသး လၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အပူၤ (တၢ်ဘျၢ-၂၀, UDHR), တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်လၢတၢ်သဘျ့အပူၤ (တၢ်ဘျၢ-၁၉, UDHR) သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီး စုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်, SAC သုးမၤဒံးဝဲ တၢ်ထီဒုၣ်ဒါလိၤလိၤလၢပှၤ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်, တၢ်မၤပယွဲတၢ်ဘျၢလၢတၢ်ပနီၣ်လီၤဆီအီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လုလၢ်ထူသနူပှၤဂ့ၢ်ဝီသဲစးအပူၤ (customary international humanitarian law), ဒီးတၢ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်မၤကမၣ်ဒုးယာ်ကွီၢ်မ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထီဒုၣ်ဒါ ပှၤ သဝီဖိလၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဒီး ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ အကျဲးစၢးမၢၤလီၤတံၢ် ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ခိၣ်သ့ၣ် လၢပှၤတဝၢအပူၤတဖၣ်, ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနၢၣ်, ဖဲလၢစုကဝဲၤတၢ်သ ဘံၣ်သဘုၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ်သးအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ပျၢ်ပူၤတၢ်ကမၣ်ခဲလၢာ်အိၣ်ဝဲလၢတၢ်မၤပယွဲဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်, ဒီး SAC သုးအိၣ်ပှိၤပာ်တီပာ်လိၤအီၤခီဖျိ တၢ်ဘှီဘၣ် က့ၤ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤသဲစးတကွီၣ် ဒီး တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တြီတံာ်ဃာ်အသး လၢထံလီၢ် ကီၢ်ပူၤပှၤတဝၢ ကမၤဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးက့ၤတၢ်အိၣ်သးအဂီၢ် ခီဖျိလၢ ခွဲးယာ်လၢတၢ်ကျဲၤဘၢကျဲၤကွီၢ်တီတီလိၤလိၤတအိၣ်ဘၣ်, တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပီတ့ကျိၤကျဲသဘျ့တအိၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်မၤအၢဆၢကဒါက့ၤတဖၣ်အိၣ်အါဝဲဒိၣ်မးအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်အပူၤ, ပှၤလၢအအိၣ်လၢ (IHRL) သဲစးတကွီၣ်အဖီလာ်တဖၣ်န့ၣ် အလီၢ်တအိၣ်လၢကဘှီဘၣ်သဲစး တဖၣ်အံၤ ဘၣ်, ဒီးတကြၢးလၢအမၤဝဲစ့ၢ်ကီးဘၣ်, ဒီးတၢ်မၤအံၤမ့ၢ်ဒၣ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ် ကျဲကူၣ်တရံးတဘိ လၢ SAC ကဆီၣ်တံၢ် မၤနၢၤဝဲ ကမျၢၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိလၢ ကီၢ်ပယီၤအပူၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဘၣ်ဃး ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲး ယာ်တဖၣ် အၢၣ်လီၤပာ်ပနီၣ်ဝဲလၢ ‘ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မၤသကိးမူဒါအံၤအရ့ဒိၣ်မး, ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤဝဲ ပှၤတဂၤစုာ်စုာ်, ကရူၢ်က ရၢတဖၣ် ဒီးတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ကရၢကရိတဖၣ် အတၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးလၢလုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်ဂဲၤလိာ်တုၤတီၤလီၤလၢ ကတြူၤသံ မၤလီၤမၢ်ကွံာ် တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တဖၣ်ခဲလၢာ်အံၤ’ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွၢ်ထံဆိကမိၣ်ဘၣ်ဃး (၁) SAC သုးအတၢ်မၤပယွဲပှၤ ဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ထီဒါ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ, (၂) တၢ်ပျၢ်ပူၤတၢ်ကမၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးကျိၤကျဲသနူလီၤတံၢ်လီၤဆဲး, (၃) တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမၤဘၣ်ဒိက့ၤ ပှၤခဲလၢာ်အခွဲးယာ်ကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အဂီၢ်, အရ့ ဒိၣ်နီၢ်မး လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် ပှၤတဝၢကဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီလၢအဆိအချ့တဘျီဃီန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဆူ ပှၤဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်

ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ လီၢ်ကဝီၤပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဃ့တၢ်မၤစၢၤလၢ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤတဝၢလၢကဒီသဒၢဒီး ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဝဲသ့ၣ်လၢ ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) အတၢ်မၤအၢထီဒါ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ် စီၤရ---, ကညီဖိလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤ အခဲအံၤအိၣ်ဝဲလၢ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤအကီၢ်ဆၢ ပာ်ဖျါဝဲအသိး, “ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ကိးဂၤဒဲးန့ၣ် ကြၢးဝဲဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်, တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီး တၢ်က ဟုကယာ်လီၤ. ပှၤဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးတဖၣ်ကြၢးပာ်သူၣ်ပာ်သးအါထီၣ် လၢကဆီၣ်ထွဲဒီးဒီသဒၢက့ၤ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ် ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အံၤလီၤ.” ဒ်န့ၣ်အသိး နီၢ်ဃ---, လၢအမ့ၢ်ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤ ကညီဖိလၢအဒီသဒၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဂၤ အခဲအံၤအိၣ်ဝဲလၢ ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤအကီၢ်ဆၢန့ၣ် တဲဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ “ယမ့ဘၣ်ဃ့န့ၣ်, ယအဲၣ်ဒိးဃ့ထဲလၢ တၢ်ကဆၢ ထၢၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤ, ဆီၣ်ထွဲပှၤလၢကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤလၢပတၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲအဂီၢ်, ဆီၣ်ထွဲပှၤခီဖျိတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိအါထီၣ်ဘၣ် ဃးဒီး တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ် ပတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဒီးတၢ်ဒီသဒၢလၢနီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤမ့ၢ်ဂ့ၤ လၢလီတဲစိကွဲၤထံၣ်ဟူမ့ၢ်ဂ့ၤ သ့လီၤ. ယတူၢ်ဘၣ်လၢ ယလိၣ်ဘၣ် တၢ်မၤစၢၤလၢ နီၢ်သးတကပၤစ့ၢ်”. အါန့ၢ်အန့ၣ်, လီၢ်ကဝီၤ ပှၤဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်န့ၣ် ဃ့ဝဲလၢ ဟီၣ် ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် ပှၤဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးတဖၣ် ကတြီဃာ်စုကဝဲၤပနံာ်တၢ်ကၤလၢထံကီၢ်ပဒိၣ်အဖီခိၣ်, ဒီးတၢ်ပတုာ်ကွံာ်မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်လၢ ကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အဖီခိၣ် ဒ်သိးဒီးတၢ်ကမၤပတုာ်ကွံာ် တၢ်မၤပယွဲပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တဖၣ်လၢ ပှၤခဲလၢာ်ဘၣ်တူၢ်ဝဲတဖၣ်အံၤ န့ၣ်လီၤ.

ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢလီၢ်ကဝီၤပူၤတဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တၢ်အိၣ်သးလၢအလီၤပျံၤလီၤဖုး လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤအံၤ, ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ်လၢအပှဲၤဒီး သးသမူတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဃိ, KHRG ကိးသထြီ ထီၣ်ဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပှၤဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးတဖၣ်, ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ကရၢသဘျ့တဖၣ်, ဒီးပဒိၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤဒီးထံဂုာ်ကီၢ်ဂၤတဖၣ်ခဲ လၢာ် ဒ်သိးဒီးအဝဲသ့ၣ်-

• ကမၤဆူၣ်ထီၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် အတၢ်ပလီၢ်သူၣ်ပလီၢ်သးဘၣ်ဃး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်တဖၣ် လၢပှၤဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤ
• ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ ကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤတဖၣ် ခီဖျိ တၢ်မၤဆူၣ်ထီၣ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲအဝဲသ့ၣ် အတၢ်မၤကျိၤကျဲသနူတဖၣ်လၢတၢ်ဒီသဒၢအဂီၢ်
• ရဲၣ်ကျဲၤန့ၢ်တၢ်မၤလိဘၣ်ဃး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဘၣ်ဃး နီၢ်သးဒီးနီၢ်ခိ ဒ်သိးဒီး ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ် အံၤ ကသ့ဒီသဒၢလီၤအနီၢ်ကစၢ်သးဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးပူၤအခါ
• ဟူးဂဲၤလၢတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲသနၢၣ်, ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးသနၢၣ်ဒီး တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အကျိၤကျဲတဖၣ် ဒ်သိးက ကဟုကယာ် ပှၤလၢ အဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အဂီၢ်, ဒီးမၤလီၤတံၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤကသ့ဒံးဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်လၢဟီၣ်ကဝီၤအပူၤ
• ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲတဖၣ်လၢ ပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်လၢ ကညီကီၢ်စဲၣ်ပူၤအဂီၢ်, ဃုာ်ဒီးအဝဲသ့ၣ် အ ဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်, ဘၣ်ဃးဒီးနီၢ်သးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးကျိၣ်စ့တၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်, ဒီးမၤသကိးတၢ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤ ဂံၢ်ခီၣ် ထံး/ပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်လၢ အမၤတၢ်ဒီးပှၤလၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်အံၤ ဒ်သိးဒီးတၢ်မၤစၢၤအဝဲ သ့ၣ်ကသ့ဝဲ ဖဲလၢ တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်, တၢ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး မ့တမ့ၢ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအဆၢကတီၢ်
• သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ် တၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အၢအၢသီသီလၢ ကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အခိၣ်နၢ်တဖၣ်မၤတ့ၢ်ဝဲဒီး ဟးဆှဲးလၢကဟ့ၣ် တၢ်သးလီၤပလိာ်ဒီး တၢ်ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤ SAC သုးလၢသဲစးအပူၤ. တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး တၢ်ပတုာ်ဟ့ၣ်တၢ်သးလီၤပလိာ် ဃုာ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်, တၢ်ဟ့ၣ်အခွဲးလၢကပာ်ပနီၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢအဖိးဒီးတၢ်ဘျၢ, ဒီးတၢ်ကွဲမုာ်အဝဲသ့ၣ်လၢပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဲသကိးဒီး တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်ခဲလၢာ် (ခီဖျိဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပီတ့အကျိၤအကျဲ ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ကျိၤကျဲလၢအအိၣ်ပာ် စၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ) ဒ်သိးတၢ်ကမၢ ကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အံၤ တူၢ်မူတူၢ်ဒါလၢအတၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အၢအၢသီသီထီဒါ ပှၤ လၢအဒီသဒၢဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်တဖၣ်, ဒီးအတၢ်မၤထီဒါပှၤကညီကလုာ်တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.