တၢ်ကတိၤလၢညါ

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဒီးစုက၀ဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီလၢအတပိၢ်ဖးဒံးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒံး၀ဲဂီၢ်မုၢ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဒုးကဲထီၣ် တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးဒီးတၢ်မၤတံာ်တာ်လၢသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူလၢ အတအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအလီၢ် တကးဒံးဘၣ်တၢ်၀ဲအံၤမ့ၢ်တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်အဒိၣ်ကတၢၢ်တခါလၢ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲ ဒီးထံ လီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဃ့ၢ်မှံၤဟးဖျိးသ့ၣ်တဖၣ်ကက့ၤကဒါက့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်ကီၢ်ပယီၤဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ကစီၣ်ကရၢ[1]ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲအသိး အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် လီၢ်က၀ီၤကီၢ်ဆၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ပာ်ပနီၣ်၀ဲသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးမ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ်စုက၀ဲၤတၢ်ဒုးပီးလီလၢတပိၢ်ဖးဒံးသ့ၣ်တ အိၣ်လီၤတဲာ်လၢအပူၤကွံာ်အနံၣ်လၢအဆံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, ပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်မၤဟးဂီၤဟီၣ် လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်တမၤဆှဲထုးထီၣ်ကွံာ် ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. KHRG တၢ်မၤနီၣ်မၤ ဃါဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲ စးထီၣ်လၢ လါအီကူး, ၂၀၁၅နံၣ် တုၤလၢလါယနူၤအါရံၤ, ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် ပှၤကမျၢၢ်အစှၤကတၢၢ်ယဲၢ်ဂၤ, သံ ဒီးဘၣ်ဒိ၀ဲ၃၉ဂၤခီဖျိဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအဃိန့ၣ်လီၤ.

ကီၢ်ပယီၤမ့ၢ်ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢအတပၣ်ဃုာ်လၢ တၢ်ဆဲးလီၤတၢ်တြီဃာ်တၢ်သူဆိးကါမ့ၣ်ပိၢ်လံာ်ဃံးဃာ်ကရၢဒီး တမ့ၢ်စ့ၢ် ကီးထံကီၢ်လၢအၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်တၢ်ပတုာ်သူ သုးတၢ်စုက၀ဲၤပီးလီရိဖှိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤအံၤ ထံကီၢ် ၁၂ဘ့ၣ်အကျါ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကရၢဟူးဂဲၤတၢ်တြီဃာ်တၢ်သူဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် (ICBL) ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢအမ့ၢ်ထံကီၢ်လၢအထုး ထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဒီးမ့ၢ်ထံကီၢ်ထဲတဘ့ၣ်လၢ အသုးမုၢ်ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်သူဒံး၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တပယူာ်ဃီန့ၣ်လီၤ. ICBL ပာ် ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ ကီၢ်ပယီၤသုး[2] ဒီးသုးဖီၣ်စုက၀ဲၤကရၢအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် သူ၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢအတဖိးသဲစးဒီးတၢ်တြီ အီၤသ့ၣ်တဖၣ်စးထီၣ်လၢ ၁၉၉၉[3]နံၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခးလံာ်ဃံးဃာ်(NCA)[4]တၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်အဆၢ ဒိၣ်၅(a) ဒီး၈(A)ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ တၢ်တြီဃာ်တၢ်တဘၣ်သူဟီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်နာ်သက့ KHRG တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဖီခိၣ်ဒုး နဲၣ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး၀ဲလၢ ကညီတၢ်ထူၣ်ဖျဲးသုးမုၢ်ဒိၣ်(KNLA)[5] ဒီးကီၢ်ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဒိးလီၤဒံး၀ဲမ့ၣ်ပိၢ်လၢအသီသ့ၣ်တ ဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ကညီဂ့ၢ်၀ီခွဲးယာ်ကရူၢ်(KHRG) မၤနီၣ်မၤဃါ၀ဲ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဒီးစုက၀ဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီ လၢအတပိၢ်ဖးဒံး တဖၣ်ကဲထီၣ်သးအစှၤကတၢၢ်၇ဘျီ ဒီးပှၤကမျၢၢ်ဖိသံတဂၤ ဖဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး စးထီၣ်လၢ လါယနူၤအါရံၤ, ၂၀၂၀ နံၣ်တုၤလၢလါယနူၤအါရံၤ, ၂၀၂၁နံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.

က. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သး

KHRG တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဖီခိၣ် ပှၤကမျၢၢ်လၢအဘၣ်ဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်၅ဘျီ လၢအကဲထီၣ်သးစးထီၣ်လၢလါယနူၤအါ ရံၤ, ၂၀၂၀နံၣ် တုၤလၢ လါယနူၤအါရံၤ, ၂၀၂၁နံၣ် ဖဲမုၢ်ြတီၢ် (ဖၣ်ပူၣ်), ဖၣ်အၣ်, ဒူသထူၣ်, ဒီးချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤအဃိ ကမျၢၢ်သံတဂၤဒီးဘၣ်ဒိ၀ဲလွံၢ်ဂၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ယီၢ်ဘၣ်၀ဲ မ့ၣ်ပိၢ်ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်လဲၤဃုဖံးအီၣ်မၤအီၣ်တၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကဲထီၣ်သး၄ခါအံၤဘၣ်ထွဲဒီး KNLA သုးဖိတဖၣ်ဒိးလီၤ၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် လၢတၢ်ခီၣ်ဆၢက့ၤကီၢ်ပယီၤသုးအတၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤအါထီၣ်အဃိ ဒီးတဘျီတခီၣ်သူ၀ဲလၢ တၢ်ဒီသဒၢကမျၢၢ်ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်န့ၣ် လီၤ. လီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်မ့ၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအီၤလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လီၢ်ခဲအံၤခဲအံၤဘၣ်ဆၣ်သနာ် က့ ခီဖျိလၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ဃံးတၢ်စ့ၤအဃိ လၢအ၀ဲသ့ၣ်အဂီၢ်သးသ မူတၢ်လီၤဘၣ်အိၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်ဃုထၢလၢအဂၤတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်ကျိချံမျိာ်သၣ်ဒီးစုက ၀ဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီအိၣ်အါန့ၢ် KNLA သုးမုၢ်ဒိၣ်အဃိ လီၤဂာ်လၢ KNLA ကဒိးလီၤအါထီၣ်ဒံးမ့ၣ်ပိၢ်ခါဆူညါလၢကဒီသဒၢအ ၀ဲသ့ၣ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲတကီၢ်ခါတၢ်အိၣ်သး စးထီၣ်လၢစုက၀ဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအါထီၣ်၀ဲဖဲ သုးဟံးဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ[6]၀ံၤလီၢ်ခံ ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ, ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးလၢအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ် အါမံၤအဃိ တမၤနီၣ်မၤဃါဒီးဒုးသ့ညါဒၣ်လဲာ်ကမျၢၢ်ဖိလၢ မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်တၢ်လီၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်အဃိ KNLAတၢ်ဟူးတၢ် ဂဲၤအံၤ ကဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤလၢကမျၢၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ခီဖျိလၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၢ်ပိၢ်လၢ ပထံၣ်အီၤတသ့ဒီးလီၤ ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤ.

ပမ့ၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤလၢ တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဖီခိၣ် ခီဖျိလၢ ကတီၢ်ယံာ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတအိၣ် လၢပှဲၤအဃိ မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်အကါဒိၣ်တခါလၢတၢ်ကြၢသ့ၣ်ညါအီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သး၀ံၤအလီၢ်ခံ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ် တဖၣ် ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ ကရၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်ဘၣ်ဆၣ် တၢ်မၤစၢၤ သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ထဲကသံၣ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်လၢတၢ်ကမၤစၢၤဆီၣ်ထွဲက့ၤအ၀ဲသ့ၣ် တၢ်လုၢ်အီၣ်သး သမူခါဆူညါဂီၢ်တခီ အ၀ဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ တၢ်မၤစၢၤ၀ဲၤကျိၤဘၣ်ထွဲတဖၣ်အအိၣ် လၢကမၤစၢၤက့ၤ အ၀ဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူဒ်အကၢကီၣ်ဒီး အ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပှၤလၢဟံၣ်ပူၤ ဃီပူၤ ပှၤဘၣ်ဒိးသန့ၤထီၣ်အီၤလၢ ဟံၣ်ဃီတၢ်လိၣ်ဒီးတၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ် တအိၣ်လၢၤလၢဟံၣ်ပူၤတဖၣ်အဂီၢ် ကဲထီၣ်က့ၤတၢ်ကီ တၢ်ခဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်နးနးကျံးကျံးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးတခါဘၣ်ဃးဒီးပှၤတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်မိၢ်တၢ်ဘၣ်ဒိးဘၣ်ထံးတဂၤ, အဖိခွါလၢအသးအိၣ် ၁၄နံၣ်တဂၤတုၤဒၣ်လဲာ်အဖိခွါဘၣ်ဟးထီၣ်ကၠိဒီးမၤအီၣ်စၢၤက့ၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် လၢအအိၣ်မူးဒံးသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤခီဖျိဘၣ်တၢ်ဒ်န့ၣ်စ့ၢ်ကီး ခီဖျိလၢအ၀ဲသ့ၣ် ဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ်တုၤဒၣ်လဲၣ်အ၀ဲ သ့ၣ်က့ၢ်ဂီၤဟးဂၤအဃိ ကလဲၤက့ၤဖံးမၤဒ်ညီနုၢ်အသိး တသ့လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.  တၢ်ကရၢကရိအါဖုဒ်အမ့ၢ် ပဒိၣ်၀ဲၤကျိၤသ့ၣ် တဖၣ်, ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးကရၢသဘျ့သ့ၣ်တဖၣ် ဟူးဂဲၤဟ့ၣ်တ့ၢ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဆူပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် စးထီၣ် လၢ ၂၀၁၄နံၣ်သနာ်က့ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒံအံၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်စှၤဒံး၀ဲန့ၣ်လီၤ.[7] 

၁. တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢတခါ

ဖဲလါယနူၤအါရံၤ, ၁၂သီ, ၂၀၂၀နံၣ်, စီၤအ---, လၢအသးအိၣ် ၄၅နံၣ် လၢအအိၣ်လၢ ခ---သ၀ီတဂၤဘၣ်ဒိခီဖျိလၢ ယီၢ်ဘၣ် ၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢပှၢ်ကျါဖဲထံသဒီၣ်ထၣ်ကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်၀ဲအံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ ဒံၣ်မိၤခြဲၣ်တံၣ်ကညီတၢ်ဘၣ်ဘျုးသုးမုၢ်ဒိၣ်[8]ထုးဖးကရူၢ်န့ၣ်လီၤ.

စီၤအ--- ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိး၀ဲလၢ မၠဲၤကၠံငူၤပှၤဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးဒဲက၀ီၤ[9] ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အ၀ဲညီနုၢ်က့ၤဖံးအီၣ် မၤအီၣ်တၢ်လၢ ခ---သ၀ီလၢဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူကလၢပှဲၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢယီၢ်ဘၣ်၀ဲမ့ၣ်ပိၢ်အဃိ အခီၣ်မုၢ် ဒီးအခီၣ်ကမဲာ်လၢအစ့ၣ်တဖၣ်လီၤကလဲ၀ဲလၢတၢ်ပိၢ်ဖးအဃိန့ၣ်လီၤ. အခီၣ်စ့ၢ်ကီးအူအီၣ်ဒီးဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးစ့ၢ်ကီးလီၤ. တၢ် ကဲထီၣ်သး၀ံၤအလီၢ်ခံ ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤတဘျီဃီဆူ ဖၣ်အၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ဆါဟံၣ်လၢတၢ်ကူဆါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သီခါလၢ မၠဲၤကၠံငူၤဒီးပယီၤသုးခိၣ်ဖိတဖၣ်ဒုးအီၣ်အီၤတၢ်အီၣ်ဒီးဟ့ၣ်န့ၢ်အကသံၣ်ပှ့ၤန့ၣ်လီၤ.

စီၤအ--- ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိမ့ၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အ၀ဲတဒိးန့ၢ်ကျိၣ်စ့ တၢ်ဆီၣ်မၤစၢၤအဂၤနီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

၂. တၢ်ကဲထီၣ်သးခံခါတခါ

ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ, ၁၉သီ, ၂၀၂၀နံၣ် စီၤဂ---ယီၢ်ဘၣ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲလူၢ်ပျဲၢ်ကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဖဲအလဲၤဃုးခးအီၣ်တၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤအံၤအိၣ်လၢ င---သ၀ီ, ဘုအါဒၢကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ KNLA ဖဲ၂၀၁၉နံၣ်လၢတၢ်ဒီသဒၢအဂီၢ် ဒီးမ့ၢ်ဒ်သိးကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်သုတဟဲတ့ထီၣ်ထံတမၢၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. KNLA ခၢၣ်စးတဂၤတဲဘၣ် KHRGလၢ တချုးအ၀ဲသ့ၣ် ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်န့ၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါဆိ၀ဲသ၀ီဖိန့ၣ်လီၤ.

စီၤဂ-- သ့ၣ်ညါတၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.အ၀ဲလဲၤ တ့ၢ်တၢ်လီၢ်ဖဲန့ၣ်တဘျီ ဘၣ်ဆၣ်လဲၤ၀ဲတတုၤလၢပှၤဒိးလီၤဟီၣ် လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါ ဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ, ၁၉သီ, ၂၀၂၀နံၣ်န့ၣ် လဲၤတုၤ၀ဲလၢ တၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲ ယီၢ်ဘၣ်မ့ၣ်ပိၢ်၀ံၤအလီၢ်ခံ ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ကံၢ်မဲတၢ်ဆါဟံၣ် လၢယိၤကီၢ်န့ၣ်လီၤ. အခီၣ်ညါသးလၢအထွဲတခီဘၣ်ဒိ၀ဲဒီးအခီၣ် နၢအါဘိဘၣ်တၢ်တီၣ်တဲာ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.

စီၤဂ---ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါလၢကဟ့ၣ်ကသံၣ်ပှ့ၤ လၢအလီၤလၢစ့ယိၤ အါန့ၢ် ၁၀၀,၀၀၀ဘး တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ KNLA သုးခိၣ်ခ့ၤလ့ဟ့ၣ်မၤစၢၤတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ တၢ်လၢာ်ဘူၣ် လၢာ်စ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်ဒီးဟ့ၣ်စ့ၢ်ကီးကသံၣ်ပှ့ၤတနီၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤလၢ အအိၣ်လီၤတဲာ်တနီၤ ဘၣ်တၢ် ဟ့ၣ်လီၤအီၤလၢပှၤအဂၤ ဘၣ်ဆၣ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တသ့ၣ်ညါ၀ဲ အနီၢ်ကစၢ် မ့တမ့ၢ်တၢ်ကရၢကရိဖဲလဲၣ်တဖုလၢအမၤစၢၤအီၤ န့ၣ်ဘၣ်. ဖဲအအိၣ်လၢတၢ်ဆါဟံၣ်အဆၢကတီၢ် သုးခိၣ်ခ့ၤလ့ၤဟ့ၣ်မၤစၢၤအီၤတၢ်အီၣ်တနီၤ ဒီးစ့ယိၤ ၁,၀၀၀ဘးဆူအဟံၣ်ဖိ ဃီဖိအအိၣ်န့ၣ်လီၤ.

KNLA တဟ့ၣ်အါထီၣ်စ့အီၣ်လိးလၢအဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤင--- တဲ KHRG ပျီပူၤပှၤထၢတၢ်ကစီၣ်ဖိလၢ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တြီၤမၤတံာ်တာ်လၢအကဖံးမၤဟူးဂဲၤဒ်အမၤညီနုၢ်ခ၀ဲအသိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဒုးကဲထီၣ်တၢ်တၤတၢ်သ့ၣ် ဖၣ် လၢကလုၢ်အီၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢလၢပှဲၤပှဲၤခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၃. တၢ်ကဲထီၣ်သးသၢခါတခါ

ဖဲလါမ့ၤ, ၂၄သီ, ၂၀၂၀နံၣ် ဘၣ်ဖဲမုၢ်ဟါလီၤ ၂နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ် စီၤဃ---လၢအအိၣ်၅၇နံၣ်တဂၤအိၣ်၀ဲလၢင---သ၀ီဒီးယီၢ် ဘၣ်၀ဲမ့ၣ်ပိၢ် ဖဲထွံၣ်သံအုၣ်ပှၢ်ပူၤ, ထံသဘုၣ်ထၣ်ကရူၢ်, ဒွဲၣ်လိကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.[10] ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ KNLA ဖဲလါမးရှး မ့တမ့ၢ်လါအ့ဖြ့ၣ်, ၂၀၂၀နံၣ်ဒီးတၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအထီဒါ NCA န့ၣ်လီၤ.

လီၢ်က၀ီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအီၤလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဆိမိၣ်၀ဲလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တအိၣ်ဘၣ် ခီဖျိလၢအ၀ဲလဲၤကျီဒံးကဟံလၣ်တချုးလၢတၢ်ကဲထီၣ်သးတနံၤန့ၣ်လီၤ. စီၤဃ---အဖိခွါမ့ၢ်တအဲၣ်အလဲၤဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အ၀ဲကဘၣ်လဲၤ ခီဖျိလၢအလၣ်တလၢလၢ အကဒုးထီၣ်တၢ်ခိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

စီၤဃ---က့ၤဆူအသ၀ီအခါ အ၀ဲယီၢ်ဘၣ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢကျဲ ဒီးအခီၣ်လၢအထွဲတကပၤဘၣ်ဒိ၀ဲန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲဘၣ်ဒိ၀ံၤအလီၢ်ခံတၢ်ဆှၢအီၤဆူ ၀ါခးဒၢကညီဆူၣ်ချ့မၤစၢၤ၀ဲၤကျိၤ(KDHW)[11]တၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢအခီၣ်ဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ်အဃိအခီၣ်ဘၣ်တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.

ခီဖျိလၢပှၤဒီၣ်တဲာ်အခီၣ်ဒီး ဟးထီၣ်ဟးလီၤ,ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်တၢ်တသ့ဒ်သိးလၢညါအဃိ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိခဲအံၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် မ့ၢ်တဘၣ်လိး တၢ်ကူဆါယါဘျါအလုၢ်အပှ့ၤဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်တဟ့ၣ်အီၤစ့အီၣ်လိး မ့တမ့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဂၤနီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢခံ KNLAသုးသ့ၣ်တဖၣ်ထုးထီၣ်ကွံာ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တနီၤ လၢအဒိးလီၤ၀ဲလၢအဘူးဒီးလီၢ်က၀ီၤသ၀ီတဖၣ် ဘၣ်ဆၣ်ပာ်တ့ၢ်၀ဲတနီၤလၢတၢ်ဒီသဒၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တနီၤ တၢ်ထုးထီၣ်အီၤကီအဃိ အ၀ဲသ့ၣ်မၤနီၣ်ဃာ်၀ဲတၢ်ပနီၣ်လၢအလီၤဘၣ်ယိၣ် ဒီးဒုးသ့ၣ်ညါက့ၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢမ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၄. တၢ်ကဲထီၣ်သးလွံၢ်ခါတခါ

ဖဲလါယူၤ, ၂၂သီ, ၂၀၂၀နံၣ်, စီၤစ---လၢအသးအိၣ် ၄၈နံၣ်တဂၤအိၣ်၀ဲလၢဆ---သ၀ီ, လူၤသီကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ် လဲၤဃုအီၣ်ညၣ်ဒီးအဖိခွါလၢအသးအိၣ်၁၄နံၣ်တဂၤ ယီၢ်ဘၣ်၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲတၢ်လီၢ်တတီၤ ကိး၀ဲအမံၤလၢ မီၤပူၤပၢၤခိၣ်, ဖဲအဟဲက့ၤလၢကျဲအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အခီၣ်တကပၤဘၣ်ဒိလီၤကလဲ ဖဲတၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤဆှၢအီၤလၢ ဒ့ၣ်ပူၤနိၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်လၢကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူဆါယျါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသးသမူဟးထီၣ်ကွံာ်တနံၤဃီဖဲမုၢ်နၤခီအနၣ်ရံၣ်၁၀ ခီဖျိလၢအသွံၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်အါတလၢအဃိန့ၣ်လီၤ. စီၤစ---ပာ်တ့ၢ်လီၤတဲာ်အမါလၢအသးအိၣ်၃၀နံၣ် ဒီးအဖိ၈ဂၤအကျါပၣ်ဃုာ်ဒီးအဖိအိၣ်ဖျဲၣ်သီတဂၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် အမါကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တ့ၢ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီ စးထီၣ်လၢအိၣ်ဖျဲၣ်အဖိဆံးတဂၤ၀ံၤအလီၢ်ခံဒီးဘၣ်တၢ်ကွၢ်ထွဲက့ၤအီၤ လၢအဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢအဖံးမၤဟူးဂဲၤတကဲဘၣ်အဃိ အဖိခွါလၢအအိၣ်၁၄နံၣ်လၢအလဲၤဃုာ်ဒီးအပၢ်ဖဲတၢ်ကဲ ထီၣ်သးအဆၢကတီၢ်တဂၤ ဘၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကၠိဒ်သိးကလုၢ်အီၣ်က့ၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. 

ခီဖျိလၢကီၢ်ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအါထီၣ်အဃိ KNLA သုးရ့ၣ်လီၤဆီ ဒိးလီၤအါထီၣ်၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တ ဖၣ် လၢတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်ပညိၣ်အိၣ်လၢ ကဒီသဒၢလီၢ်က၀ီၤကမျၢၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်လုၢ် အီၣ်သးသမူအဂီၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. KNLA ဒုးသ့ၣ်ညါလီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်အလီၢ် ဒီးစီၤစ---စ့ၢ် ကီးသ့ၣ်ညါ၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါ၀ဲအံၤ တတြီဃာ်တၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်တကးဘၣ် မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအဒုးနဲၣ်ဖျါ ထီၣ်၀ဲလၢ KNLA တဒုးသ့ၣ်ညါဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်အလီၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဆူသ၀ီဖိအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

၅. တၢ်ကဲထီၣ်သးယဲၢ်ခါတခါ

ဖဲလါယနူၤအါရံၤ, ၈သီ, ၂၀၂၁နံၣ် ဂီၤခီ၈နၣ်ရံၣ်ဃာ်ဃာ်, စီၤရှ---လၢအသးအိၣ်၁၂နံၣ်တဂၤအိၣ်၀ဲလၢည---သ၀ီ, တမီၤဒီး ကရူၢ်, သထူၣ်ကီၢ်ဆၣ်, ဒူသထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ယီၢ်ဘၣ်၀ဲဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဖဲအလဲၤဃုသ့ၣ်ဘ့ၣ်လၢပှၢ်ပူၤဒီးအသကိးလၢအဒိၣ်န့ၢ် အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢအယီၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အဃိ အခီၣ်လၢအစ့ၣ်တကပၤဘၣ်ဒိလီၤကလဲ၀ဲတဘျီဃီ ဖဲ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ်အဆၢတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အခီၣ်ကံၣ်ဒုၣ်လၢအထွဲတကပၤစ့ၢ်ကီးဘၣ်ဒိ၀ဲန့ၣ်လီၤ.

စီၤရှ---ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ KDHW တၢ်ဆါဟံၣ် လၢအအိၣ်သူၣ်လီၤအသး လၢကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ(KNU)[12]ဒူသ ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်၀ဲၤဒၢးအိၣ်လီၢ် ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်တၢ်ကူဆါယါဘျါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သၢနွံ၀ံၤအလီၢ်ခံအ၀ဲစံၣ်လီၤဘၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်ဒီး ဘၣ် တၢ်ဆှၢက့ၤအီၤဆူအသ၀ီန့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် တဘၣ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ကသီတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤဘၣ်. အ၀ဲဒိးန့ၢ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီး ဒီးစ့ပယီၤ ၃၅၀,၀၀၀ ကၠးလၢလီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိတဖၣ်, ကီၢ်ဆၣ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ်, ဒီးပိာ်မုၣ်ကရၢအအိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ်အ၀ဲ ဘျါက့ၤ၀ဲဂ့ၤဂ့ၤလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ခါဆူညါန့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်လၢတၢ်ယီၣ်ဘၣ်အီၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိးလီၤအီၤလၢ KNLAသုးက့၁, သုးရ့ၣ်၂ မ့တမ့ၢ်ကညီဒီကလုာ်ဂၢၤသးကရၢ (KNDO)[13]န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤ, ၁သီ, ၂၀၂၁နံၣ်, KNLA ဒုးသ့ၣ်ညါလီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိတဖၣ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ်ကဒိးလီၤ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်လၢပှၢ်ကျါ ခီဖျိလၢကီၢ်ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအါထီၣ်လၢ လီၢ်က၀ီၤပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. KNLA သုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဒံး သ၀ီဖိအသီတဘျီဖဲလါယနူၤအါရံၤ, ၇သီဟါခီ ဒီးလါယနူၤအါရံၤ, ၈သီဂီၤခီန့ၣ်လီၤ.

ခ. UXO တၢ်ကဲထီၣ်သးတဖၣ်

KHRG မၤနီၣ်မၤဃါ UXO တၢ်ကဲထီၣ်သးအစှၤကတၢၢ်ခံခါလၢအကဲထီၣ်အသးဒီးကမျၢၢ်လၢဖၣ်အၣ်ဒီးမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ စးထီၣ်လၢ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ဒီးလါယူၤလံ, ၂၀၂၀နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢတခါပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲဖိသၣ်ဒီးပှၤ တနီၤလၢတဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်သိၣ်လိဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်နီတဘျီ ဒီးတနီၤဟးထီၣ်ကၠိအဃိ အ၀ဲသ့ၣ်မ့ၢ် ပှၤလၢအအိၣ်လၢ စုက၀ဲၤတၢ်ဒုးပီးလီလၢအတပိၢ်ဖးသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. UNICEF ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ ၂၀၂၀နံၣ်[14]အတီၢ်ပူၤ ဖိသၣ်၃၆မျးကယၤဃၣ်ဃၣ်သံ၀ဲခီဖျိလၢ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် မ့တမ့ၢ် UXO တၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.တၢ် ကဲထီၣ်သးခံခါတခါပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲခီဖျိလၢ တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤသုးဒီးသုးဖီၣ်စုက၀ဲၤကရၢသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤအ ဃိ UXO အတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ထီၣ်လၢ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်တၢ်အိၣ်မူအပူၤ ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၁. တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢတခါ

ဖဲလါယူၤလံ, ၂၁သီ, ၂၀၂၀နံၣ် ဖိသၣ်လွံၢ်ဂၤ ဘၣ်ဒိ၀ဲဒီး UXO တၢ်ပိၢ်ဖးထီၣ် ဖဲသံၣ်၀ါပူၤသ၀ီ, သံၣ်၀ါပူၤကရူၢ်, တန့ဆါ ကီၢ်ဆၣ်, ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲနံၤအ၀ဲန့ၣ် စီၤပ---လၢအမ့ၢ်လီၢ်က၀ီၤကၠိဖိတဂၤ လဲၤပိာ် အသကိးအဂၤသၢဂၤအခံ ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်လဲၤဒုးအီၣ်ကျီၢ်ဆၣ် ဒီးဂဲၤ လိၢ်ကွဲ၀ဲလၢစံၣ်ပျီပူၤန့ၣ်လီၤ. အသကိးအကျါတဂၤထၢ ထီၣ်၀ဲ UXO တဖျၢၣ်ဒီးဂဲၤလိၢ်ကွဲဒီးဟ့ၣ်လီၤစီၤပ---ဒီးလၢတၢ် တပာ်သးအပူၤအ၀ဲထံး၀ဲ UXO ဒီးလၢၢ်အဃိ UXO ပိၢ်ဖးထီၣ် ၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ်ကိးဂၤ ဒီးအါဒၣ်တၢ် တက့ၢ်ဘၣ်ဒိ၀ဲလၢအခိၣ်သၣ်, ခီၣ်ဒ့, စုဒ့ဒီးသးနါပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. စီၤပ---မ့ၢ်ပှၤလၢအဘၣ်ဒိနးကတၢၢ် ဒီးအစုလၢအထွဲ တကပၤလီၤကလဲကွံာ်၀ဲန့ၣ်လီၤ.

အ၀ဲသ့ၣ်ခဲလၢာ်တၢ်ဆှၢအီၤလၢ ရၤမတံ (မၠၣ်၀့ၤဒံၤ)၀့ၢ်တၢ်ဆါ ဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤပ---န့ၣ်ဘၣ်တၢ်လဲၤဆှၢကဒါက့ၤအီၤဆူ မဲၢ်ဆီးကမျၢၢ်တၢ်ဆါဟံၣ် လၢအအိၣ်လၢယိၤကီၢ်  ခီဖျိလၢအ၀ဲ ဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ်အဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အစုစးထီၣ် လၢအစုဒုၣ်တီၤန့ၣ်လီၤ. ကျိၣ်စ့တၢ်လၢာ်ဘူၣ် လၢာ်စ့ၤ လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လွံၢ်ဂၤအဂီၢ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီၣ်ဘ့ၣ် တၢ်စဲပနီၣ်ဂီၤကမံးတံာ် (ICRC) န့ၣ်လီၤ.

သ၀ီဖိလၢအနီၢ်ဒိၣ်လၢအအိၣ်လၢ သံၣ်၀ါပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ထီၣ်ဘၣ်၀ဲ ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် (MRE) တၢ်သိၣ်လိ လၢအပူၤကွံာ်ဒီးထံၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဂီၤပနီၣ်လၢတၢ်ကျးလီၤအီၤလၢကၠိဒူၣ်ကပၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖိသၣ်လၢအဘၣ်ဒိသ့ၣ်တ ဖၣ်တဲဘၣ်လီၢ်က၀ီၤသ၀ီဖိလၢ လၢအပူၤကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်တထံၣ်ဘၣ် UXO (လၢတၢ်ဂီၤပူၤ မ့တမ့ၢ်ပှၤသုးဖိစိာ်၀ဲ) သ့ၣ်တဖၣ် လၢအလီၤဂာ်ဒီး UXO လၢအထံၣ်၀ဲအံၤနီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်တဲ၀ဲလၢ UXO လၢအထံၣ်၀ဲအံၤလီၤဂာ်ဒီးသဒၢမုၢ်စု ဖီၣ်န့ၣ်လီၤ. 

၂. တၢ်ကဲထီၣ်သးခံခါတခါ

ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်, ၉သီ, ၂၀၂၀နံၣ် မုၢ်ဟါလီၤ ၁း၃၀နၣ်ရံၣ်အဆၢကတီၢ်, စီၤဖ---လၢအသးအိၣ်၄၀နံၣ်လၢအအိၣ်လၢဘ---သ၀ီ, မဲးကျီကရူၢ်, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဂၤထဲၣ်ဘၣ်၀ဲစုမ့ၣ်ပိၢ် ဖဲအမၤပျီကျိးလၢအဘူးဒီးဘ---သ၀ီအဆၢက တီၢ်ဒီးစုမ့ၣ်ပိၢ် ပိၢ်ဖးထီၣ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. စုမ့ၣ်ပိၢ်တဖျၢၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ခးလီၤအီၤလၢ ကီၢ်ပယီၤသုးဖဲတၢ်ဒုးကဲထီၣ်ဒီး KNLA ဖဲ လါမ့ၤ, ၇သီ, ၂၀၂၀နံၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢစုမ့ၣ်ပိၢ် ပိၢ်ဖးထီၣ်ဒီးဘၣ်ဒိအီၤအဃိ အစုနၢလၢအစုထွဲတကပၤလီၤမၢ် ၀ဲခံဘိန့ၣ်လီၤ. လၢခံတနံၤဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူဖၣ်ပူၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ်လီၤ.

အ၀ဲဘၣ်ဟ့ၣ်ကသ့ၣ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ် ဆၣ် သ၀ီဖိတနီၤ (လၢဘ-- သ၀ီ)ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤလၢကျိၣ်စ့ တနီၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဂ့ၢ်၀ီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကရၢတဖု (ကီၢ်ပယီၤ ကရၢသဘျ့တဖု)ဒီးဃူဖိးတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤ ထီစၢဖှိၣ်ပၣ်တံၣ် (USDP) မၤစၢၤအီၤတဖု ၅၀,၀၀၀ကၠး န့ၣ်လီၤ. စီၤဖ---စံၣ်လီၤဘၣ်တၢ်ဆါဟံၣ် ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်, ၁၉သီ, ၂၀၂၀နံၣ် န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အ၀ဲတဘျါက့ၤဂ့ၤဂ့ၤဒံးဘၣ် ဒီးဘၣ် လဲၤဒုးနဲၣ်က့ၤအသးလၢတၢ်ဆါဟံၣ်တနွံတဘျီ ဖဲအစံၣ်လီၤ တၢ်ဆါဟံၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.  

စီၤဖ---တထီၣ်ဘၣ် တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃးဟီၣ် လာ် မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် (MRE) တၢ်သိၣ်လိနီတဘျီဘၣ် န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲဘၣ်ဒိလၢစုမ့ၣ်ပိၢ်၀ံၤအလီၢ်ခံစံး၀ဲလၢ ဖဲ၂၀၂၀နံၣ် န့ၣ် ကျိးသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်တသူၣ်အီၣ်သဘ့ဟီၣ်လာ်ဘၣ် ခီဖျိလၢ စုမ့ၣ်ပိၢ်လၢအတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်၀ဲဒီး သ၀ီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်ပျံၤတၢ်ဒီးတမၤအီၣ်တၢ်ဖဲတၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကတိၤကျၢၢ်တံၢ်

တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢတၢ်ဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ် ဒီးစုက၀ဲၤပီးလီလၢတပိၢ်ဖးထီၣ်ဒံးသ့ၣ်တဖၣ်အ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢ ကမျၢၢ်သ့တဖၣ်တူၢ်လိာ်အီၤတသ့ဘၣ် ဒီးမၤဃံၣ်ထီၣ်အ၀ဲသ့ၣ်တၢ်လဲၤ ထီၣ်က့ၤလီၤလၢကလုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်လၢ NCAသ့ၣ်တဖၣ်အၢၣ်လီၤတူၢ်လိၣ်လၢ ကစး ထီၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ကွံာ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ လၢအအိၣ်လၢ NCAအဆၢဒိၣ်၅အပူၤ, ဘၣ်ဆၣ်တၢ်နီၢ်နီၢ်တခီတၢ်မိၢ် လံၤမိၢ်ပှၢ်အကျိၤအကျဲတအိၣ်ဖျါနီတမံၤ ဖဲတၢ်ကတိၤသကိးတၢ်မုၣ်တၢ်ခုၣ်အဆၢကတီၢ်ဒၣ်လဲာ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်တြီမၤတံာ်တာ် တခါလၢတၢ်ကလူၤပိာ်မၤထွဲတၢ်မၤလီၤမၢ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤန့ၣ်လီၤ.

ဒ်န့ၣ်အသိး, စးထီၣ်လၢ ၂၀၁၅နံၣ်လံၤလံၤ တၢ်ဒုးကဲထီၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤသုးဒီး KNLA သုးအဘၢၣ်စၢၤအိၣ်၀ဲတဘျီတဘျီအ ဃိ, UXO ဒီးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤ, ၂၀၂၁နံၣ်သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ၀ံၤအ လီၢ်ခံ တၢ်အိၣ်သးဟဲနးထီၣ်န့ၢ်ဒံးအလီၢ် ခီဖျိလၢတၢ်ဒုးဟဲအါထီၣ်လၢသုးမီၤစိရိၤ ဒီး KNLA သုးဘၢၣ်စၢၤ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ် ထီၣ်ကလံၤထံးအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အိၣ်သးဒ်အံၤအဖီခိၣ်, စုက၀ဲၤတၢ်ပီးတၢ်လီလၢ ကီၢ်ပယီၤသုးသူဒံး၀ဲ ဒီးခးလီၤနါစိၤ၀ဲ  လၢလီၢ်က၀ီၤကမျၢၢ်အိၣ်တၢ်လီၢ်လၢအတပိၢ်ဖးဒံးသ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်လီၤတဲာ်၀ဲန့ၣ်လီၤ. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်လၢတၢ်အိၣ်သး၀ဲ အံၤအဖီခိၣ် KNLA ကသူအါထီၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်န့ၣ် အလီၢ်အိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤ. 

လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤလၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကြၢးမၤစၢၤလီၢ်က၀ီၤတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိး အကဟူးဂဲၤ ဟ့ၣ် ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်သိၣ်လိသ့ၣ်တဖၣ် ဆူခိခိၣ်ဒူသ၀ီတဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ကမၤလီၤတံၢ်လၢလီၢ်က၀ီၤခိ ခိၣ်ဒူသ၀ီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်သိၣ်လိ ဒီးသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃး ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီး UXO အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လီၤပျံၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကြၢးသဆၣ်ထီၣ်, ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဒီးမၤသကိးတၢ်ဒီးလီၢ်က၀ီၤတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဒ်သိးကအိၣ်ဒီး တၢ်ပညိၣ်လၢ တၢ်ကမၤနီၣ်လီၢ်က၀ီၤလၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်တိၤစၢၤမၤစၢၤ၀ဲၤ ကျိၤတဖၣ် ကြၢးမၤသကိးတၢ်ဒီးလီၢ်က၀ီၤပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးကဒုးအိၣ်ထီၣ်ကတီၢ်ယံာ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤ စၢၤအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢပှၤတူၢ်ဘၣ်ဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီး UXO တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတဖၣ် ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်  တကးဒံးဘၣ်ဃုၣ်ဒီးလီၢ်က၀ီၤပှၤတ၀ၢလၢအတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူလၢဘၣ်ဒိလၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီး UXOတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

မ့ၢ်အဲၣ်ဒိးဖးအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ဒီး UXO တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ် တၢ်ဖးအီၤသ့ဖဲ KHRG လံာ်တၢ်ကစီၣ်ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢလာ်အံၤအသိး -

• “Foundation of Fear: 25 years of villagers' voices from southeast Myanmar”, လါအီးကထိဘၢၣ်, ၂၀၁၇နံၣ်.
• “Uncertain Ground: Landmines in eastern Burma”, လါမ့ၤ, ၂၀၁၂နံၣ်.